تبیان، دستیار زندگی

بر گرفته از http://www.iricap.com/magentry.asp?id=2490  نوشته ی محمدرضا سنگری

‏ 2ـ دعوت به مبارزه
ادب مقاومت، پرخاشگر و تندخو و بی‌پرواست و دعوت‌كننده به قیام، ایستادگی و ایثار؛ دعوتی كه گاه به صورت فریاد اعتراض است و گاه در چهرة نبرد مسلحانه:

فریادهای وطن را
بر گیتارهایتان بنوازید
تا ترانه‌های ناخوانده
چون خونی جوان
در رگها بجوشد
و عشق
چون زیباترین دختر بومی
در حلقة آزادی و بهار
دست بیفشاند
آرزوهای سوخته
در حنجره‌هاتان تازه می‌شود.
و سرودهاتان
زحمتكشان را رویین‌تن می‌كند
میراث تازیانه‌خوردگان را
ـ هرچه هست ـ
بر گیتارهایتان بنوازید
زخمه‌هاتان
پرواز كبوترانی خون‌رنگ
و آوایتان
جرعه‌ای خوش
برای عطشناك گلوی وطن است
عصیانهای وطن را
بی‌آنكه نفس تازه كنید
بر گیتارهایتان بنوازید
(پیشین، ص 98-97)

‏ 3ـ بیان جنایتها و بیدادگریها
در نظامهای مستبد و بیدادگر، شكنجه و تازیانه و زندان، خفه كردن فریادها در گلو، تبعید و ترور، قانون است. "جواد جمیل" شاعر عراقی در شعری با عنوان "ترور" می‌گوید:

...صدای تق‌تق قدمهایشان بلند بود
صدایشان طعم مرگ می‌داد.
و چشمهایشان چون چشمان وحوشی بود
كه شب جنگ آن را پوشانده باشد
ـ كیستند؟
ـ "اسم لازم نیست
آمده‌ایم تا چیزهایی را بشناسی."
و آرامش شب
با صدای تیری لرزید
و ریسمان باریكی از خون
خاموشانه پیچید
...
بر جسد زرد
یك تكه ورق پیدا كردیم
"تروریستها
نصّ قانون برایشان اجرا شد."
‏ (جمیل، ص 78)
و "جبرا ابراهیم جبرا" شاعری از سرزمین فلسطین در مجموعه شعر "در بیابانهای تبعید" از تبعید و خیانت می‌گوید:
بهارهای پیاپی را در بیابانهای تبعید می‌گذرانیم.
با عشق خود چه كنیم
درحالی‌كه چشمانمان پر از خاك و شبنم یخ‌زده است؟
(بدوی، ص 524)

‏ 4ـ توصیف و ستایش جان‌باختگان و شهیدان
مبارزان راه آزادی و ایثارگرانی كه هستی خود را به میدان نبرد آورده‌اند و در شكنجه‌گاه یا میدان مبارزه جان باختند، نماد عظمت و افتخار و الگوی فداكاری هستند:

ای قهرمانان!
این خون شماست
در قلب من
كه چون شهابها فرو افتاد
و عشق مرا انگیخت
كدام پیكر با این خون تطهیر نمی‌یابد.
(بخشی از شعر "شیپور شهیدان" از سن‍ّیه ـ صالح شاعر مشهور سوری، در كتاب خاكستر تمدنها، ص 18)
و "حمید المختار" شاعر فلسطینی، در توصیف شكوهمندی شهادت شهیدان می‌گوید:
وقتی او را به چوبة اعدام بستند
و به سویش آتش گشودند
همگی در خون تپیدند
اما او هنوز بر پای ایستاده بود.
(بخشی از شعر "حمید المختار"، ترجمة محمدرضا تركی، اطلاعات، 11/12/1371)
"آله خاندروگازه‌لا" شاعر و ترانه‌پرداز السالوادوری در سوگ "ویكتورخارا" ـ آوازخوان مقتول شیلی ـ می گوید:
او را در پرسه‌های بی‌پایان كولی‌وارش
درمی‌یابیم
كه ترن‍ّم زنگدارش
چون ناقوس شبانگاهی
خواب مسموم قاره را آشفته می‌كند
او میراث بومیان پابرهنه
فرزند بی‌بدیل خلق لاتین
ویكتور خاراست
(درفكی، 103ـ102)

