تبیان، دستیار زندگی

سلام به خدمت شما دوستان عزیز در این تایپیك قصد دارم پند های كوتاهی از نهج البلاغه برای شما بنویسم البته با یاری كردن شما دوستان عزیز.

خودرایى و مشورت

شخص خود رأى به هلاكت میرسد، و كسیكه با مردان برجسته و اندیشمند مشورت كند، در عقل آنها شریك میشود.

كسیكه در همه كارها، تنها عقیده و نظر خود را درست میداند و به رأى و عقیده هیچ كس دیگر، اهمیتى نمى‏دهد، بیش از هر كس، به خودش ظلم میكند. هیچكس نیست كه همه چیز را بداند و براى همه مسائلى و مشكلات، راه حل درست و منطقى و قابل اجرأ پیدا كند، و هر كس، هر اندازه هم كه عاقل و دانشمند باشد، باز با مسائلى روبرو خواهد شد، كه راه حل درست و عملى آنها، به فكرش نخواهد رسید. در چنین حالى، اگر شخصى، خود رأى باشد و جز عقیده خود، عقیده هیچ كس را نمى‏پذیرد، بطور مسلم، در حل مسائل، به راههاى غلط مى‏رود، و چه بسا دچار اشتباهاتى میشود كه حتى زندگى‏اش را به خطر مى‏افكند و او را به هلاكت و نیستى میكشاند. اما كسیكه تنها به عقیده خود اتكأ ندارد، و در مسائل گوناگون مشورت میكند، به راه سعادت میرود. مخصوصا اگر شخصى، با افراد عاقل و اندیشمند و مردان برجسته مشورت كند، مانند آن است كه در فكر و دانش آنها شریك شده، و از عقل و اندیشه هركدام، براى خود سهمى برداشته است.
وقتى ما، بار سنگینى داریم كه نمى‏توانیم از روى زمین حركت دهیم، به كمك چند نفر دیگر نیاز پیدا مى‏كنیم. و هنگامى كه چند نفر آمدند و به ما كمك كردن، مثل آن است كه ما را، در زور بازوى خود شریك كرده‏اند و هر كدام، از قدرت و توانایى خود، سهمى به ما داده‏اند.
در مورد مسائل مربوط به فكر و عقل نیز همینطور است. وقتى با مسأله‏یى روبرو میشویم كه به تنهایى از حل آن عاجزیم، باید از عقل و اندیشه دیگران هم كمك بگیریم. و در این صورت، مثل آن است كه خود را، در عقل و شعور آنها شریك ساخته‏ایم و از نیروى اندیشه و فكرشان، سهمى هم به ما رسیده است.

زندگى دنیوى دلیل زندگى اخروى

در شگفتم، از كسیكه زندگى این دنیا را مى‏بیند، و باز زندگى دنیاى دیگر (آخرت) را قبول ندارد.

