کاشی زرین فام از جمله هنرهای سنتی ایرانی است که به دلیل زیبایی و تکنیک خاص آن همواره مورد توجه محققین بوده است. در این نوشتار با این هنر بیشتر آشنا خواهید شد و از آخرین اخبار پیرامون کشف راز ساخت آن مطلع می شوید.
حضور آثار هنری با ارزش در یک دوره به رغم بحران‌های صوری عمیق،اثبات پویندگی زندگی فرهنگی است،چنان‌که بحران در هزار بحران در جهان باورها و چگونگی زیست هنرمند و جامعه او خبر می‌دهد.
از انواع کاشیهای تزیینی در بناهای بعد از اسلام، کاشیهای طلایی یا زرین‌فام را می‌توان نام برد که در اندازه‌هایی متفاوت و به شکل‌های ستاره‌ی هشت پر، شش‌پر، صلیبی،چهارگوشه و هشت‌ضلعی و گاه به شکل دایره یا اشکالی غیر هندسی در کنار کاشیهای کتیبه‌ای به کار می‌رفته است.از آثار به دست آمده چنین برمی‌آید که کاشی‌هایی با چنین کیفیت قبل از قرن 12 م.ساخته نشده و نمونه‌های قبلی به صورت فاحشی که با کاشیهای کارگاه کاشان-که شاخص عالی‌ترین و فراوان‌ترین نمونه‌هاست-چه در کیفیت ساخت و چه در مهارت نقاشی روی کاشی متفاوتند.کاشیهای ستاره‌ای و صلیبی‌شکل متناوبا همراه یکدیگر به صورت جلادار یا لعاب تک‌رنگ(لاجوردین)،در تزیین صفحات ازاره یا باری پوشاندن سطح مقابر و یا سطح دیواره‌های داخلی به کار گرفته می‌شده است.شکل غالب آنها به صورت«ستاره هشت پر»است.اما نمونه‌هایی نادر نیز به صورت ستاره‌های شش‌پر،شش‌ضلعی و هشت‌ضلعی،یافت شده‌اند.
علی‌رغم حملات سیل‌آسای مغول و ویرانگری و دگرگونی‌های عظیم ناشی از آن،ارتقاء کاشیهای موزاییکی با نقش‌های محدود و لعاب فیروزه‌ای،به طرح‌هایی با رنگهای متفاوت برای پوشش کامل یک سطح،از مهم‌ترین ابدعات و اختراعات ایرانیان در فاصله‌ی قرون 13-12 م.بوده است؛گرچه اولین موج حملات مغول در دهه‌ی 1220 م./620 هـ.به استان‌های غربی ایران با رکود ناگهانی و نزولی کمیت و کیفیت تولیدات سفالی را موجب شد.
قدیمی‌ترین نمونه‌های این‌گونه کاشی، به تاریخ بعد از 600هـ.در بسیاری از موزه‌های جهان موجود است. چهار ستاره‌ی باقیمانده، به تاریخ 739 هـ.و یک نمونه،به تاریخ 740 هـ.آخرین نمونه‌های باقیمانده این صنعت است.این نمونه‌ها پایان کاشیهای زرین‌فام را که به مدت یکصد و چهل سال همزمان با حمله‌ی مغول و استقرار ایلخانان-و حتی پس از آن در کارگاه‌های مشهد و نه کاشان-ساخته می‌شده‌اند،مشخص می‌کنند.
این‌گونه کاشی لعابدار از آن جهت قابل توجه است که تنها کاشی ایرانی است که مطالعه‌ی آن به سبب دارابودن نام سازنده و زمان ساخت بر آن، می‌تواند مبتنی بر تاریخ باشد و تعداد قابل توجهی از آن در اختیار مجموعه‌داران است.
گفتنی است که حرارت دادن دو مرحله‌ای برای رسیدن به بهترین و درخشنده‌ترین رنگ‌ها در سفالینه‌های زرین و لاجوردین(مینایی)،که هم به شکل ظرف و هم کاشی وجود دارد از قرن نهم م.تجربه و در اواخر قرن دوازدهم به مراحل کمال خود رسید.این‌چنین رنگ‌ها منحصران توسط سفالگران ایرانی به کار رفته و هرگز در سوریه،مصر یا بغداد(عراق)تجربه نشده است.برجسته‌ترین رنگهای مکمل را در آن،سیاه درخشنده،شاه‌بلوطی،قرمز،سفید و ورق‌های از زر تشکیل می‌داد که نام«مینایی»بر این‌گونه ساخت مرکب،هم‌اکنون از سوی سوداگران و مجموعه‌داران به آنها اطلاق می‌شود.
