تبیان، دستیار زندگی

مفهوم انتظار

درباره ی انتظار، توصیفات و توضیحات مختلفی ذکر شده که هیچ کدام بیان کننده ی اصل معنای آن نیستند: اگر در معنای آن گفته شود که انتظار یعنی چشم به راه بودن، این صرفا ترجمه ی لفظ از عربی به فارسی است و نمی تواند تعریف تلقی شود.

اگر خوب دقت کنیم در می یابیم که انتظار، امری کاملا وجدانی است و اگر کسی واقعیت آن را با وجدان درک نکرده باشد، هرگز با توصیفات ذهنی، حقیقت آن را نمی فهمد. انتظار یک مفهوم پایه و بسیط است.معنای انتظار فقط برای شخص منتظر، روشن و آشکار می شود.

یکی از راه های تعریف وجدانی انتظار، بیان برخی از لوازم و آثار آن است.چنان که یکی از منتظران واقعی امام عصر (عج) گفته است: « معنای انتظار عبارت است از یک حالت قلبی و روحی که از آن آماده شدن برای چیزی که در انتظارش هستی بر می آید...»

پس هرقدر انتظار شدیدتر باشد آماده شدن هم بیشتر می شود. آیا نمی بینی که وقتی مسافری داشته باشی که منتظر آمدنش هستی هرچه زمان آمدنش نزدیکتر می شود آمادگی تو برای این امر بیشتر می شود. انتظار در واقع ترکیبی از دو حالت در شخص است، بیگانگی با وضع موجود و تلاش برای وضع بهتر.

-  مفهوم انتظار نسبت به ادوار مختلف

از آن هنگام که پیامبران الهی، بشر را از وجود آینده ای درخشان و رسیدن روز موعود آگاه ساختند و نوید آن روز را دادند انسان ها چشم به راه چنین روزی بودند، ولی به شکل های گوناگون و نسبت به زمان های مختلف هر یک برای خود ترسیمی از آن داشتند که می توان آن ها رابه چهار دور تقسیم کرد:

-دوره ی اول ) دوره ی پیش از اسلام: در این دوره مردم از سخنان پیامبران پیرامون روز موعود، دو چیز مرتبط به یکدیگر می فهمیدند. اول اینکه زمان تحقق این روز مشخص نیست و فقط وابسطه به اراده ی خداوند متعال است و دوم این که پیامبر که خود سخن از آن روز می گوید، پیشوای آن روز نیست و خداوند او را برای چنان روزی ذخیره نکرده است. بلکه شخص دیگری را در آینده ای بسیار دور برای آن کار برگزیده است و این ماموریت را به او واگذار خواهد کرد.

- دوره ی دوم) دوران بعد از اسلام تا آغاز غیبت صغری: در این دوره انسان ها نقشه و برنامه ی کلی عدالت الهی را از سوی خدای تعالی دریافت کردند، ولی در عین حال، مفهوم انتظار با معنایی که در دوره ی قبل داشت تفاوتی نکرد و آن چنان نبود که مردم آرزوی فرارسیدن ناگهانی آن روز را داشته باشند، بلکه افراد مؤمن باور داشتند که در آینده ی دوری این مطلب تحقق می یابد و آن روز شکوهمند فرا می رسد.

اما انتظار در دوران ائمه (ع) : در آن دوران هم انتظار به همان معنا و مفهوم زمان رسول خدا (ص) بوده است. این برداشت را می توان از این جمله مهدی هفتمین نفر از فرزندانِ پنجمین نفرِ آن ها است. در زمان ائمه (ع) برخلاف زمان پیامبر (ص) انتظار ظهور حضرت را در میان مردم به فراوانی می بینیم، هم در بین شیعیان و پیروان ائمه و هم در میان غیر شیعیان.

- دوره سوم ) غیبت صغری: در این دوره حضرت به صورت پنهانی می زیست و شیعیان خود را رهبری می فرمود و بدیهی است که در این زمان، شیعیان هرلحظه انتظار ظهور حضرت را داشتند. زیرا حکومت های وقت بر آن ها ستم می کردند و از طرف دیگر، آن ها به حضور حضرت یقین داشتند و می دانستند که آن حضرت از تمام اوضاع و احوال آشفته و پریشان جامعه آگاه است.

-دوره ی چهارم ) دوران غیبت کبری: انتظار در این دوره به معنای چشم به راه بودن و در انتظار ظهور و برپایی روز موعود در هر لحظه و هر روز بودن است. زیرا ظهور تنها وابسته به اراده ی خداوند است و هیچ شرط دیگری ندارد.

