تبیان، دستیار زندگی

سلام به خدمت شما دوستان عزیز امیدوارم كه تا این لحظه طاعات و عبادات شما قبول حضرت حق شده باشد . در این تایپیك قصد دارم عوامل عزت و ذلت از دیدگاه قرآن كریم را برای شما بنویسم .البته با یاری شما عزیزان گرامی.

من كان یرید العزه فلله العزه جمیعا ⁽²⁵⁾
لله العزه و لرسوله و للمومنین ⁽²⁶⁾
امام صادق علیه السلام فرمود:
فالمومن یكون عزیزا و لایكون ذلیلا ⁽²⁷⁾
مومن عزیز است و هرگز ذلیل نمى شود.
جهاد
جهاد در راه خدا باعث سركوبى دشمنان انسانیت و موجب سرافرازى اسلام و عزت آیین است . تنها وسیله اى كه پیروان حق براى نزدیكى به خداوند بدان دست مى یازند، ایمان به خداوند و فرستاده او و جهاد در راه او، كه بالاترین مرتبه عزت در اسلام است :
و الجهاد فى سبیله فانه ذروه الاسلام ⁽²⁸⁾
و خداوند متعال جهاد را براى عزت اسلام قرار داده است :
و (افرض الله ) الجهاد عزا للاسلام ⁽²⁹⁾
و در حدیث دیگر از رسول خدا صلى الله علیه و آله آمده است :
ذروه الاسلام الجهاد فى سبیل الله لایناله الا افضلهم ⁽³⁰⁾
رفیعترین چشم انداز اسلام ، جهاد در راه خداست كه جز بهترین مسلمانها به آن دست نیابند.
و در سخنى دیگر از رسول خدا صلى الله علیه و آله :
... ان الله تبارك و تعالى اعز امتى بسنابك خیلها و مراكز رماحها ⁽³¹⁾
همانا خداوند تبارك و تعالى امتم را به سم ستوران و نوك نیزه ها و سنان ها عزیز و گرامى داشته است .
جهاد و پیكار در راه خدا نه تنها عزت براى كسانى است كه در آن شركت مى كنند بلكه براى نسلهاى آینده نیز موجب عزت و شرافت است .
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:
اغزوا تورثوا ابنائكم مجدا ⁽³²⁾
پیكار كنید تا براى فرزندانتان مجد و بزرگوارى میراث گذارید.
امیر مومنان و سرور مجاهدان در وصف جهاد مى فرماید:
بعد از اعتقاد به اسلام ، اشرف اعمال جهاد است كه موجب قوام و استوارى دین است و اجر عظیم دارد و در عین حال با عزت و مناعت همراه است ... ⁽³³⁾
قرآن و اهل بیت
قرآن ، كتاب محكم الهى و اهل بیت عصمت و طهارت دو مشعل فروزان هدایتند كه تمسك به هر دوى آنها و پیروى از دستوراتشان موجب سعادت و ترك آنها یا یكى از این دو موجب گمراهى و ضلالت است .

امام على علیه السلام فرمود:
اكرم نفسك كل دنیه ... ⁽⁶⁾
نفس خویش را از هر كار پستى برتر و بالاتر بدار...
امام صادق علیه السلام فرمود:
... و لا تكن واهنا یحقرك من عرفك ... ⁽⁷⁾
... و شل و سست مباش كه هر كه تو را ببیند تحقیر كند...
و از طرف دیگر توصیه و سفارش اكید به حفظ عزت و كرامت .
امام كاظم علیه السلام فرمود:
ان اعظم الناس قدرا من لایرى الدنیا لنفسه خطرا ⁽⁸⁾
از همه مردم بلند مرتبه تر و عظیم القدرتر آن كسى است كه اگر تمام دنیا را یك طرف بگذارند او خودش و عزت و نفسش را بر تمام دنیا مقدم مى دارد.
یعنى حاضر نیست شرافت و كرامت خود را در مقابل این كه تمام نعمتهاى دنیا را به او بدهند لكه دار كند. در این زمینه روایات فراوان است كه در بخشهاى بعد به برخى از آنها اشاره خواهد شد.
حفظ شرافت و عزت نفس براى همه لازم است ، اما براى برخى از اصناف مردم لازمتر است كه در راس آنها نظامیان و حافظان مرز و بوم و آیین قرار دارند، چرا كه عزت آنان ، عزت ملت و شرف و مجد آنان ، مجد و عظمت دین و آیین است .
فالجنود باذن الله حصون الرعیه و زین الولاه و عز الدین ... ⁽⁹⁾

