تبیان، دستیار زندگی

سالهاست كه نوجوانی دورانی دشوارتر از دوران كودكی محسوب می شود. البته مفهوم نوجوانی تا اواخر قرن نوزدهم به عنوان مرحله ای كه با پیچیدگی روانی توام و قابل مطالعه علمی است قلمداد نمی شد.
قبل از هر چیز دوران تغییرات سریع جسمانی، جنسی، روانی، شناختی و اجتماعی است. تغییرات جسمانی بلوغ، از جمله بلوغ جنسی و جهش نموی نوجوانی از طریق افزایش كاركرد هورمونهای فعالی كه به كمك غده هیپوفیز مترشح می شود آغاز می شود. این هورمونها سایر غدد مترشحه داخلی را تحریك می كند و این غدد هورمونهای مربوط به رشد و جنسیت را كه شامل آندروژن، استروژن و پروژسترون است تولید می كند. سن شروع و دوران جهش نموی نوجوانی در قد و وزن در میان كودكان بهنجار فرق می كند. سن متوسط شروع این دوران در دختران یازده سالگی و در پسران 13 سالگی است، میزان رشد یك سال بعد از این به اوج خود می رسد.
سن شروع بلوغ جنسی نیز در نوجوانان متفاوت است. در پسری كه درحد متوسط است، بلوغ جنسی با افزایش میزان رشد بیضه ها و كیسه بیضه و ظاهر شدن موهای زهاری و به دنبال آن بزرگ شدن آلت جنسی مردانه، رشد موهای بدن و صورت، بم شدن صدا، تولید اسپرم و احتلام شبانه و نیز مردانه تر شدن ساخت بدن آغاز می شود. در دخترها شروع رشد پستان معمولا اولین علامت قابل مشاهده بلوغ جنسی است. موهای زهاری ظاهر می شود و رحم، واژن، فرج، وكلیتوریس بزرگ می شود. شروع قاعدگی در چرخه رشد نسبتا دیرتر است. معمولا در سن 13 سالگی است و البته در افراد مختلف فرق می كند. معمولا تا یك سال بعد از قاعدگی احتمال باروری وجود ندارد. تغییرات سریع جسمانی دوران بلوغ باعث می شود كه نوجوان به دشواری بتواند به یك احساس ثبات درونی دست یابد، و زمان لازم است تا نوجوان این تغییرات را به صورت یك احساس هویت فردی انسجام دهد. از نظر یك دختر نوجوان قاعدگی نشانه بلوغ جنسی وزن شدن است. از آنجا كه ممكن است واكنش های دختران نوجوان به قاعدگی به طور گسترده ای عمومیت پیدا كند، این موضوع اهمیت اساسی دارد كه اولین تجارب آنان با قاعدگی تا جای ممكن مطلوب باشد.
تعداد بسیار زیادی از دختران یا دیدی منفی نسبت به قاعدگی دارند یا به آن بی اعتنا هستند. تا حدودی ممكن است این نگرش نتیجه ناراحتی جسمانی و تاثیر هورمونها در خلق و خو باشد، ولی ظاهرا تا حدود زیادی ناشی از نگرش های منفی اجتماعی است. همانطور كه شروع قاعدگی ممكن است دختران نوجوان را نگران كند، نعوظ غیر قابل كنترل و اولین انزال (احتلام شبانه) هم ممكن است بعضی از پسران نوجوان را نگران كند. پسران نوجوانی كه دیر بالغ می شوند در مقایسه با آنهایی كه زودتر بالغ می شوند یا بلوغشان به موقع و معمولی است دچار مشكلات اجتماعی و روانی بیشتری می شوند. در میان دختران نوجوان تاثیرات روانی بلوغ زودرس و دیررس به طور قابل ملاحظه ای كمتر است، هر چند كه آن هایی كه زودتر بالغ می شوند تا حدودی آرامترند و در مقایسه با آن هایی كه دیر بالغ می شوند اعتماد به نفس بیشتری دارند و كمتر مضطرب اند . ارائه رشد شناختی كه شامل آغاز مرحله عملیات صوری است ( مطابق با تئوری پیازه)، به نوجوان این امكان را می دهد كه انتزاعی تر فكر كند، فرضیه ها را فرمول بندی و آزمایش كند و بتواند به جای اینكه صرفا آنچه را وجود دارد در نظر داشته باشد احتمال را نیز در نظر بگیرد. این تواناییها معمولا نوجوانان را به انتقاد از ارزش های والدین و ارزشهای اجتماعی سوق می دهد. تفكر و رفتار نوجوان نیز ممكن است خود مدارانه باشد. نوجوانان در این مرحله ممكن است چنین نتیجه گیری كنند كه دیگران هم به اندازه خود آنها به رفتار و ظاهر شان توجه می كنند. رشد شناختی نوجوانان نیز در رشد شخصیت و شكل گیری احساس هویتی روشن، نقش مهمی دارد.