+ ویژیگی های منتظِر:

هیچ فردی به حد مطلوب از انتظار نمی رسد مگر اینکه دارای سه ویژگی با هم باشد که عبارتند از:

عناصر عقیدتی، روحی و رفتاری.

-نخستین ویژگی، جنبه ی عقیدتی: ویژگی عقیدتی منتظِر شامل دو بخش است:

بخش اول: اعتقاد داشتن به اینکه هدف خداوند اصلاح تمام انسان ها است. در آینده عدل مطلق سراسر زندگی بشر را فرا خواهد گرفت و وعده ی خداوند در قرآن و آنچه هدف اوست  .. .  ناپذیر است.

- ویژگی دوم: جنبه ی روحی و نفسانی انتظار: این مطلب از دو بخش اصلی و اساسی تشکیل شده است: بخش اول: استعداد و آمادگی کامل برای تحقق یافتن و پیاده شدن عدالت کامل، به طوری که اگر انسان جزء دعوت کنندگان و ایثارگران در راه آن حضرت نیست، حداقل فردی شایسته برای پذیرش آن حضرت باشد.

بخش دوم: انتظار تحقق عدالت کامل اجتماعی دمیدن  سپیده ی فجر ظهور، در هر لحظه و ساعت؛ زیرا ظهور حضرت به دست خدا و تحت اراده ی الهی است.

-  ویژگی سوم: جنبه ی رفتاری و علمی انتظار: اگر کسی بخواهد نمونه ی یک منتظر راستین باشد باید پیوسته خود را پایبند احکام الهی نموده و دستورات خداوند را بر دیگر علاقه های فردی و کارها و گفتارهای شخصی ترجیح دهد و پیرو راستین حق و هدایت الهی باشد.

+ نتایج ویژگی های سه گانه ی منتظر

وقتی انسان از این ویژگی ها برخوردار گردید، می تواند خیرات و نیکی ها را در چهار زمینه کسب نماید:

 1- دستیابی به خیر دنیا و آخرت

2- به ارمغان آوردن خیر و نیکی برای هم کیشان و هم نیان خود

3- یه ارمغان آوردن نیکی ها برای عموم انسان ها

4- سهیم بودن در ایجاد شرایط ظهور که موجب جلب رضایت بقیة اله (عج) می شود.

اینها آن ویژگی های اصلی است که باید هر انسانی از آن برخوردار باشد تا نمونه کامل یک فرد منتظر شود.

+ مراتب انتظار: یک عمل خاص می تواند ارزش های مختلفی نزد خداوند داشته باشد. عوامل گوناگونی بر میزان ارزش یک عمل تاثیر دارد که در رأس همه ی آن ها نیت است یک عمل اگر با نیت های مختلفی انجام شود، در حقیقت اعمال مختلفی انجام شده است که هر کدام ارزشی غیر از دیگری دارد. به همین دلیل انتظار فرج مراتب مختلفی دارد.

مرتبه اول: اولین مرتبه این است که مؤمن از گرفتاری های شخصی خود به ستوه آمده و در انتظار فرج الهی باشد. اینکه انسان رفع گرفتاری هایش را از خدا بخواهد و خلاصی از آن ها را در ظهور امام عصر بداند بسیار ارزشمند است ولی در عین حال چون فقط خودش را می بیند و تنها به سعادت خویش می اندیشد از این لحاظ رتبه ی والایی ندارد.

مرتبه دوم: دومین مرتبه این است که مؤمن به خاطر گرفتاری همه ی مؤمنان در روی کره ی زمین، ظهور حضرت بقیة الله را انتظار می کشد. این حالت نسبت به حالت قبلی در رتبه ی بالاتری است و فضیلتی که انتظار فرج برای این فرد دارد بیش از کسی است که فقط به فکر مشکلات خودش است.

مرتبه سوم: این است که مؤمن نه فقط به مشکلات و گرفتاری های اهل ایمان توجه داشته باشد، بلکه به فکر همه ی مظلومان و مستضعفان عالم باشد و رهایی آن ها را با فرج حضرت مهدی (عج) از خداوند طلب کند.

مرتبه چهارم: رتبه ی بالاتر ار مراتب قبلی این است که مؤمن فقط به رهایی انسان های مظلوم عالم نیندیشد، بلکه ظهور امام خود را برای رفع گرفتاری از همه مخلوقات الهی اعم از انسان ها و غیر انسان ها بخواهد. ( غیر انسانها شامل فرشتگان، جنیان، حیوانات، گیاهان، جمادات)

مرتبه پنجم: مرتبه ی پنجم در اتظار فرج از همه ی مراتب قبلی بالاتر و بافضیلت تر است. این مرتبه از آن کسی است که فرج امام (عج) را به خاطر ایشان از خداوند طلب می کند.