كسیكه با درك و دانائى، در زندگى این دنیا نظر كند، سراسر دنیا را، پر از نشانه‏هایى خواهد دید كه از قدرت آفرینش خداوند حكایت مى‏كنند. و كسیكه قدرت آفرینش خداوند را، با عقل و بینش برسى كند، هرگز مسئله آخرت و زندگى پس از مرگ را انكار نخواهد كرد.
اگر ما، با دقت و شعور و انصاف، به دنیاى خود نگاه كنیم، به روشنى مى‏بینیم كه انسان و حیوان و گیاه، و بالاخره تمام موجودات زنده این دنیا، از ((نیستى)) به وجود آمده‏اند. پس خداوند كه قادر بوده است این زندگى و این همه موجودات زنده را، از((نیستى)) به ((هستى)) بیاورد، باز هم قدرت آن را خواهد داشت كه پس از مرگ و نابودى این موجودات، یكبار دیگر آنها را زنده كند.
اگر در زندگى انسان دقت كنیم، از یك نظر، خواهیم دید كه خداوند، در همین دنیا هم، ریشه و اصل زندگى انسانها را دل خاك قرار داده، و در وقت لزوم، افراد بشر را، از خاك به وجود آورده است.
ابتدا، ریشه زندگى و اصل وجود ما، در دل همین خاكهاى بیابانى پنهان بوده است. از دل این خاكها، گندم و برنج و سبزى و میوه و دیگر گیاهان خوردنى و روئیده‏اند. قسمتى از این روئیدنیها را، پدر و مادر ما خورده‏اند. قسمت دیگرى را نیز حیوانات خورده‏اند، تا زنده بمانند و بزرگ شوند و به صورت غذاى انسان در آیند. یعنى پدر و مادر ما، وقتى گوشت حیوانات را نیز خورده‏اند، در حقیقت، از غذایى استفاده كرده‏اند كه اصل آن، باز هم از خاك بوده است. به این ترتیب، پدر و مادر ما، با خوردن خوراكى‏هایى، كه در هر حال، از زمین بدست مى‏آید، به زندگى خود ادامه داده‏اند و بزرگ شده‏اند بعد، وجود ما، همچون یك یاخته، در پشت و شكم آنها، پیدا شده است آنگاه ما شروع به رشد كرده‏ایم، صاحب دست و پا و چشم و گوش و مغز و سایر اعضاء بدن شده‏ایم سرانجام، به صورت یك انسان كامل، از شكم مادر، به این جهان قدم گذاشته‏ایم. تمام این مراحل، از وقتى كه ذرات هستى ما، در دل خاكها بوده، تا وقتى كه این ذرات به وجود پدر و مادر منتقل شده و سپس به صورت انسان در آمده است، با قدرت آفرینش خداوند طى شده است.
پس مى‏بینیم كه خداوند، قبلا، یكبار قدرت خود را، در همین دنیا، نشان داده و ما را، از خاك به خود آورده است. به این ترتیب، خدایى كه چنین قدرتى دارد، یكبار دیگر هم، قادر به انجام این كار خواهد بود. یعنى، وقتى ما بمیریم و به مشتى خاك مبدل شویم، دوباره، در روز قیامت، خداوند ما را، از دل خاكها بیرون مى‏آورد، و به ما (( هستى)) و زندگى مى‏دهد، تا براى رسیدگى به حساب كارهایمان، در صف محشر آماده شویم.

در خلوت هم از گناه بپرهیزید

در خلوت و تنهایى هم، از گناه و نافرمانى بپرهیزید، زیرا همان كسى كه گناه شما را مى‏بیند (یعنى خداوند) خودش نیز درباره آن، داورى خواهد كرد.

گروهى از افراد كوته فكر هستند، كه گمان مى‏كنند اگر در خلوت و تنهایى، مرتكب گناه شوند، و كسى شاهد گناه آنها نباشد، از كیفر و مجازات در امان خواهند بود. غافل از آنكه خداوند، در همه جا حاضر است، و در خلوت و تنهایى هم، شاهد اعمال بندگان خویش است.
امام صادق علیه‏السلام مى‏فرماید: كسیكه در تنهایى مرتكب گناه مى‏شوند، مثل كسى است كه در یك كشتى، داخل اطاقك خصوص خود، نشسته است و كف آن را سوراخ مى‏كند. گرچه كسى شاهد این عمل زشت و نادرست نیست، تا از آن جلوگیرى كند، یا آن شخص را به مجازات رساند، ولى چنین كسى، مجازات عمل خود را خواهد دید، زیرا به خاطر كار زشت او، دیگران هم صدمه خواهند دید. چون سرانجام، آب دریا، از سوراخ آن اتاقك بلا خواهد آمد، و همه كشتى را، با تمام سرنشینان آن غرق خواهد كرد.
پس گناه، اگر در خلوت و تنهایى صورت گیرد، هم شخص گناهكار به مجازات خواهد رسانید، هم به روى جامعه اثر بد خواهد گذاشت.
از سوى دیگر، انسان در رابطه با خدا، باید بداند كه: هرچند در خلوت و تنهایى مرتكب گناه شود، و كسى شاهد او نباشد، ولى خداوند، او را مى‏بیند و شاهد گناهان اوست. به این ترتیب، شخص گناهكار، در روز رستاخیز، از داورى خداوند توانا و بینا كه خود آن گناه را دیده است - هیچ راه فرارى نخواهد داشت.

