كلیهها، اعضای لوبیایی شكلی هستند كه در پشت ما، درست زیر كمر قرار گرفتهاند. هر كلیه یك آدم بزرگ تقریباً به اندازه یك مشت است و حدود یكصد گرم وزن دارد. درون هر كلیه، خون از فیلترهای نازكی به نام نفرون رد میشود. در هر كلیه هم حدود یك میلیون از این واحدهای كوچك تصفیه وجود دارند. به دلیل وجود نفرونهاست كه دو كلیه سالم میتوانند هر دو دقیقه یك بار تمام خون بدن را تصفیه كنند.
كلیهها چند كاركرد مهم و اساسی دارند:
1- آنها آب بدن ما را تنظیم میكنند: بدن برای اینكه بتواند درست كار كند، درست مثل ماشین، به تنظیم آب احتیاج دارد. كلیهها آب اضافی را از بدن خارج میكنند. گاهی هم جسم ما به آب بیشتر احتیاج دارد، در این موقع هم باز این كلیهها هستند كه آب لازم را حفظ میكنند.
2- آنها هورمون تولید میكنند: این هورمونها وارد گردش خون میشوند و فشار خون ما را تنظیم میكنند. این هورمونها در خون جریان مییابند و كارهای خیلی مهمیمیكنند مثل تنظیم فشار خون، ساختن گلبولهای قرمز و جذب كلسیم از روده كوچك. اگركمی با بدن آشنا باشید حتما میدانید هر كدام از اینها چقدر حیاتی است!
3- كلیههای سالم مواد زائد را از بدن خارج میكنند. مواد معدنی مثل پتاسیم و سدیم برای كاركرد سلولها خیلی ضروری هستند، اما زیاد شدن هر كدام از آنها هم برایمان خطرناك است. مقدار اضافی از هر كدام آنها باید توسط ادرار كه فرآورده اساسی كلیه است به بیرون فرستاده شود. كلیهها حتی به استخوانها هم كار دارند! تعجب میكنید؟ مقدار كلسیم و فسفر كه مهمترین مواد در ساخت استخوانها هستند توسط كلیهها كنترل میشود. از شكستن و مصرف شدن مواد غذایی پروتئینی مثل گوشت در سلولها، موادی مثل اوره و كراتینین تشكیل میشود، این دو ماده همین طوری خطرناك نیستند، اما اگر در بدن باقی بمانند و زیاد شوند مثل یك سم مهلك باعث مرگ میشوند. بدین ترتیب وقتی كلیهها دچار نارسایی و بدكاری میشوند عاقبت كار معلوم است!
چرا كلیهها از كار میافتند؟
وقتی كاركرد كلیه به 10درصد مقدار معمولیاش میرسد دیگر نمیتواند آب، نمك یا مواد زائد را از بدن بیرون كند. در اثر این اتفاق بافتهای بدن مثل بادكنك پر از آب میشوند و ورم میكنند. این تازه علاوه بر مسمومیت خونی است كه از سموم و مواد زائد انباشته شده است؛ فشار خون بالا میرود و بومب!
بیماریهایی كه باعث از كار افتادگی كلیه میشوند عبارتند از:
• گلومرولونفریت
• دیابت
• بیماری پلی كیستیك كلیه
• عوارض جنبی داروها
• پیلونفریت
• انسداد مجاری ادرار
• فشار خون بالا
وقتی كلیه از كار افتاد چه؟
حالا باید به سراغ یك روش درمانی رفت. معمولا نخستین درمان ممكن دیالیز كردن است. دیالیز یعنی تصفیه كردن خون از راه مكانیكی. به كمك این روش مواد زائد و آب اضافی از خون خارج میشوند و بدن نظم و ترتیب پیدا میكند. اتفاقی كه در هنگام دیالیز میافتد شبیه كار كلیه است. یعنی فیزیك یكسانی دارد ولی در دیالیزور به شكل سادهتری رخ میدهد، اما وقتی دیالیز دیگر جواب نمیدهد وقت پیوند كلیه است. پیوند كلیه یك عمل جراحی است كه در آن یك كلیه سالم با كاركرد خوب جایگزین كلیه كسی كه مشكل و نارسایی شدید كلیه دارد، میشود. این نوع عمل كه در سالهای بعد از دهه 80 بسیار معمول شده است در 85 درصد موارد موفقیتآمیز است و در صورت پس زدن یا وجود اشكال میتوان آن را دوباره با دهنده دیگری تكرار كرد. مهمترین فایده عمل رها شدن بیمار از دیالیز پی در پی و امكان زندگی آزادانه و راحت است. حدود یك سوم تا نیمیاز بیماران كلیوی شرایط انجام پیوند را دارند. كلیه لازم برای پیوند از دو طریق تهیه میشود؛ از طریق دهنده زنده یا مرده. در مورد دهندههای زنده استفاده از كلیه خویشاوندان معمولا به دلایل ژنتیكی جواب بهتری میدهد، اما دهنده مرده اشخاصی هستند كه دچار سانحه و فوت ناگهانی یا مرگ مغزی شدهاند. اعضای حیاتی این اشخاص در صورت رضایت كتبی خودشان (به صورت عضویت در گروههای اهدای اعضا) یا خانوادهشان در محلولهای خاصی نگهداری میشود و به چندین انسان دیگر زندگی تازهای میبخشد. حدود دو سوم كلیههای پیوندی از این راه تهیه میشوند. در ایران هم امكان ثبت نام برای اهدای عضو پس از مرگ وجود دارد. اگر میخواهید عضو این گروه شوید میتوانید به سایت ایران اهدا به نشانی زیر مراجعه كنید:
یك كلیه به تنهایی میتواند نیاز بدن را برآورده كند. كلیههای قبلی بیمار در جای خود باقی میمانند، مگر اینكه وجودشان ایجاد عفونت یا فشار خون بالا بكند یعنی در كار عضو جدید بدن اخلال كنند. به محض وصل شدن به رگهای خونی كلیه جدید شروع به تصفیه خون میكند، اما لازم است بیماران از داروهای مخصوصی استفاده كنند كه سیستم ایمنی بدنشان را ضعیف میكند. وظیفه دستگاه ایمنی مقابله با هر جسم خارجیای است كه وارد بدن ما میشود و اگر این دستگاه بتواند كار خودش را به خوبی انجام بدهد، همه زحمات گروه پزشكی هدر رفته و به اصطلاح «پیوند پسزده» میشود. برای همین بیماران پیوندی باید بعد از عمل تا چند هفته در بیمارستان تحت نظر باشند، اما خب، اكثر آنها بیمارستان را با یك عضو جدید و به امید زندگی بهتر ترك میكنند.