‏ 5ـ القای امید به آینده و پیروزی موعود
شاعر و نویسنده از پس ابرهای تیرة یأس و سرخوردگی كه آسمان چشمان مردم تحت ستم و جور را فراگرفته است، به روشنایی افق فردا نظر دارند و می‌كوشند با نوید دادن شكست بی‌تردید ستم و پیروزی عدالت، بارقة امید را در قلبها روشن نگه دارند. این رسالت در آثار منظوم و منثور شاعران و نویسندگان دینی با بهره‌گیری از وعده‌های قرآنی صورت می‌گیرد و البته سایر شاعران و نویسندگان نیز به شیوه‌های دیگر می‌كوشند مردم را به پیروزی نهایی حق بر باطل امیدوار سازند.
"عدنان الضائغ" شاعر تبعیدی عراقی می‌گوید:

كتابهای تاریخ را ورق می‌زنم
انگشتانم به خون آلوده می‌شوند
هرگاه فصلی از سرگذشت خودكامه‌ای
به اتمام رساندم
نگهبانان به سوی فهرست سوقم دادند
تا در آن‌جا از ترس بلرزم
ای ژنرالها
ای ژنرالها
با رؤیاهایمان چه‌ها كه نكردید؟!
با این‌همه چكمه
از گردنهایمان می‌گذرید
درحالی‌كه ما هنوز
برای خورشید دست می‌تكانیم
(اطلاعات، 20/3/1376، ترجمة محمد امین).

‏ 6ـ ستایش آزادی و آزادگی
آزادی، آرمان آزادی‌خواهان است. ستیز با زندان، بند و اختناق و نیز آرزوی روزهایی كه خورشید آزادی از پشت ابرهای تیرة بیداد بدمد، فضای شعر پایداری را پر كرده است. آزادی در ادبیات پایداری، فرشته است، پیامبر است، نسیم و سبزه و درخت و بهار است و شاعر هماره در جست‌وجوی آن، تا آن حد كه در آرزوی یافتنش، مرگ را به جان می‌خرد و توصیه می‌كند پس از مرگ، جسدش را در صحرا (نماد رهایی و گستردگی) بیفكنند. و هرگز در قبر (به دلیل شباهت آن به زندان) قرار ندهند. "احمد الصافی النجفی" (1984ـ1977) شاعر عراقی در شعری با عنوان "آزادی جاودان" می‌گوید:

پس از مرگم مرا در صحرا افكنید، چه خوش است زندگی و مرگ من در صحرا
در قبر حبسم مكنید چون كه از زندان، حتی پس از مرگ بیزارم
وقتی بدنم خورش كركسها و شیرهای در‌ّنده شود،
اجزای پیكرم را خواهم دید كه با من در هر سو در سیر و سیاحتند
چه سفر بی‌نظیری است چنین سفری بعد از مرگ كه من در زندگی نیز به شوق آن جان می‌دادم
(بدوی، ص 143).

7ـ ستایش سرزمین خود
شاعران و نویسندگان ـ به‌ویژه آوارگان و تبعیدیان ـ در یادكرد سرزمین خود، به ستایش گذشته‌ها، مبارزات، مردم و حتی مظاهر دیار خود می‌پردازند. در شعر شاعران فلسطین این ویژگی با اندوهی بزرگ و گاه پرخاش به دشمن، بیش از شاعران دیگر سرزمینها دیده می‌شود:

یافا، فردا موقع درو به نزد تو برمی‌گردیم
همراه پرستو و بهار
و با دوستانی كه از تبعیدگاه و زندانها برمی‌گردند.
در موقع چاشتگاه با چكاوكها
و مادران
اینجا پناهگاه شمارة بیست است
هنوز حال ما خوب است و خانواده
و دوستان آواره
از زاغه‌های دور به خویشان سلام می‌رسانند
"جبرا ابراهیم جبرا" شاعری از ناصرة فلسطین، خطاب به سرزمین خویش، از یادهای كودكی و خاطرات پیش از غصب كشورش سخن می‌گوید:
ای سرزمین ما، ای جایی كه جوانی‌مان در تو
مانند رؤیایی، در سایة درختهای پرتقال
و میان درختهای بادام مزرعه‌ها گذشت
ما را به یاد بیاور، اینك كه
میان خارهای بیابانها
و كوههای سنگلاخ سرگردانیم
(پیشین، ص 524)