ساختار حکومت
آیاتی از قرآن به ضرورت حکومت، عناصر آن، شبکه و مرزهای قدرت اشاره کرده است؛ یعنی عواملی که اسکلت حکومت را تشکیل می‌دهد.
ضرورت وجود حکومت
بنابر دلایل عقلی و نقلی وجود حکومت امری ضروری است. با وجود دلایل عقلی قطعی مبنی بر ضرورت حکومت، نیازی به تعبد نیست؛ بنابراین آنچه از قرآن ذکر می‌شود، بیان ارشادی است که مؤید دلایل عقلی ضرورت حکومت می‌باشد. آیاتی که به ضرورت حکومت اشاره می‌کند، چند دسته‌اند:
الف. آیاتی که به صراحت از تشکیل حکومت توسط مسلمانان سخن می‌گویند؛ همچنان‌که خداوند در آیه 213 سوره بقره می‌فرماید: <مردم امت واحد بودند، خدا پیامبران را مبعوث کرد تا بشارت و انذار دهند، همراه آنان کتاب فرستاد تا بین مردم در مورد اختلاف‌هایشان به حق حکم کنند>.حکم کردن یکی از ارکان حکومتی است که قوه قضاییه عهده‌دار آن می‌باشد.
تشکیل حکومت علاوه بر وجود فردی به عنوان رهبر، به دو مؤلفه سرزمین و ملت نیز نیاز دارد؛از این رو،پیامبر اکرم (صل الله علیه وآله) به علت عدم وجود این دو مؤلفه در مکه اقدام به تشکیل حکومت نمی‌کند؛ اما پس از هجرت به مدینه شرایط برای تشکیل حکومت اسلامی فراهم می‌آید و بعد از وجود شرایط تشکیل حکومت است که افراد واجب الاطاعة در قرآن معرفی می‌شوند. |
بنابراین بدون وجود حکومت چگونه می‌توان بین مردم حکم کرد؟ در این آیه تصریح شده است که همراه رسول خدا(صل الله علیه وآله) کتاب فرستادیم تا براساس آن بین مردم داوری کند و در آیات دیگر به نوع داوری نیز اشاره می‌کند، مانند <اگر حکم کردی پس بین مردم به عدالت حکم کن، خداوند حکم کنندگان به عدالت را دوست دارد> و <ای داوود! ما تو را در روی زمین خلیفه قرار دادیم پس بین مردم به حق داوری کن>. براساس این آیات و آیات دیگر، وجود حکومت عدالت پیشه ضروری است تا انسان بتواند به رشد و کمال انسانی برسد.
ب. آیاتی که به صفات متصدی حکومت اشاره می‌کند:
برخی آیات بیانگر صفات جسمی، علمی و معنوی متصدی می‌باشند؛ در این زمینه می‌توان به آیات ذیل استناد کرد:
1. <پس آنان را به اذن خدا شکست دادند و داوود، جالوت را کشت و خدا به او فرماندهی رسالت و حکومت و حکمت داد>. از مفاد آیه چنین به دست می‌آید:
ـ کشته شدن جالوت به دست نیرومند داوود، افزون بر مقام رسالت، او را شایسته مقام فرماندهی جنگ و سلطنت کرد.
ـ ضرورت وجود حکومت از کلمه ملک استفاده می‌شود؛ زیرا ملک به معنای سلطنت می‌باشد.
ـ از صفات متصدی داشتن علم و حکمت است.
بر این اساس هم حکومت ضروری است و هم فردی که در رأس آن قرار می‌گیرد، باید دارای شرایط بیان شده باشد.
2. ﴿پیامبر بنی اسراییل به آن‌ها گفت﴾: <خدا طالوت را بر شما برگزیده و او را در علم و قدرت جسمی وسعت بخشید>. خداوند در جواب بنی‌اسراییل که به انتخاب طالوت برای رهبری اعتراض داشتند، چنین پاسخی می‌دهند؛ بنابراین داشتن قدرت جسمی کافی نیز از شرایط رهبری می‌باشد.
3. یوسف گفت: <مرا سرپرست گنجینه‌های سرزمین‌های مصر قرار ده که نگه دارنده و آگاهم>. این آیه و آیات دیگر مربوط به جریان حضرت یوسف(ع) ضرورت حکومت شخصی مدیر، مدبر و آگاه را بر جوامع انسانی به خصوص در مواقع بحرانی روشن می‌کند که در صورت محرومیت از چنین حکومتی، جامعه دچار ضررهای جبران ناپذیری می‌شود.
آیات ذکر شده علاوه بر بیان صفات متصدی حکومت، به طور ضمنی ضرورت وجود حکومت را نیز ثابت می‌کند.امامت نمونه عالی دولت اسلامی از دیدگاه شیعیان است. شیعیان معتقدند که خداوند امامان را برای اداره نظام سیاسی و هدایت جامعه اسلام بعد از رسول خدا(صل الله علیه وآله) برگزیده است.
