سخن آخر:
امام حسن (ع) ابتدائا قیام کرد اما بخاطر عواملی که بیان شد، ناچار تغییر سنگر داد و تدبیری اندیشید که بسان شمشیری دولبه به جان امویان افتاد. زیرا معاویه در مقابل تدبیر امام دو راه بیشتر نداشت؛ یا به مواد معاهده صلح عمل کند که در این صورت امام حسن (ع) به هدفش یعنی عمل به احکام اسلام طبق کتاب و سنت، حفظ خون شیعیان و گرفتن خلافت از دست غاصبان کاخ نشین شام می رسید و یا اینکه مواد معاهده را زیر پا بگذارد –که معاویه این راه را برگزید – و در این صورت نقاب از چهره حلیه گر و فریبکارانه معاویه کنار زده می شد و هرچند دیر اما بالاخره مردم، پی به فساد روحی او می‌بردند و زمینه برای به ثمر نشستن قیام علیه بنی امیه فراهم می‌شد.
به قول عالم بزرگ و جلیل القدر ،مرحوم سید شرف الدین، گواهی کربلا پیش از آنکه حسینی(ع) باشد حسنی(ع) بود . از نظر برخی اندیشمندان، روز ساباط امام حسن (ع) بسیار به مفهوم فداکاری آمیخته‌تر است تا روز عاشورای امام حسین (ع)! زیرا امام حسن (ع) در آن روز در صحنه فداکاری نقش یک قهرمان نستوه و پایدار را در چهره مظلومانه یک از پا نشسته مغلوب ایفا کرد.
این یک واقعیت است که اسلام توانست در مدتی کوتاه یکی از نیرومندترین و پردوام ترین دولت ها را در بخش بزرگی از جهان ایجاد کند. مردمی بدوی که از عناصر تمدنی، از جمله دولت و تمرکز بی بهره بودند، در سایه ی تعالیم اسلامی، شالوده ی تمدنی نیرومند را بناکردند; تمدنی که علی رغم هجوم عظیم و گسترده ی تمدن جدید و با همه ی ظاهرفریبی های آن، جاذبه ی خویش را حفظ کرده است. با این که این جامعه ی دینی استوار، بعد از رحلت پیامبر(صلی الله علیه وآل) گرفتار نابخردی ها و کج روی هایی شد که اثری نامطلوب بر سیاست حکومت اسلامی باقی گذاشت و البته بهای سنگین آن را هم از آنان گرفت، امّا بی شک استواری و شکوفایی این جامعه‌ی اسلامی، مدیون موضع گیرها، تدابیر و سیره‌ی الهام گرفته از وحی ائمه‌ی اطهار(علیهم السلام) است; به طوری که آنها با روش های بسیار مدبرانه ی خود، اصل و اساس دین اسلام را نجات دادند و با فداکاری، صبر، موعظه، و حتی با شهادت و تحمل اسارت و بدنام کردن خویش در زمانی خاص توانستند تحرکی نوین به جامعه‌ی اسلامی بخشیده، آن را به پیش ببرند.
منابع:
-مجله صباح، شماره 7و8 تاریخ درج:1387/2/4
-صلح امام حسن و قیام امام حسین نوشته محمد علی محسن‌زاده
-صلح امامحسن، مانند قیامامامحسین(ع) از رضا استادی، صفحه 15
-آثار صلح امام حسن(ع)/تبیان
پی نوشت:
روز ساباط: 23 رجب؛ در این روز حراج بن سنان اسدی ملعون در ساباط مدائن با استفاده از تاریکی شب خنجر یا تیغی مسموم را به ران مبارک امام حسن مجتبی علیه السلام زد که تا استخوان شکافت. آن حضرت از شدت درد دست در گردن او افکند و هر دو به زمین افتادند. دوستان حضرت آن ملعون را کشتند و امام علیه السلام را به خانه والی مدائن ، سعدبن مسعود(عموی مختار) بردند.(مصباح المتهجد:ص749. فیض العلام:ص317. زاد المعاد:ص35.)
