دختران در مقابل ناسازگاری‌های خانوادگی و فشارهای عاطفی بیش از پسران تحمل دارند. همچنین پسران بیش از دختران، دارای مشکلات عاطفی و یادگیری مانند ناتوانی در نوشتن و خواندن و نقایص تکلمی در محیط مدرسه‌اند.
اشاره
رشد کودکان از زمان تولد تا رسیدن به کمال از مراحل متعدد و به هم پیوسته‌ای عبور می‌کند که دارای فصول مشخص و متعدد می‌باشند و در مجموع تاریخ واحدی را تشکیل می‌دهند.کودک تغییرات دائم و مستمری را طی می‌کند و در عین حال دارای مراحل معین می‌باشد که هر کدام از آن‌ها خصوصیات روانی خاصی را داراست که این خصوصیات را میتوان با توجه به رفتارها بررسی کرد و در نهایت برای شکوفا کردن همه استعدادهای کودک، باید پرورش و تربیت حتی‌الامکان بر اساس شناخت ویژگی‌های آن مراحل خاص روانی صورت گیرد.در بخش اول، مراحل تربیت بر اساس مراحل رشد بررسی گردید. در این بخش تفاوتهای مراحل رشد و به تبع آن مراحل تربیت دختران و پسران بررسی می‌شود.
تفاوت دختران و پسران
تفاوتهای دختران و پسران در دوره‌های رشد
1. رشد جسمانی
دختران در تولد، راه افتادن و بلوغ جلوتر از پسران هستند، پسران از رشد ماهیچه‌ای کامل‌تری برخوردارند، شش‌ها و قلب بزرگ‌تری دارند و با افزایش سن، در فعالیت‌های حرکتی برتری می‌یابند. پسران در دوره نوزادی و کودکی در مقابل بیماری‌ها، آسیب‌پذیرترند و در مقابل دردهای جسمانی تحمل کم‌تری دارند.
2. رشد شناختی
دختران در توانایی‌های کلامی مانند خزانه لغات، خواندن و دریافت و خلاقیت کلامی از رشد بیشتری برخوردار هستند و این برتری حتی از دوره نوزادی نیز محسوس است؛ البته این برتری در سال‌های بعد به طور عمده‌ای افزوده می‌شود.پسران از حدود ده سالگی در توانایی بصری، فضایی برتری فراوانی پیدا می‌کنند؛ این توانایی‌ها شامل شناخت بهتر اشیاء در فضاهای دو یا سه بعدی، خواندن نقشه‌ها و... است.پسران از ابتدای 12 سالگی در ریاضیات برتری پیدا می‌کنند و در این زمینه از استعدادهای ویژه‌ای برخوردار می‌شوند. همچنین مدارکی وجود دارد که پسران بیش از دختران کنجکاو و جست‌وجوگرند و در کارهای مخاطره آمیز شرکت می‌کنند.
3. رشد عاطفی و اجتماعی
پسران اغلب پرخاشگرند، به ویژه در پرخاشگری‌های بدنی از دختران جلوتر هستند. دختران در مقابل خواسته‌های والدین و سایر بزرگ‌سالان، بیشتر فروتنی نشان می‌دهند و این مسئله حتی از سنین کودکی اول نیز کاملاً محسوس است. دختران در گروه‌های هم‌سال، بیشتر همکاری و همراهی نشان می‌دهند، در حالی که پسران این ویژگی را به ویژه در روابط با دختران، کمتر بروز می‌دهند.تحقیقات نشان می‌دهد، دختران در مقابل ناسازگاری‌های خانوادگی و فشارهای عاطفی بیش از پسران تحمل دارند. همچنین پسران بیش از دختران، دارای مشکلات عاطفی و یادگیری مانند ناتوانی در نوشتن و خواندن و نقایص تکلمی در محیط مدرسه‌اند.
تفاوتهای دختران و پسران در مراحل رشد
در این بخش سعی بر آن است که پس از بیان تفاوت‌ها در مراحل رشد، نظر اسلام نیز در هر مرحله ذکر گردد.
