تبیان، دستیار زندگی

دِهَق یکی از شهرهای استان اصفهان در مرکز ایران است.

این شهر با جمعیت 15000 نفر (برآورد ۱۳۸7خ.) در مهردشت شهرستان نجف‌آبادقرار دارد.

آنچه مسلم است از دیر باز زندگی و حرکت در دهق وجود داشته است . غار بافته های متعددی از کوههای اطراف آن به دست آمده است که چون توسط باستان شناسان تاریخ آن مشخص و ثبت نگردیده، ما هم نمی توانیم به آنها استناد کنیم . اما آثار و علائمی مانند رودخانه ای که هم اکنون از جنوب آن می گذرد، همچنین باقیمانده از دروازه های متعددی که در دهق و وجود قلعه، بر روی سنگ نوشته های قبور و آدب و سنن قومی آن مواردی است که ما متقاعد به قمت این شهر می نماید. بر روی سنگ قبرهای گورستان عمومی شهر تاریخی از ۱۲ و یا ۱۴۳ هجری قمری حک گردیده است ولی بر روی بعضی از اسناد و یا سنگ نوشته های مشابه تاریخ بعد از الف را مشاهده نموده ایم که معنای بعد از هزار است . برای مثال بر روی سنگ قبری تاریخ ۲۹۹ بعد از الف (ه.ق) را نوشته بودند .

در سمت شمال دهق کوهی است که به نام کوه کافرها لقب گرفته است و مردم آن معتقدند زمانی که اسلام به ایران آمده عده ای از مردم دهق دین اسلام را نپذیرفته اند و پس از سالها زندگانی در کوهستاندها به تدریج از میان رفته یا پایین کوه سرازیر شده و به اسلام گرویده اند.

تاریخچه تاسیس شهر و توسعه آن

همانگونه که در تاریخ شهری ذکر گردیده، دهق دارای سابقه تاریخی زیادی است ( بیش از ۲۰۰۰ سال ) ولی بعلت در دست نبودن مدارک کتبی نمی توان در مورد فهرست آن صراحت اظهار نظر نموده و یا یک دید وسیع به اطراف دهق و شاهد قلعه های مخروب و خانه های قدیمی و گورستان عمومی آن همچنین مظهر قنوات و رشته قناتهایی که سالیان سال از ویرانی آنها می گذرد می توان به قدیمی بودن آن پی برد، همانگونه که در جغرافیایی طبیعی اشاره گردید اطراف دهق را رشته کوههایی فرا گرفته است.

در جنوب آن کوه مکه یا کوه امامزاده لافرح قرار دارد که مقبره امامزاده نقی بن موسی بن جعفر قرار گرفته است . در پایین کوه رودخانه ای که هم اکنون مصلی است و به احتمال قریب به یقین این رودخانه دائمی بوده در سمت شمال رودخانه چاهی که امروز در جنوبی ترین منطقه دهق است محلی به نام محله پشته قرار داشته که هم اکنون تعداد از مساکن آن مرمت گشته و دارای سکنه است . این محله را می توان قدیمی ترین محله دهق دانست که بعد از محله پشته در سمت شمال آن محله میانده و در شمال و شمال غربی محله بالاده تشکیل شده است . محله بالاده با مانع فیزیکی مسیل طبیعی که هم اکنون در قلب دهق قرار دارد، محدود گشته و در سمت شمال مسیل یعنی خارج از دهق آن را تا گورستان عمومی شهر واقع شده است.

از آن پس همانگونه که می دانیم تا در سال ۱۳۴۳ هیچ گونه توسعه ای در اطراف شهر صورت نگرفته و در حقیقت حالا محلات پشته، میانده و بالاده را در آن زمانی می توان بعنوان هسته مرکزی شهر تلقی نمود . با توجه به افزایش جمعیت در دهق به تدریج زمینهای کشاورزی و باغات سمت شمال مسیل به مس ی تبدیل شده است و همچنین در سمت جنوب غربی دهق اتفاق مشابهی روی داده و در نهایت بعد از ۱۳۵۹ تفکیکهایی توسط سازمان اراضی شهری در شمال دهق و در دامنه کوه صورت گرفته و محلات جدید و سازی به این شهر اضافه گردیده است . هم اکنون با موانع فیزیکی و همچنین وجود باغات، اراضی کشاورزی که پیرامون بافت مس ی دهق وجود دارد که این شهر با کمبود زمین روبرو است.

