تشکیل حوزه درسی در نجف اشرف
پس از آن که وحید بهبهانی به علت کهولت درس خود را تعطیل کرد، به توصیه استاد به نجف بازگشت و در آنجا حوزه درسى تشکیل داد، شاگردان بسیارى تربیت کرد و به عدهاى از علما اجازه روایت داد، که از آن جملهاند:
1. سیّد صدر الدین عاملى
2. شیخ جعفر نجفى صاحب کشف الغطاء
3. سید جواد عاملى صاحب مفتاح الکرامة
4. شیخ ابو على حائرى صاحب منتهى المقال
4. ملا احمد نراقى
5. سید محمد مجاهد
6. سید ابوالقاسم خوانسارى (که بحر العلوم از او حکمت و کلام مىآموخت و او نزد بحر العلوم، فقه و اصول مىخواند)
7. شیخ اسد الله شوشترى
8. میرزا محمد نیشابورى معروف به اخبارى
چه کسی لقب بحرالعلوم را به سید مهدی طباطبایی داد؟
سید مهدی در سال 1186 به مشهد مقدس سفر کرد و هفت سال در آنجا اقامت گزید.
در این مدت گذشته از شرکت در مجالس علمى و مباحثه با علما، نزد میرزا مهدى شهید خراسانى به فراگیرى فلسفه پرداخت و این حکیم او را به سبب مقام شامخ علمیاش «بحرالعلوم» خواند. این لقب که پیش از آن به کسى اطلاق نشده بود بعدها عنوان خاندان وى شد که تا امروز به آن شهرت دارند.
بحرالعلوم یعنی چه؟
شاید در نظر اول، معنای بحرالعلوم روشن باشد یعنی دریای علمها. ولی نکته ظریفی در کلمه «بحر» وجود دارد که دانستن آن خالی از لطف نیست.
راغب در مفردات مینویسد: «بَحْر» هر مکان وسیعى است که آب زیادى را در خود جمع کرده است و این معنى وضعى و ریشهاى بحر است. سپس با دیدن وسعت و فرخناى دریا تشبیهاً گفته مىشود «بَحَرْتُ کذا» مثل دریا وسعش دادم.
از این سخن راغب در مییابیم که بحر، خود آب دریا نیست، بلکه آن مکان وسیعی است که آب زیادی را در خوب جمع کرده است. از این رو لقب «بحرالعلوم» برای سید مهدی طباطبایی، میتواند به این معنا باشد که قلب و روح این سید، ظرف وسیعی است که علوم زیادی را در خود جای داده است.
تدریس فقه مذاهب چهارگانه اهل سنت در حجاز
بحرالعلوم در سال 1193 به حج رفت و مدتى که در حجاز بود، گذشته از اقدامات سودمند دینى، به تدریس فقه مذاهب اربعه پرداخت و افراد بسیارى در حلقه درسى او شرکت کردند.
مناظره با دانشمندان یهود و مسلمان شدن عده زیادی از مردم
از کارهای مهم زندگى سید بحرالعلوم، مناظره کلامى با دانشمندان یهود در منطقه ذى الکفل است که بر اثر آن، گروه بسیارى به اسلام گرویدند. («ذی الکفل» نام یکی از پیامبران بنیاسرائیل است. مقبره وی در 40 کیلومتری جاده نجف ـ حله، در کنار فرات در یک آبادی به همین نام قرار دارد.)
گزارش کامل این مناظره را چند تن از حاضران در مجلس بحث، از جمله صاحب مفتاح الکرامة، ثبت کردهاند.
ریاست عامه شیعیان جهان
بحرالعلوم که در یکى از درخشانترین دورههاى علمى شیعه مىزیست، در بعضى از علوم دینى سرآمد اقران بود، و در بعضى دیگر آگاهى لازم و کافی را داشت، از این رو ریاست عامّه به او منتقل شد.
سیّد صدر الدین عاملى در گزارش خود گفته است که در نجف، عدّهاى بحرالعلوم را در فقه برتر از شیخ جعفر نجفى مىدانند و خود مىافزاید که این سخن چندان هم دور از واقع نمىنماید.
شهامت اخلاقى و روحیه اصلاح طلبى بحرالعلوم سبب شد که در دوران ریاست عامّه، در اجراى تکالیف اجتماعى - دینى با بزرگان معاصر خود همکارى کند، از جمله در مسایل فتوایى مردم را به تقلید از شیخ جعفر نجفى رهنمون شد و براى قضا و رسیدگى به خصومات، شیخ محیى الدین و براى اقامه جماعت، شیخ حسین نجف، عالم و زاهد و امام جماعت مسجد هندى را معرّفى کرد.
همچنین شاگرد برجسته خود سید جواد عاملى مؤلف «مفتاح الکرامة» را به تدوین کتب، از جمله تقریرات درس خود او، که محور آن کتاب وافى فیض کاشانى بود تشویق کرد. خود او نیز علاوه بر تدریس فقه و حدیث به امور مردم رسیدگى مىکرد.
سید بحرالعلوم، همان علامه طباطبایی در کتابهای فقه است
سید مهدی بحرالعلوم در کتابهای فنی و تخصصی فقه به «علامه طباطبایی» یاد میشود. و اگر کسی در کتابهای تخصصی فقه مثل مفتاح الکرامه، جواهر الکلام، کتابهای شیخ انصاری مانند مکاسب و ... نظر و اسم علامه طباطبایی را ببیند، باید بفهمد مراد، سید بحرالعلوم است.
گشودن مشکلات دینی و اجتماعی مردم
در گشودن مشکلات دینى و اجتماعى و برآوردن حوایج نیازمندان کوشا بود و از جمله اقدامات مؤثر او، تعیین دقیق میقاتهاى احرام و مشخص کردن محدوده مواقف حج است که در دوران توقف وى در مکه صورت گرفت.
تقواى بحرالعلوم، ضمن اجتناب از هرگونه سختگیرى در امور جارى زندگى، و نیز سخاوت و همت بلند او زبانزد همگان بود.
به هر حال تأثیر این گرایش را در دست پروردگان و برخى از علماى پس از او نمىتوان انکار کرد. همه معاصران بحرالعلوم به مقام علم و تقواى او اذعان کردهاند. حتى استاد او، وحید بهبهانى، در سالهاى پایانى عمر، چون زوال ملکه اجتهاد را در خود احتمال مىداد، در مسایل فقهى از او نظرخواهى مىکرد.