تفاوت در مرحله قبل از تولد
عامل اصلی و منشأ اختلاف همان تفاوت در کروموزم‌هاست. علمای فیزیولوژی و روان‌شناسی معتقدند، علت پسر یا دختر شدن بستگی به نوع کروموزم‌های جنسی دارد که در پسر XY و در دختر XX است. البته جنین هیچ‌گونه تفاوت جنسی را تا 6 هفته پس از انعقاد نطفه نشان نمی‌دهد؛ بنابراین دختران و پسران در مراحل نخستین رشد، مانند یکدیگرند و تفاوت آن‌ها تنها در کروموزم‌هاست.
تفاوت در دوران نوزادی
نوزاد پسر و دختر به لحاظ جسمانی، در هنگام تولد تفاوتهای اندکی دارند؛ پسران در رشد حرکتی، کندتر از دختران هستند، آن‌ها دیرتر از دختران می‌نشینند، می‌خندند و راه رفتن می‌آموزند.از نظر رشد ادراکی، نوزادان دختر و پسر در شیوه دیدن، شنیدن، چشیدن، بوییدن و پاسخ به لمس کردن با یکدیگر شباهت‌های بسیار دارند؛ بنابراین میتوان نتیجه گرفت که شباهت‌های جنسی، به مراتب بیشتر از تفاوتهای جنسی، در حوزه رشد ادراکی است.
نکته دیگر اینکه کودکان در فاصله یک تا سه سالگی، خود و دیگران را بر اساس جنسیت طبقه‌بندی می‌کنند و چه بسا بسیاری از فعالیت‌ها و اشیای پیرامون خود را که از جنبه فرهنگی، با جنسیت افراد متناسب تلقی شده است، درک کنند. از آن گذشته، شکل‌گیری الگوهای رفتاری طبقه‌بندی شده نیز از همان اوایل خردسالی نمایان می‌شود. کودکان در دو سالگی اسباب بازی‌هایی را بر می‌گزینند که با قالب‌های جنسی آنان متناسب باشد. نکته قابل ذکر این است که انتخاب اسباب بازی ویژه، سرانجام به انتخاب نوع کار و بازی ویژه می‌انجامد و چنین وضعیتی در سال‌های بعدی دوران زندگی همچنان ادامه دارد تا بالاخره به ثبات برسد.
تفاوت در دوره دوم کودکی
کودکان سه ساله فعال ولی خیال‌پرورند، در بازی‌های آزاد بهتر و بیشتر خود را نشان می‌دهند، می‌توانند صحبت کنند و واژه‌ها را مانند ابزاری برای انجام مقاصد خود به کار برند.«دختران در قدرت و رشد سخن‌گویی اندکی بر پسران برتری دارند، معلومات لغوی آنان بیشتر از پسران است و زودتر از آنان جمله‌های طولانی و مکمل به کار می‌برند و به شناختن افراد و اشیاء یا آداب و رسوم اجتماعی علاقه نشان می‌دهند».
از نظر رشد جسمانی پسر در سه سالگی حدود 15 کیلو وزن و 95 سانتی‌متر قد دارد، دختران سه ساله در این سن، کمی سبکتر و کوتاه‌تر از پسران هستند.از حدود سه سالگی که نیاز کودک به بازی اجتناب ناپذیر است، همه افراد از تحصیل کرده تا بی‌سواد به نوزادان پسر و دختر اسباب‌بازی‌های متفاوتی می‌دهند؛ به دختران عروسک و به پسران توپ هدیه می‌کند. این تقسیم اسباب بازی‌ها باعث می‌شود که بعدها دختران در تربیت و پرورش کودک شایستگی یابند.
ویژگی ممتاز دختران، یعنی اظهار غریزه مادری، از حدود پنج سالگی شروع می‌شود.همچنین کودکان طی سه تا هفت سالگی شروع به کسب آگاهی از ثبات جنسیت خود می‌کنند و از بودن با همسالان همجنس به طور فزاینده لذت می‌برند.در این سن «تمایل به ترجیح همبازی‌های همجنس بسیار زود خودنمایی می‌کند. دختران از حدود دو سالگی به سوی دختران دیگر جلب می‌شوند؛ در حالی که پسران از حدود سه سالگی به جست‌وجوی همبازی‌های همجنس می‌پردازند.