امام كاظم علیه السلام فرمود:
... المومن اغز من الكبریت الاحمر ... ⁽³⁾
... مومن گرامى تر از یاقوت سرخ است ...
امام صادق علیه السلام فرمود:
المومن اعظم حرمه من الكعبه ⁽⁴⁾
احترام مومن از كعبه بیشتر است .
و به هیچ وجه به مومن اجازه نمى دهد كه خود را پست و با ذلت جلوه دهد و شرافت انسانى خود را پایمال كند.
امام صادق علیه السلام فرمود:
ان الله فوض الى المومن كل شى ء الا اذلاله نفسه ⁽⁵⁾
همانا خداوند هر امرى را به مومن تفویض كرده اما ذلیل كردن نفس خود را به او اجازه نداده است .

مقدمه
بسم الله الرحمن الرحیم
خطوط برجسته و طلایى تاریخ ملتها متعلق به كسانى است كه با حریت و آزادى زندگى گرده و عزت و شرافت خو را بر هر مال و منالى ترجیح داده اند، كسانى كه از جان و مال و مقام و خاندان گذشته اند اما تن به ذلت نداده اند، افتخار هر ملتى نیز به وجود چنین آزاد مردان است .
ادیان الهى كه انسان را خلیفه خدا و در روى زمین مى دانند ارزش والایى براى مقام را انسان قائل هستند بخصوص دین مقدس اسلام كه بالاترین ارج را براى مقام انسان واقعى منظور داشته است .
و لقد كرمنا بنى ادم و حملناهم فى البر و البحر ⁽¹⁾
و ما فرزندان آدم را بسیار گرامى داشتیم و آنها را به مركب بر و بحر سوار كردیم ....
یعنى این كرامت و شرافت و بزرگوارى را در سرشت و آفرینش او قرار دادیم . كرامت و عزت و بزرگوارى جزئى از سرشت انسان است . این است كه اگر انسان خود را آنچنان كه هست بیابد كرامت و عزت را مى یابد. ⁽²⁾
اسلام انسان مومن را عزیزتر از هر موجودى به شمار آورده .

علل و عوامل عزت
در سخنان پیشوایان عزت ، مطالبى بسیار درباره علل و عوامل عزت وارد شده است ، ⁽¹⁰⁾ عواملى كه در سایه آنها مى توان فرد را در چارچوب سیره نبوى تربیت كرد، عواملى كه با تدارك آنها فرد عزیز و در نتیجه نفوذناپذیر، محكم ، راسخ و شكست ناپذیر مى شود. اكنون به مهمترین این علل اشاره مى شود.
اطاعت خدا
هیچ چیز چون بندگى و اطاعت از خدا آدمى را عزت نمى بخشد از پیام آور عزت روایت شده است كه فرمود:
ان ربكم یقول كل یوم : انا العزیز فمن اراد عز الدارین فلیطع العزیز ⁽¹¹⁾
خداوند هر روز ندا مى دهد كه من پروردگار عزیز شمایم ، و هر كه خواهان عزت دو جهان است ، خداى عزیز را اطاعت كند.
اطاعت خدا ذره ناچیز و حقیر را به بى نهایت عزیز و قوى مرتبط مى كند و از او موجودى سرافراز مى سازد.
از امیر مومنان علیه السلام وارد شده است :