رابطه عقل و گفتار

هنگامى كه عقل انسان كامل گردد، گفتارش كوتاه مى‏شود.

انسان، هر اندازه كه عقل و شعورش بیشتر شود و به سوى كمال برود، به همان نسبت، كمتر حرف میزند و در عوض بیشتر فكر مى‏كند.
كسانیكه زیاد حرف مى‏زنند و جلوى زبان خود را نمیگیرند، عقلشان كم و فكرشان كوتاه است. بهمین دلیل، هنگام سخن گفتن، درباره آنچه مى‏گویند، فكر نمى‏كنند، و هر چه به زبانشان آید بدون فكر و اندیشه، بیان مى‏كنند.
اما برعكس، افراد عاقل، تا زمانى كه موضوعى را خوب بررسى نكرده‏اند، و درباره خوب و بد آن نیندیشیده‏اند، سخنى بر زبان نمى‏آورند. به همین دلیل، شخص عاقل، كمتر حرف میزند، چون مقدارى از وقت خود را، به فكر كردن درباره گفتارى كه میخواهد بر زبان آورد، مى‏گذراند.
حضرت على علیه‏السلام، در جمله دیگرى میفرماید: (( زبان عاقل، در پشت عقل او قرار دارد)).
یعنى: شخص عاقل، عقل خود را پیش از زبانش به كار مى‏اندازد. در هر كارى، اول فكر مى‏كند، عقل و شعور خود را به كار مى‏گیرد، و هنگامى كه به درستى سخن خود مطمئن شد، زبان به گفتار مى‏گشاید. در حالیكه شخص نادان، پیش از آنكه فكر خود را به كار اندازد، شروع به حرف زدن مى‏كند، و چه بسا كه با سخنان بى‏معنى و حساب نشده‏اش، هم خود و هم دیگران را بزحمت و ناراحتى دچار مى‏سازد.

لزوم شناخت رفیق راه و همسایه

پیش از آنكه درباره راه بپرسى، درباره((رفیق راه)) بپرس، و پیش از آنكه((خانه)) انتخاب كنى درباره((همسایه)) پرس و جو كن.

بر اساس این فرمایش امام علیه‏السلام، در زبان فارسى هم ضرب‏المثلى رواج یافته است كه مى‏گویند:((بگو رفیقت كیست، تا بگویم چگونه آدمى هستى)). و شاعرى، همین معنى را به شعر در آورده است:
تو، اول بگو: با كیان زیستى؟ پس آنگه، بگویم كه: تو، كیستى!
سخن امام، این هشدار را مى‏دهد كه: انسان باید دقت كند و هنگام سفر، از رفیق راه و همسفر بد و فاسد، پرهیز و دورى جوید، و همچنین هنگام انتخاب خانه، مراقبت كند، تا با اشخاصى نادرست و گمراه، همسایه نشود. زیرا، همسفر فاسد و همسایه گمراه، علاوه بر زیانها و ناراحتیهایى كه تولید مى‏كنند، بر اثر همراهى و همنشینى و معاشرت پى در پى، در روحیه انسان، تأثیر بد مى‏گذارند. و چه فاسد، خود نیز، اندك اندك و ندانسته، به فساد و گمراهى كشیده میشود. به همین دلیل، ما باید مراقب باشیم و در هر كارى كه انجام میدهیم، با كسانى همراهى و همفكرى كنیم كه مطمئن باشیم درستكار و با ایمان و پاك و نیك كردارند.
این سخن، میتواند ما را، در این جهت نیز راهنمائى كند كه: هر گاه در انتخاب راهى و انجام كارى دچار شك و تردید شدیم، یا اگر دیدیم كه خودمان، قادر به انتخاب راه درست نیستیم، بهتر است پیش از آنكه با چشم بسته به راهى برویم یا شروع به كارى كنیم، افراد دیگر را درنظر بگیریم. یعنى ببینیم كسانى كه عقل و درایت و ایمان و پارسایى آنها ثابت شده است، چه كار میكنند و از كدام راه مى‏روند، تا ما نیز همان راه را در پیش گیرم. به این ترتیب، علاوه بر آنكه به گمراهى و فساد دچار نمى‏شویم، از وجود همراه و همنشین خوب هم بهره‏مند مى‏گردیم.