استقلال از خانواده از تكالیف نوجوانان است. والدین قاطع و اطمینان بخش كه برای خودمختاری و رفتار منضبط به یكسان ارزش قایلند برای نوجوان توضیح می دهند كه چرا از او انتظاراتی دارند و یا   او را از كارهایی منع می كنند و با این كار احساس استقلال را در او پرورش می دهند. نوجوانانی كه والدین خودكامه و مستبد دارند و صرفا به فرزندان می گویند كه چه باید بكنند و نیز فرزندان والدین سهل گیر، بی بندوبار ، مساوات طلب و یا والدین بی اعتنا كه غیر مسئول و بی توجه هستند به مشكلات بسیاری دچار می شوند.
از آنجا كه پیوند نوجوانان با والدینشان به تدریج ضعیف تر می شود همسالان در رشد روانی آنان نقش حساسی می یابند. همسالان امكاناتی برای یادگیری مهارتهای اجتماعی، كنترل رفتار و درمیان گذاشتن مشكلات و احساسات مشابه فراهم می كنند، پذیرفته شدن از سوی همسالان و داشتن چند دوست نزدیك در زندگی نوجوان اهمیت بسیاری دارد. دوستان نزدیك معمولا هم سن و هم جنس هستند و زمینه های خانوادگی و ارزش ها و هدفهای مشابهی دارند، ولی استثناء هم وجود دارد ( جذابیتهای آدم هایی كه خصوصیاتی مخالف خصوصیات نوجوان دارند).
بر خلاف عقیده رایج، همسالان ارزش های اساسی والدین را تقویت می كنند و با آن مخالف نیستند، هر چند كه ممكن است از لحاظ سلیقه یا آداب و رسوم اختلافاتی داشته باشند. گروههای همسالان نوجوان شامل جمعیت بزرگتر و غیر شخصی و نیز دسته كوچكتر و دوستی های فردی است. بسیاری از عوامل در پذیرفته شدن نوجوانان از سوی همسالانشان تاثیر می گذارد و این عوامل عبارتند از هوش، شكل ظاهری و مهارتها، موقعیت اجتماعی و استعداد های خاص. به طور كلی، نوجوانان همسالانی را ترجیح می دهند كه بدشانس، انعطاف پذیر، خوش طینت و مشتاق باشند، افرادی از نظر آنها محبوبند كه به دیگران یاری دهند تا احساس كنند از سوی سایرین پذیرفته شده اند. روابط ضعیف با همسالان در دوران كودكی و نوجوانی پیشگویی ناسازگاریهای عاطفی دوران بزرگسالی، بزهكاری، اختلالات در سازگاری جنسی و سایر رفتارهای ناسازگارانه است.
نوجوانانی كه می توانند نقش های اجتماعی و فردی متنوعی را ایفا كنند از لحاظ اجتماعی و عاطفی برای زندگی آتی و ازدواج مهیاترند. 
یكی از مسائل عمده نوجوانان شكل گیری هویت است. بر طبق نظریه اریك اریكسون، افرادی كه احساس هویت قوی ای دارند خود را افرادی مجزا و متمایز از دیگران می دانند كه د رنیازها و انگیزه ها و رفتار آنان انسجامی وجود دارد. استنباطی را از نوجوانان دارند كه نوجوانان از خودشان دارند.
شكل گیری هویت در جوامع صنعتی مدرن بسیار پیچیده است، زیرا نوجوان در اینگونه جوامع با اوضاع و احوالی روبرو می شود كه به سرعت در حال تغییر است و به ناچار باید نقش های متنوعی را ایفا كند. مشكلاتی كه بر سر راه شكل گیری هویت وجود دارد عبارت است از هویت یابی زودرس و سردرگمی در هویت یابی یا ناتوانی در ایجاد هویتی با ثبات. غالبا زمانی انسان به هویتی رشد یافته دست می یابد كه دورانی پر از جستجو و عدم اطمینان را گذرانیده باشد. فرزندان می گویند كه چه باید بكنند و نیز فرزندان والدین سهل گیر، بی بندوبار ، مساوات طلب و یا والدین بی اعتنا كه غیر مسئول و بی توجه هستند به مشكلات بسیاری دچار می شوند.
از آنجا كه پیوند نوجوانان با والدینشان به تدریج ضعیف تر می شود همسالان در رشد روانی آنان نقش حساسی می یابند. همسالان امكاناتی برای یادگیری مهارتهای اجتماعی، كنترل رفتار و درمیان گذاشتن مشكلات و احساسات مشابه فراهم می كنند، پذیرفته شدن از سوی همسالان و داشتن چند دوست نزدیك در زندگی نوجوان اهمیت بسیاری دارد.