اوصیاى پیامبر كه جلوه هاى كامل عزت الهى در مدرسه پیامبرند به سبب انقطاع كاملشان به كمال عزت رسیدند، و از همین روست كه در دعاى شعبانیه امیر مومنان علیه السلام كه بنابر نقل ابن خالویه همه اوصیاى پیامبر آن را مى خوانده اند. ⁽²¹⁾
چنین آمده است :
الهى هب لى كمال الانقطاع الیك ⁽²²⁾
خداى من ، مرا انقطاع كامل به سوى خود عطا فرما.
اولیاى خدا از خود گسستند و به خدا پیوستند و به عزت رسیدند و شكست ناپذیر شدند. این سنت خداست كه هر كس طمع خویش بمیراند، به عزت دست یابد و عزتش پایدار ماند. از امام باقر علیه السلام روایت شده است كه فرمود:
اطلب بقاء العز باماته الطمع ⁽²³⁾
ماندگارى عزت را با میراندن طمع بخواه .
تربیت نبوى به انقطاع مى خواند تا آدمى را از اسارت برهاند و به كمال برساند. زیرا زندگى توام با آزادگى و عزت جز با انقطاع طمع فراهم نمى شود كه پیشواى آزادگان ، على علیه السلام فرموده است :
من اراد ان یعیش حرا ایام حیاته فلا یسكن الطمع قلبه ⁽²⁴⁾
هر كس خواهان آن اس كه در دوران زندگى خویش آزادانه زیست كند، هرگز طمع را در دل خویش جایگزین نسازد.
ایمان
ایمان به خداوند و اعتقاد به وجود خالق و مدبر دانا و تواناى جهان ، بالاترین مجد و شرف را براى انسان به ارمغان مى آورد و در سر لوحه تمام مجدها و بزرگوارى هاى انسان قرار دارد.

پیامبر عزت فرموده است :
من اراد ان یكون ان اعز الناس فلیتق الله ⁽¹⁶⁾
هر كه مى خواهد كه با عزت ترین مردمان باشد، پس تقواى الهى پیشه كند.
تقواى الهى در ارجمندى آدمى چنان نقش آفرین است كه از امیر مومنان علیه السلام وارد شده است كه فرمود:
لا عز اعز من التقوى ⁽¹⁷⁾
هیچ عزتى عزت بخش تر از تقوا نیست .
تقوا سرافرازى مى آورد و پرده درى سرافكندگى ، تقوا راه مى نماید و خودخواهى به گمراهى مى كشاند تقوا ارجمند مى كند و گناه خوار مى سازد، تقوا آزاد مى كند و نافرمانى به اسارت در مى آورد، تقوا استوار مى سازد و نفسانیت فرو مى پاشد، و چه نیكو فرموده است امیر بیان على علیه السلام :
التقوى تعز، الفجور تذل ⁽¹⁸⁾
تقوا عزت مى بخشد و تبهكارى ذلیل مى سازد.
بنابراین نسبتى مستقیم و رابطه اى تنگاتنگ میان تقوا و عزت وجود دارد و هر چه بر آن افزوده شود، این فزونى مى یابد. تقواى الهى از چنان جایگاهى در عزت بخشى برخوردار است كه پیشواى پرهیزگاران ، على علیه السلام درباره اش فرمود:
لاكرم اعز من التقوى ⁽¹⁹⁾
هیچ كرامتى چون تقوا، انسان را عزیزترین نمى سازد.
انقطاع
به میزانى كه انسان به خدا تكیه مى كند و از غیر خدا گسسته مى شود، به همان میزان عزت مى یابد. زیرا عزت مختص اوست و جز با گسستن از غیر خدا به دست نمى آید. در خبرى مشهور آمده است كه جبرئیل امین خدمت پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله رسید و چنین گفت :
یا محمد! عش ما شئت فانك میت و احبب من شئت فانك مفارقه ، و اعمل ما شئت فانك مجزى به ، و اعلم ان شرك الرجل قیامه باللیل ، و عزه استغناوه عن الناس ⁽²⁰⁾
اى محمد! هر چه مى خواهى زندگى كن ، اما مردم است ، هر كه را مى خواهى دوست بدار، اما جدایى است ، هر چه مى خواهى بكن ، اما جزاى آن را خواهى دید، و بدان كه شرافت انسان در شب زنده دارى است و عزت او در بى نیازى از مردم .
این آموزش انقطاع و عزت یافتن در سیره نبوى است . ارجمندى و بزرگى حقیقى در سایه گسستن از غیر خدا به دست مى آید.
لقمان حكیم فرزند خود را به انقطاع و قطع طمع مى خواند و در این جهت تربیت مى كند:
پسرم ... اگر خواهان آنى كه همه عزت این جهانى را داشته باشى ، از آنچه در دست مردم است قطع طمع كن كه پیامبران و راستكرداران به آنچه دست یافتند، منحصرا به سبب قطع طمعشان بود.