پسران در پنج سالگی بیش از دختران، همبازی‌های همجنس را ترجیح می‌دهند. به علاوه پسران هنگام بازی با پسر دیگر، از نظر اجتماعی فعال‌تر از هنگام بازی با یک دختر می‌باشند.نزدیک سه سالگی شیوه بازی دو جنس متفاوت است و کودکان همجنس با شیوه بازی یکدیگر هماهنگی بیشتری نشان می‌دهند. اگر چه شیوه بازی دختران فعال است نه منفی، اما با شیوه بازی جسمانی و خشن پسران متفاوت است. بنابراین پایه‌های جدایی جنسی پیش از ورود کودکان به مدرسه وجود دارد و از هنگامی ظاهر می‌شود. که کودکان قادر به تقسیم‌بندی درست خود و دیگران بر حسب جنسیّت می‌باشند».
جدا سازی جنسیتی از تفاوتهای جنسیتی در شیوه‌های بازی منتج می‌شود. این شیوه‌ها ممکن است تا حدی به تفاوتهای جنسیتی بیولوژیکی مربوط باشد.دختران از فعالیت‌های آرام مانند تعامل رو در رو با یک یا دو نفر از بهترین دوستان لذت می‌برند. پسران از فعالیت‌های گسترده در گروه‌های بزرگ ارضا می‌شوند. تفاوتهای جنسیتی در تعامل‌های اولیه بازی به تفاوتهای جنسیتی روشن و پایدار در الگوهای دوستی منجر می‌شود. دوستی‌های زنانه عمیق‌تر و پایداتر از دوستی‌های مردانه است و دختران در دوستی‌های خود بیش از پسران به خود افشاگری می‌پردازند.
اسلام و تفاوت در دوره دوم کودکی
مرحله‌ای که میان 3 تا 7 سالگی ادامه دارد، مهم‌ترین و برجسته‌ترین مرحله دوران کودکی است در این مرحله، تربیت صحیح قادر است روح کودکانه را در کمال آزادی رشد دهد. بازی از فعالیت‌های اساسی این دوره به شمار می‌رود با توجه به اهمیت بازی در رشد شخصیت کودک، اسلام نیز توصیه می‌کند که در هفت سال اول، محدودیتی در کار طفل نباشد؛ بلکه تا سر حد امکان، یعنی تا آنجا که خللی به سعادت او وارد نگردد و ارزش‌های معنوی و اخلاقی و اجتماعی زیر پا گذاشته نشود باید به کودک آزادی داد تا در فضای پر از صفای آزادی، به دلخواه جست‌وخیز کند و هیچ‌گونه کمبودی احساس ننماید و در این قسمت تفاوتی بین دختر و پسر نیست.
امام صادق(ع) می‌فرماید: «دَعِ ابْنَکَ یَلْعَبْ سَبْعَ سِنِین؛ فرزندت را رها کن تا هفت سال بازی کندـ. پس اصل در بازی آزادی اوست.در این مرحله با توجه به تفاوتهای جسمی پسر و دختر نحوه برخورد تربیتی پدر و مادر دارای اهمیت بسیار است. یکی از مواردی که از سنین 3 تا 4 سالگی به بعد از طرف پدر و مادر باید مورد توجه قرار گیرد، تربیت جنسی می‌باشد و باید نقش پسر بودن و دختر بودن را برای کودک مطرح نمود در همین سنین است که به تدریج، کودکان پسر و دختر از نقطه نظر فعالیت‌ها و بازی‌ها با یکدیگر متفاوت می‌شوند و چنانکه گفتیم مایلند بیشتر با همجنسان خود بازی کنند.
اگر پدر و مادر، دختر را تحقیر کنند، قطعاً به بازی‌های او نیز به دیده حقارت می‌نگرند و برای اینکه بازی‌هایش را قداست دهند و به شکل بازی‌های دخترانه او که گرایش طبیعی او را به سوی مادری و حضانت نشان می‌دهد، به دیده تحسین بنگرند باید به خودش به دیده تحسین بنگرند. در این صورت، در تربیت جنسی او موفق می‌شوند و او را دچار ناهنجاری‌ها نمی‌سازند.