دوستان نزدیك معمولا هم سن و هم جنس هستند و زمینه های خانوادگی و ارزش ها و هدفخصوصیاتی مخالف خصوصیات نوجوان دارند). بر خلاف عقیده رایج، همسالان ارزش های اساسی والدین را تقویت می كنند و با آن مخالف نیستند، هر چند كه ممكن است از لحاظ سلیقه یا آداب و رسوم اختلافاتی داشته باشند. گروههای همسالان نوجوان شامل جمعیت بزرگتر و غیر شخصی و نیزدسته كوچكتر و دوستی های فردی است.
بسیاری از عوامل در پذیرفته شدن نوجوانان از سوی همسالانشان تاثیر می گذارد و این عوامل عبارتند از هوش، شكل ظاهری و مهارتها، موقعیت اجتماعی و استعداد های خاص. به طور كلی، نوجوانان همسالانی را ترجیح می دهند كه بدشانس، انعطاف پذیر، خوش طینت های مشابهی دارند، ولی استثناء هم وجود دارد افرادی از نظر آنها محبوبند كه به دیگران یاری دهند تا احساس كنند از سوی سایرین پذیرفته شده اند.
روابط ضعیف با همسالان در دوران كودكی و نوجوانی پیشگویی ناسازگاریهای عاطفی دوران بزرگسالی، بزهكاری، اختلالات در سازگاری جنسی و سایر رفتارهای ناسازگارانه است.
نوجوانانی كه می توانند نقش های اجتماعی و فردی متنوعی را ایفا كنند از لحاظ اجتماعی و عاطفی برای زندگی آتی و ازدواج مهیاترند. 
یكی از مسائل عمده نوجوانان شكل گیری هویت است. بر طبق نظریه اریك اریكسون، افرادی كه احساس هویت قوی ای دارند خود را افرادی مجزا و متمایز از دیگران می دانند كه د رنیازها و انگیزه ها ورفتار آنان انسجامی وجود دارد. استنباطی را از نوجوانان دارند كه نوجوانان از خودشان دارند. شكل گیری هویت در جوامع صنعتی مدرن بسیار پیچیده است، زیرا نوجوان در اینگونه جوامع با اوضاع و احوالی روبرو می شود كه به سرعت در حال تغییر است و به ناچار باید نقش های متنوعی را ایفا كند. مشكلاتی كه بر سر راه شكل گیری هویت وجود دارد عبارت است از :هویت یابی زودرس و سردرگمی در هویت یابی یا ناتوانی در ایجاد هویتی با ثبات. غالبا زمانی انسان به هویتی رشد یافته دست می یابد كه دورانی پر از جستجو و عدم اطمینان را گذرانیده باشد.
هویت جنسیتی یكی از اجزای عمده شكل گیری هویت است. افراد مختلف خصوصیات متفاوتی را بخشی از هویت جنسیتی خود بشمار می آورند. ممكن است زنی حرفه اش را بخش عمده ای از هویت زنانه خود بداند، حال آنكه زن دیگری بر این گمان باشد كه مادر بودن بخش اصلی هویت زنانه او را تشكیل میدهد. دو جنسیتی تركیبی است از خصوصیاتی كه از لحاظ فرهنگی زنانه یا مردانه تلقی می شود. وجوانان دو جنسیتی عزت نفس زیادی دارند و از لحاظ پیشرفت تحصیلی، بخصوص در زمینه هایی كه معمولا جنس مخالف به آن اشتغال دارد، در سطح بالایی عمل می كنند.
هویت شغلی برای بسیاری از بزرگسالان و جوانان اهمیتی اساسی دارد. نوجوانانی كه در دوران نوجوانی كار می كنند تا حدودی برای اشتغالدر دوران بزرگسالی آمادگی بیشتری می یابند . به خصوص اگر شغلشان با علایق حرفه ای آتی آنها ارتباط داشته باشد. موقعیت اجتماعی-اقتصادی از عوامل مهمی است كه در اهداف حرفه ای نوجوانان تاثیر می گذارد. دختران نوجوانی كه به حرفه اهمیت زیادی می دهند مستقل ترند. آنان ظاهرا می دانند كه ممكن است در بازار كار با تبعیض روبرو شوند و در عین حال ممكن است بین مسئولیت خانوادگی و كارشان تضادی احساس كنند كه حل آن برایشان دشوار باشد.