اذا طلبت العز فاطلبه بالطاعه ⁽¹²⁾
هرگاه خواهان عزت شدى ، آن را در اطاعت و فرمانبردارى خداى بجوى .
انسان خواهان عزت ، باید آن را از خدا و به سبب اطاعت او بخواهد كه پیام آور عزت صلى الله علیه و آله به ابو امامه فرمود:
یا ابا امامه ! اعز امر الله ، یعزك الله ⁽¹³⁾
اى ابوامامه ، امر خدا را عزیز بدار تا خداوند تو را عزت بخشد.
عزیز داشتن امر خدا در اطاعت و فرمانبردارى اوست كه كلید عزت یابى است و هیچ چیز چون آن راهگشا به این كمال نیست .
از امیرمومنان علیه السلام وارد شده است :
لا عز الا بالطاعه ⁽¹⁴⁾
هیچ عزتى نیست مگر به سبب اطاعت و فرمانبردارى (خداى ).
مادام كه این رابطه میان مخلوق و خالق هستى وجود دارد، و انسان در مدار اطاعت حق است ، عزت نیز هست و چون از این عهد الهى خارج شود، جز ذلتى خفت بار بهره اى نخواهد داشت .
تقواى الهى
تقواى الهى پوششى است كه آدمى را مصون و محكم و استوار مى سازد و او را از آسیب و سستى و ناراستى حفظ مى كند.
راغب اصفهانى مى نویسد: تقوا از وقایه است و وقایه به معناى حفظ و نگهدارى چیزى است از هر چه كه به (محافظ) قرار دادن از آنچه بیم مى رود (بدان آسیب و زیان رساند).⁽¹⁵⁾

قناعت
قناعت و گسستن خود از فزون طلبى ، آدمى را عزت مى بخشد زیرا زیاده خواهى و هوس بى حاصل است كه آدمى را در دامن حسرت و خوارى فرو مى برد و چون ریشه این درخت زده شود، سربلندى و عزت به بار آید. در سخنان نورانى امیرمومنان علیه السلام وارد شده است .
القناعه تودى الى العز ⁽⁵³⁾
قناعت به سوى عزت مى كشاند.
ثمره القناعه العز ⁽⁵⁴⁾
میوه قناعت عزت است .
اقنع تعز ⁽⁵⁵⁾
قناعت كن ، عزیز باش .
القناعه عز ⁽⁵⁶⁾
قناعت عزت است .
خردمند هرگز از قناعت دست نمى كشد و تن به خوارى نمى سپارد.

عزت ز قناعت است و خوارى طمع

با عزت خود بساز و خوارى مطلب (57)

صبر و استقامت
صبر و استقامت از مهمترین علل به وجود آورنده و پایدارنده عزت است . صبر در برابر گناه ، صبر در طاعت خدا، صبر در مصیبتها و صبر در برابر مال و مقام و خود را حفظ كردن آدمى را محكم و استوار مى كند.

صد هزاران كیمیا حق آفرید

كیمیایى همچو صبر آدم ندید (48)

امام صادق علیه السلام فرموده است :
من صبر على مصیبه زاده الله عزوجل عزا على عزه ⁽⁴⁹⁾
هر كه به مصیبتى شكیبایى ورزد، خداى عزوجل عزت بر عزتش بیفزاید.