خشنودى از كار بدكاران

هر كس كه به كار گروهى از مردم خرسند باشد، مانند آن است كه در آن كار، با آنها همراهى كرده است، هر كس در كار نادرست همراهى كند، براى او دو گناه خواهد بود: گناه همكارى در آن كار نادرست، و گناه رضایت دادن به انجام آن.

اسلام، دینى است كه پیرامون خود را، همواره از زندگى كردن و حصارهاى خلوت و تنهائى و سر بردن در چهار دیواریهاى در بسته، باز میدارد. و در مقابل، همه را به زندگى اجتماعى دعوت میكند. براى یك چنین زندگى اجتماعى برادرانه‏ایى، كه در آن همه نسب به یكدیگر وظایف و مسئولیتهایى دارند قوانین كاملى نیز قرار داده، كه جلوه‏هاى گوناگون آن، در تعالیم درخشان اسلامى دیده مى‏شود.
بر اساس این قوانین، خوب بودن و خوب زیستن، تنها این نیست كه ما، خود را از همه كنار بكشیم، و در خلوت و تنهایى مشغول عبادت شویم و كارى به كار دیگران و سایر افراد جامعه نداشته باشیم. چه، در این صورت، حتى اگر هیچ گناهى از ما سر نزند، باز در گناهى كه دیگران، در كنار ما و مقابل چشمان ما انجام میدهند، شریك و سهیم خواهیم بود. به بیان دیگر، یك مسلمان مؤمن واقعى، نباید در برابر كارهاى باطل و نادرست دیگران نیز، ساكت بنشیند و هیچ اقدامى نكند.چون این سكوت، دلیل آن است كه او، با انجام آن كارهاى باطل مخالفتى ندارد و كسى كه مخالف امرى نباشد، بطور طبیعى، به انجام آن امر، رضایت داده است. و راضى بودن به انجام كار دیگران نیز مانند آن است كه خود او هم در آن كار، شركت و دخالت داشته است.
از این روست كه امام علیه‏السلام میفرماید: مسلمانان مؤمن حق ندارد ساكت بنشیند و شاهد و تماشاگر كارهاى باطل دیگران باشد.چون در آنصورت، از او دو گناه سرزده است. یك گناه همان رضایت دادن به انجام آن كار است، و گناه دیگر آن است كه با چنین رضایتى، خود او نیز، در آن كار نادرست بصورت همكار و همراه در آمده و در حقیقت مثل آن است كه خود نیز، در انجام آن گناه، شركت و همكارى داشته است.

جامعیت قرآن

سرگذشت نسلهاى پیشین شما، و خبرهاى مربوط به نسلهاى آینده شما، و احكام و دستورات به امورى كه بین شما جارى است، همه در قرآن آمده است.