نمایی از بلندی کوهی در کنار شهر دهق

وضعیت کالبدی شهر دهق

شهر دهق دارای ۲۴۹۳ واحد مس ی است که بطور متوسط در هر واحد مس ی ۲۴/۱ خانوار زندگی می کنند و ۰۹/۷۷ در صد ساکنین مالک واحد مس ی خود می باشد .

۸۷/۹۹ در صد واحدهای مس ی شهر دهق دارای برق و ۸۹/۹۹ درصد دارای آب لوله کشی و ۶۵/۳۷ درصد دارای تلفن و ۹۲/۹۸ درصد دارای شبکه گاز می باشد .

دشت ها،کوه ها،و مراتع

دشت های کشاورزی:اسامی دشت ها و باغات کشاورزی عبارتند از:

1. دشت کیا

2. دشت پاکر

3. دشت سربند

4. دشت سر گله

5. دشت چال ماستون

6. دشت میر جو(میر یو)

7. دشت میر حیدر

8. کوچه عربا

9. کوچه قنبر

10. دشت برج

مراتع:هر یک از مراتع اطراف شهر با نامی با نامی مشخص شده است که عبارتند از:

1.گود 7.بادومی 13.دشتآلو

2.تختی لازرد 8.چا مل حیدر 14.کوله خار

3.رودخانه قطار 9.دوچاهی 15.سرتخت

4.پتو 10.سه چاهه 16.جاده را شتر

5.لاوج 11.کوچا 17.چاریواس

6.سرسوار 12.چاه مریه 18.سرچاهی

کوه ها: نام کوه ها ی معروف اطراف شهر عبارتند از:

1.کمری(آق و واق) 4.کافره(کاهنه)

2.گل تپه(دو ماهوریه) 5.پادی سف(بادام سف)

3.درگاه کنی 6.لافرح

از سنگ کوه های " درگاه کنی " و" پادی سف" جهت ساخت درهای قلعه های قدیمی،درهای باغ ها،

سنگ فرش معابر،و سنگ های قبر استفاده می شده است.

ارتفاعات اطراف دهق: ارتفاعات اطراف دهق را می توان به صورت زیر بیان کرد:

1)ارتفاعات کوه ده(در شرق)؛که مهم ترین کوه های آن عبارتند از:ورزین،لرچی،پخشو،و دره ی یعقوب و قنبر.

2)ارتفاعات هاروئه؛ که مهم ترین کوه های آن عبارتند از: دشتالو،و دوزینه.

3)ارتفاعات لازرد(در شمال)؛ که مهم ترین کوه های آن عبارتند از:نردراز،سه بندی،کپه شدا،و زرد قزاق.

4)ارتفاعات صالح کوه؛ که مهم ترین کوه های آن عبارتند از:حنگه سوار(غیبه سوار)،صالح کوه،کوه قلعه آقا

باقر،قله سیاه،و کوه شاهرخ.

5)کوه های:پلنگ باران،سنگ ریز،لاشیون،لاوج،و بلغویی نیز در قسمت جنوب و جنوب غربی قرار گرفته اند.

اعتقادات مذهبی مردم دهق در زمان قدیم

در دهق هر کس بتواند یک نذر سالیانه یا یک وقف به جا می گذارد و همچنین عقیده به چاه امامزاده دارند .

اماکن متبرکه در شهر دهق

دهق دارای یک مجموعه امامزاده است که در دامنه کوه لافرح که در مجاورت سیل گذر شهر قرار دارد به نام تقی ابن محسن ابن موسی ابن جعفر و در نزدیکی این بقعه چهاردختر از اولاد حضرت امام رضا (ع) قرار دارد که به بقعه ( چهل دختران ) معروف است .

این مجموعه امامزاده که زیارتگاه و مامن مردم و عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت می باشد در سالهای اخیر به همت همین عاشقات و علاقمندان عطرت پیامبر (ص) بطور کلی بازسازی شده است. لازم به توضیح است که در حال حاضر فقط بقعه نقی ابن محسن ابن موسی ابن جعفر صورت ظاهری دارد و مابقی قبور پنهان می باشد.

در دهق یکی از دو مسجد قدیمی وجود دارد که از جمله می توان مسجد جامع را نام برد که در نزدیکی یک از هفت دروازه شهر و دارای درهایی از سنگ یک تخته و بزرگ بوده اند . این مسجد که تاریخ بنایش به ۷۰۰ سال پیش می رسد با خشت خام ساخته شده به صورت سقفهای کوتاه است و همچنین ستونهای سنگی یک متر در یک متر که شباهتهایی هم می توان گفت با شبستان مسجد جامع اصفهان دارد ولی بودن گچ بریها و در نهایت سادگی بدون تزیینات اما محکم و مقاوم ساخته شده است . همچنین روی این شبستانها نیز یک سالن بزرگ ههمانند طبقه زیرین وجود دارد . نوع معماری این مسجد به سبک ساختمان سلجوقیان می باشد.