- ضرورت انتظار:

در احادیث متعددی از معصومین (ع) قائم اهل بیت – که انتظار ظهورش از ارکان دین به شمار آمده دقیقا معرفی شده است. به عنوان نمونه از حضرت جوادلائمه (ع) نقل شده است که فرمودند: همانا قیام کننده از ما اهل بیت همان مهدی است که انتظار او در زمان غیبتش واجب است. البته انتظار، دارای شدت و  ضعف است و هر درجه ای از آن مقدمات خاص خود را دارد.

بر این اساس، مقدماتی که حال انتظار را در فرد به درجه ی قابل توجه و مؤثری می رساند در چهار عامل خلاصه می شود:

1- یقین داشتن به وقوع چیزی: یعنی اینکه انسان واقع شدن چیزی را به طور قطع و یقین بداند و هیچ شک و تردیدی در آن نداشته باشد.

2-نزدیک دانستن وقوع آن چیز: ممکن است واقع شدن چیزی را انسان با قطع و یقین بداند ولی وقوع آن را در آینده ای دور ببیند.

3-دوست داشتن آن وضعیتی که به وقوع آن علم دارد: انسان هراندازه چیزی را که خبر از وقوعش داده اند بیشتر دوست بدارد، حالت انتظارش نسبت به آن بیشتر شدیدتر می شود.

4- دوست داشتن آن کسی که خبر از آمدنش داده اند: اگر انسان به آمدن کسی یقین داشته باشد هرقدر او را بیشتر دوست بدارد، آمدنش را بیشتر انتظار می کشد.

برای اینکه حال انتظار حضرت مهدی (عج) در کسی پیدا شود باید مقدماتش فراهم گردد. اگر مقدمات محقق باشد، انتظار هم هست.

مهمترین این مقدمات همان چهار عامل مذکور است:

یقین به ظهور حضرت ؛ دوست داشتن ظهور امام

نزدیک دانستن امر ظهور ؛ دوست داشتن خود امام عصر (عج)

آثار سازنده انتظار

1-خودسازی فردی: انتظار مصلح جهانی به معنای آماده باش کامل فکری و اخلاقی، مادی و معنوی، برای اصلاح همه ی جهان است. تنگ نظری ها، کوته بینی ها، کج فکری ها، حسادت ها، اختلافات کودکانه و نابخردانه و به طور کامل هرگونه نفاق و پراکندگی با موقعیت منتظران واقعی سازگار نیست.

2- خودیاری های اجتماعی: منتظران راستین در عین حال وظیفه دارند تنها به خویش نپردازند، بلکه مراتب حال یکدیگر باشند و علاوه بر اصلاح خویش در اصلاح دیگران نیز بکوشند.

3- حل نشدن در فساد محیط: هنگامی که فساد فراگیر می شود و اکثریت یا جمع کثیری را به آلودگی می کشاند، گاهی افراد پاک در یک بن بست سخت روانی قرار می گیرند بن بستی که از یأس سرچشمه می گیرد و تنها چیزی که می تواند آن ها را به مقاومت و خویشتن داری دعوت کند و نگذارد در محیط فاسد حل شوند امید به اصلاح نهایی است.

4- رابطه ی عاشقانه با پروردگار:آیات متعددی در قرآن و روایات بسیاری از پیامبر اکرم (ص) در شان گروهی از شیعیان علوی نازل شده است که در آخرالزمان پدیدار خواهند شد. یکی از این آیات شریف، آیه ی ذیل است:

« ای کسانی که ایمان آورده اید! هرکس از شما که از آیین خود باز گردد بداند که خداوند به زودی قومی را بر می انگیزاند که ایشان را بسیار دوست دارد و آن ها نیز خداوند را دوست می دارند و در برابر مؤمنان سرافکنده و فروتن و در مقابل کافران سرافراز و مقتدرند ».

5- فروتنی در برابر مؤمنان و ایستادگی در مقابل کافران: در همین آیه بعد از ذکر این عشق پاک دوطرفه علامت آن را چنین بیان می کند: در برابر مؤمنان متواضع و فروتنند و در مقابل کافران گردن فراز و مقتدرند.

سیمای منتظِرین در روایات: شیخ طوسی در کتاب الغیبة از حضرت رسول اکرم (ص) روایت کرده که فرمود:

به زودی مردمی بعد از شما خواهند آمد که یک مرد آنان پاداش پنجاه نفر از شما را خواهد داشت

گفتند: ای رسول خدا ما به تو در بدر و احد چنین بوده ایم و قرآن در بین ما نازل شده است! فرمود: اگر شما آنچه را که آنان متحمّل می شوند بخواهید تحمل کنید، نمی توانید همچون آنان پایدار و بردبار باشید.

ahd-5