آنچه انسان، در زندگى این جهانى خود به آن نیازمند است، بطور كلى، خارج از این سه مورد نیست:
* نخست، میخواهد بداند كه پدران و مادران و نیاكان او، در گذشته، چگونه بوده‏اند، چگونه زیسته‏اند، چه‏ها مى‏اندیشیده‏اند،
* آن گناه مى‏خواهد بداند پس از مرگ او، دنیا چه صورتى خواهد داشت، و نسلهاى آینده در چه اوضاع و شرایطى خواهند زیست، و احوال آنها، در دنیاى آینده چگونه خواهد بود.
* و سپس مى‏خواهند بداند: در حال حاضر، در دوران بین گذشته و آینده، كه خود در آن زندگى میكند، با مردم چگونه باید رفتار كند، و امورى را كه بین او و دیگران جارى است، چگونه سر و سامان دهد، تا به راه نادرست نرود و به طریق آسایش و رستگارى گام بردارد
قرآن مجید، كلام الهى و آسمانى ما مسلمانان، كتاب سازنده و روشنگرى است كه این سه موضوع مهم و حیاتى را، براى ما، به روشنى و بدون تردید یا ابهام، توضیح داده است.
پس ما، اگر مى‏خواهیم با درك و آگاهى زندگى كنیم و در منجلاب و گمراهیها فرو نرویم، و به سوى سعادت گام برداریم، باید قرآن را به دقت بخوانید، معنى آن را درك كنیم، و مفاهیم آن را دستور زندگى خویش قرار دهیم، و احكام آن را به كار بندیم.

اكرام خویشاوندان

اقوام و خویشاوندانت را گرامى و عزیز بدار.

امام علیه‏السلام، در این جمله زیبا و پر معنى، ما را به حفظ و رعایت((صله رحم)) دعوت كرده است.
درباره((صله رحم)) در قرآن و روایات اسلامى، سفارش فراوانى شده است. تا جاى كه ترك آن - یعنى بجا نیاوردن صله رحم - از گناهان بزرگ به شمار آمده است.
معناى((صله رحم)) آن است كه: انسان، با اقوام و خویشاوندان خود، مناسبات و رفت و آمدهاى سالم و صمیمانه داشته باشد، با مهربانى و لطف و گرامى، به دیدار و احوال پرسى آنها برود، در حل مشكلات و رفع گرفتاریهاى آنان شركت كند و هنگامى كه آنها مشكل و نیازى داشته باشد، از كمك كردن به آنها خوددارى نورزد.
در این باره، امام علیه‏السلام، با زیباترین و مؤثرترین بیان، ما را، بیش، به اهمیت و ارزش معاشرت با خانواده و خویشاوند، متوجه نموده است.
طبق فرموده امام علیه‏السلام، خویشاوندان، همانند پر و بالى هستند كه ما، به كمك آنها قدرت پرواز پیدا میكنیم و مى‏توانیم به آسانى به سوى هدف‏هاى خود برویم. در حالیكه بدون داشتن پروبال یعنى بدون داشتن خانواده دلسوز و مهربان و یارى دهنده قادر به پرواز نخواهیم بود و به این زودیها، به هدفهاى خود نخواهیم رسید.
از نظر دیگر، ما همچون شاخه و برگ درختى هستیم، كه ریشه‏هاى آن را، اقوام و خویشاوندان ما تشكیل میدهند، و در حقیقت، اصالت و پابرجایى ما، به آنها بستگى دارد. و همچنین، خویشاوندان همانند دستهاى ما هستند، كه بوسیله آنها، دشمنان را از خود دور میسازد، و نیز، هدفهاى خود را به چنگ مى‏آوریم.
به این ترتیب، اگر ما با خانواده و خویشاوندان خود رفت و آمد داشته باشیم، و با مهربانى و نیكدلى و صمیمیت معاشرت كنیم، همیشه در جریان كارها و مشكلات و مسائل زندگى یكدیگر خواهیم بود، و در هنگام گرفتاریها، به كمك همدیگر خواهیم شتافت و از نیروهاى یكدیگر، براى حل مشكلات و سازندگى در راه زندگى یكدیگر، كمك خواهیم گرفت .
و البته، اینها همه به شرطى درست خواهد بود، كه براى رفت و آمد و صمیمیت و كمك خواهى، خویشاوندان مؤمن و متدین و با تقواى خود را انتخاب كنیم. چون خویشاوندى كه دین و ایمان محكم و تقواى اسلامى نداشته باشد، جز ضرر و زیان و ایجاد ناراحتى و گرفتارى بیشتر، تأثیرى در زندگى ما نخواهد داشت.