در ادامه برای از بین بردن روحیه تحقیر دختران به سراغ رهنمودهایی از اسلام می‌رویم:
امام صادق(ع) به عیادت یکی از دوستان خود رفتند و به او فرمودند: «أحْسِنْ ظَنّکَ بِالله؛ گمانت را به خدا نیکو کن». عرض کرد: گمانم به خدا نیکو است، ولی غصه دخترهایم را می‌خورم و همین مرا بیمار کرده است. امام فرمود: الَّذِی تَرْجُوهُ لِتَضْعِیف حَسَنَاتِک وَ مَحْوِ سَیِّئاتِکَ فَارْجُهُ لإصلاحِ حَالِ بَنَاتِک؛ به همان که امیدواری حسناتت را افزایش دهد و گناهانت را محو کند، امیدوار باش که حال دخترانت را اصلاح کند».
سپس داستان پیامبر خدا را گفت که در سفر معراج مشاهده کرد که برای تغذیه دختران و پسران مؤمنین نعمت‌هایی به زمین آورده می‌شود.افراد بسیاری به خاطر تولد دختر غمگین می‌شوند؛ زیرا فکر می‌کنند که دختر، با مشکل معیشتی روبه‌رو است و پسر چنین مشکلی ندارد. آن شخص بیمار نیز از این‌گونه اشخاص بود و امام(ع)، او را به لطف و عنایت پروردگار امیدوار کرد.
در روایت دیگری است که یکی از اصحاب امام صادق(ع) صاحب دختر شده بود، هنگامی که به خدمت حضرت رسید، خشمگین بود، حضرت به او فرمود: [نسبت به اینکه خداوند بخواهد به تو فرزند عطا کند] «أرأیتَ لَوْ أنَّ الله تَبارکَ و تَعالی أوحی إلیکَ أنْ أختارُ لَکَ أوْ تَختارُ لِنفسِک؛ اگر خداوند تبارک و تعالی به تو وحی کند اینکه آیا تو انتخاب می‌کنی برای خودت یا من برای تو انتخاب کنم ما کُنتَ تَقُولُ، چه پاسخ می‌دهی؟
قال: کُنْتُ أقولُ یارَبِّ تَختارُ لی؛ آن شخص گفت: می‌گویم خدایا هر چه تو انتخاب می‌کنی برای من [من تسلیم انتخاب تو هستم] قال: فإن الله قد اختارَ لَکَ. امام صادق(ع) فرمودند: پس خداوند این انتخاب را [فرزند دختر] برای تو اختیار کرده است. در ادامه روایت حضرت با اشاره به داستان حضرت خضر و حضرت موسی(عع) در سوره کهف می‌فرماید: قال ثم قال إنَّ الغلامُ الذی قَتَلَهُ العالِمُ الّذی کانَ مَعَ موسی(ع) وَ هُوَ قول الله عَزَّوجل: (فأردنا أنْ یُبْدِلَهُما ربُّهُما خیراً مِنهُ زکاةً و أقْربَ رُحْماً) أبْدَلَهُما اللهُ بِهِ جاریَةً وُلِدَتْ سَبعینَ نبیّاً».
در جریان کشته شدن پسری که همراه حضرت موسی(ع) بود به دست آن عالم، خداوند متعال این چنین می‌فرماید: ما اراده کردیم (خواستیم) خداوند به جای این فرزند، فرزند دیگری به آن دو [پدر و مادر آن پسر] بدهد که از جهت زکات (طهارت) بهتر از او باشد و در عوض به جای آن پسر خداوند به آن‌ها دختری عطا فرمود که از آن دختر هفتاد پیامبر ـ البته با واسطه ـ به دنیا آمد.
علامه طباطبایی در توضیح این آیات می‌فرماید: ایمان پدر و مادر آن پسر نزد خدا ارزش داشته آن قدر که اقتضای داشتن فرزندی مؤمن و صالح را داشته‌اند و آنچه در فرزند آن‌ها اقتضا داشته خلاف این بوده و خدا امر فرموده تا فرزندی دیگر، بهتر از او و صالح‌تر از او به آن دو بدهد.
راضیه طبرسی
منبع : ماهنامه نامه جامعه شماره نود و هفتم