موضوعات اخلاقی برای بسیاری از نوجوانان اهمیت زیادی دارد و رشد شناختی در قضاوت اخلاقی این امكان را به آنان می دهد كه از طریق جدیدی به این موضوعات فكر كنند. بسیاری از نوجوانان وارد آن مرحله ای از تفكر اخلاقی می شوند كه كلبرگ  به آن اخلاقی عرفی می گوید. در ضمن نوجوانان كم كم درباره ارزشهای اجتماعی و سیاسی بزرگسالان اطراف خود  تردید می كنند. مصرف مواد مخدر مثل الكل، ماری جوانا، آرامش بخش، آمفتامین و سایر مواد غیر قانونی در سالهای اخیر بشدت افزایش یافته است. هر چند كه غالب نوجوانانی كه این مواد را امتحان كرده اند گاهگاهی از آن استفاده می كنند ؛ ولی گروهی هم هستند كه به شدت به این مواد معتاد شده اند. دلایل استفاده نوجوانان از مواد مخدر عبارت است از فشار گروه همسالان، خصومت نسبت به والدین،  فرار از فشارها،اختلالات عاطفی، بیگانگی اجتماعی و میل به آزمودن چیزهای تازه.بزهكاری كه عبارت از رفتار غیر قانونی است، در اواخر دهه 1970 و بعد به اوج خود رسیده است. مردها بیش از زنان كارهای خلاف قانون می كنند و بیشتر مرتكب جرایمی می شوند كه با خشونت توأم است. اوضاع و احوال اجتماعی و نیز فقر و تجارب فردی نوجوان را به بزهكاری سوق می دهد. بزهكاری به خصوص در محله های شهری رو به زوال و در نواحی ای كه از انسجام محلی كمی برخوردار است بیشتر دیده می شود. آن دسته از خصوصیات شخصیتی كه بزهكاری را متمایز می كند عبارتند از ، تكانشی بودن، عدم كنترل برخود، بی اعتنایی و نداشتن انگیزه پیشرفت. خصوصیات بزهكاری در ده سالگی با خصوصیات د یگران در سن ده سالگی تفاوتهایی  دارد. بزهكاران در آن زمان غیر صادق، مزاحم و غیر محبوب بوده اند. والدین افراد بزهكار غالبا بسیار سهل انگارند، كمتر بر فرزندان خود نظارت می كنند خود نظارت می كنند و غالبا بی اعتنا هستند یا حالت خصومت دارند. زندانی كردن نوجوانان فایده درمانی ندارد، در حقیقت گاهی هم امكان آموختن رفتار جنایتكاران را فراهم می آورد. بسیاری از جوانانی كه در كانونهای اصلاح هستند صرفا خلاف قانون عمل كرده اند ( رفتاری كه برای بزرگسالان جرم محسوب نمی شود)، مانند فرار كردن، داشتن فعالیت جنسی و یا تكرار جرم. روش های رفتاری، از جمله تقویت مستقیم رفتار مقبول در زندگی گروهی با موفقیت به كار رفته است. هر چند كه غالب نوجوانان دوران طوفان و تنش  را نمی گذرانند، ولی بعضی دچار مشكلات روانی مانند واكنش های حاد اضطراب ، بیماریهای روان تنی و افسردگی می شوند و گاهی اوقات هم دست به خودكشی می زنند. نوجوان ممكن است به دلیل وقوع حادثه ای ناراحت كننده دست به خودكشی بزند، ولی معمولا ریشه در مشكلات ممتدی دارد كه نوجوان در كنار آمدن با مسائل زندگی با آن روبرو می شود و یأس و نومیدی او را به دنبال دارد. چنین نوجوانانی غالبا خود را جدا از خانواده احساس می كنند و هیچ كسی را دوست خود نمی دانند.  غالبا افرادی كه دست به خودكشی می زنند قبلا تهدید می كنند یا درباره آن حرف می زنند  به چنین تهدیدهایی نباید بی اعتنا بود.گاهی نوجوان دچار بیماریهای مربوط به خوردن می شود از جمله چاقی، بی اشتهای عصبی، گرسنگی شدید غیر طبیعی. در بیماری بی اشتهایی عصبی كه معمولا زنان به آن دچار می شوند، بیماری در نتیجه رژیم سخت به كم وزنی شدیدی دچار می شود و غالبا زندگیش مورد تهدید قرار می گیرد.
در گرسنگی شدید غیر طبیعی بیمار زیاد غذا می خورد و بعد آن را بر می گرداند تا چاق نشود. افرادی كه دچار چاقی یا بی اشتهایی عصبی هستند غالبا احساس می كنند كه كنترل بر زندگی خود ندارند. افرادی كه دچار بی اشتهایی عصبی هستند معمولا از بلوغ اجتماعی و جنسی می ترسند، تا حدودی به این دلیل كه در كودكی از سوی والدین به شدت كنترل شده اند. آنهایی كه كار درمان نوجوانان را به عهده دارند باید قاطع و اطمینان بخش باشند نه مستبد یا سهل انگار و لازم است كه با نوجوانان تفاهم داشته باشند و به آنان احترام بگذارند.