خودپسندى‏

خودپسندى، مانع از پیشرفت و رسیدن به كمال است.

یكى از بزرگترین عیبهایى كه بعضى افراد دچار آن هستند، غرور و خود پسندى، یعنى كسى كه خود را، در همه چیز، برتر و بالاتر از همه مردم میداند، و خیال میكند كه هیچ كس در علم و دانش و درك و شعور، به پاى او نمى‏رسد.
شخصى كه دچار این عیب بزرگ باشد، از دو جهت لطمه میخورد و صدمه مى‏بیند. نخست، از این جهت كه: چون خود را بزرگترین و برترین عاقلان و دانشمندان میداند، دیگر لازم نمى‏بیند كه دنبال تحصیل علم و دانش، برود. و به این صورت، از آموختن باز میماند، و در همان مرحله‏یى كه هست، در جاى میزند، و دیگر بالاتر و پیش‏تر نمى‏رود.
علاوه بر این، شخص خود پسند، چون كسى را عاقل‏تر و دانشمندتر از خود نمى‏داند، هنگامى كه برایش مسئله و مشكلى پیش مى‏آید، با هیچكس مشورت نمى‏كند، و از افراد عاقل‏تر و دانشمندتر از خودش، راهنمایى نمى‏خواهد. و به این صورت، از حل مسائل و مشكلات، و گشودن راههاى بسته زندگى‏اش، عاجز مى‏ماند، و همواره، در میان گرداب مشكلات و گرفتاریها دست و پا میزند، و هیچگاه نمى‏توان راههاى پیشرفت و ترقى را پیدا كند و به سوى كمال گام بردارد.

هشدار مژده است

كسى كه تو را هشدار میدهد مانند كسى است كه به تو مژده مى‏دهد.

گاهى پدر و مادرها، و بزرگترها، و دوستان خوب و دلسوز، از روى خیرخواهى، و براى آن كه ما را از انجام كارهاى بد باز دارند، مجبور میشوند به جاى نرمش و ملایمت، با لحنى تند و درشت، هشدار دهند و ما را، از كارى كه مى‏خواهیم انجام دهیم، بر حذر و بیمناك سازند.
ممكن است بعضى افراد، اینگونه بر حذر داشتن را خوش نداشته باشند، و از لحن تند و هشدار دهنده كسى كه با درشتى از انجام كار بد آنها جلوگیرى میكند، ناراحت شوند.
ولى، فرزند عزیز، این را بدان كه: وقتى كسى با درشتى و تندى، به تو هشدار میدهد و از انجام كارهاى بد تو جلوگیرى میكند، مثل كسى است كه بالحنى ملایم و مهرآمیز، به تو مژده‏یى را میدهد.
به عنوان مثال: وقتى كسى تو را از تنبلى در مدرسه و بازیگوشى در خانه باز میدارد، و بالحنى تند میگوید:((در خواندن درسهایت تنبلى نكن، چون بیسواد و بیكاره بار مى‏آیى و بدبخت میشوى))، مثل كسى است كه به تو مژده میدهد و میگوید:((شاگرد اول شده‏اى و بزرگترین جایزه نصیب تو شده است)).
پس، از هشدار و انتقاد سازنده ناراحت نشو بلكه خوشحال و متشكر باش زیرا انتقاد بجا، انسان را متوجه اشتباه خود میكند و باعث برطرف شدن عیب و ایراد میگردد.