هویت دهق

دهق شهری آباد و متعد از منطقه کرون علیا و اولین شهر بخش (عربستان ) با وسعتی حدود 50 کیلومتر مربع بین گلپایگان، نجف آباد، میمه و مورچه خورت و خوانسار محصور است که جمعیتی حدود 12300 نفر را در خود جای داده است . در لغتنامه دهخدا این شعر بعنوان مرکز منطقه عربستان معرفی شده است . زیرا در لغت نامه دهخدا، دهق محل شکنجه و یا سیل شکنجه اشاره شده است و در این خصوص بزرگان و پیرمردان شهر می گویند حدود سال 1600 در زمان شاپورذوالا کتاف که در شوش حکومت می کرده . این شهر محل نگهدار و تبعید اسرا و زندانیان و اقوام مختلف از جمله اعراب بوده بر اساس این هنوز هم پس از گذشت سالهای مدید از آن تاریخ لغات عربی در محاورت مردم به گوش می رسید .

مردم شریف، مقاوم و پر تلاش در صحنه کار و زندگی دهق بر این اعتقادند که نام شهر ترکیبی از (ده) و ( حق) است . اگر چه بواسطه وجود هفت دروازه و برجهای نگهبانی که سرای مصون ماندن از گزنده یا غیان دزدان و غارتگرا همچون رضا خان جعفر قلی و علی نقی چی که روزگاری با قلدری اموال مردم را به غارت می بردند، بنا شده است . لیکن به خاطر مظلومیتشان در طول تاریخ همیشه ذیحق بودند و به همین جهت اینجا را ( ده حق ) می نامند و اعتقاد دارند، نوشتن آن بصورت ( دهق ) دلیل بر رد ادعا نیست بلکه در اثر گذشت زمان ( ده حق ) را دهق نوشته اند .

موقعیت جغرافیایی شهر دهق

شهر دهق با فاصله 95 کیلوتری غرب اصفهان قرار گرفته است و طبقه نوشته فرهنگ آبادیهای ایران بر روی نقطه ای به مشخصات جغرافیایی 08/51 درجه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و عرض جغرافیایی با مدار 03/33 درجه عرض شمالی و ارتفاع 1958 متر از سطح دریا قرار گرفته است، بیجا نیست . به آنچه از معرفی دهق در دایره المعارف فارسی آقای غلامحسین مصاحب تالیف سال 1345 نوشته شده، اشاره ای می کنیم . ( دهق یا عربستان دهستان است ) . در شمال غربی شهرستان نجف آباد استان دهم ( اصفهان ) واقع گردیده است و دارای 13 آبادی است . ارتفاعات شمالی آن کوه صالح ( بلندترین قله 2000 متر از سطح دریا ) و ارتفاعات جنوبی کوه مکه ( بلندترین قله 1800 متر از سطح دریا هست و شعبه از رود مرغاب از کوههای آن سرچشمه می گیرد. شهر دهق در 62 کیلومتری شمال غربی نجف آباد است

دهق از لحاظ موقعیت خصوصی آن یا بعد مسافت یاد شده از اصفهان منشعب از شبکه راههای سراسری اصفهان – تهران و به فاصله 450 کیلومتری از سمت شمال و از سمت جنوب غربی به سمت جاده اشن منشعب از جاده نجف آباد، خوزستان از شبکه راههای سراسری از سمت شمالغبری به طرف میمه مرتبط می گردد که با توجه به حجم عبود و مرور وسایل نقلیه سنگین باربری که از طرف شمال دهق بالاخص کاشان و نطنز و همچنین شهرهای حاشیه کویر برخوار به طرف خوزستان و بالعکس در حرکت می باشد به نطنز می رسد، استفاده و تقویت راههای فوق الذکر و به خصوص از دهق تا جاده خوزستان ( از طرف اشن ) در آینده می تواند بسیار مفید و اقتصادی واقع گردد. دهق از نظر زمین شناسی جزء فلات مرکزی ایران محسوب می شود.

آب وهوای شهر دهق از نوع گرم و خشک است . دهق از داشتن آبهای سطحی مثل دریاچه و رودخانه محروم است و آبهای آن شامل چند رشته قنات و چندی چاه می باشد. پوشش گیاهی این منطقه از تیره گیاهان مناطق خشک مانند اسفند، خارشتری، تنباکوی وحشی و اشنون است. کوههای متعددی اطراف دهق را فراگرفته است.