تبیان، دستیار زندگی

بلند قد شدن به عوامل متعددی بستگی دارد. سایز بدن افراد نتیجه ای از تداخل عوامل داخلی و محیطی در طول دوران رشد است. عوامل داخلی تعیین کننده قد ، فاکتورهای ژنتیکی است که فرد از والدینش دریافت می کند و قابل تغییر نیست ، عوامل محیطی تاثیر گذار نیز عبارتند از : تغذیه ، آب و هوا ، اقلیم و بیماریها و .... مثلاً شواهد موجود نشان می دهد نزدیکی یا دوری به خط استوا در اندازه بدن افراد موثر است .
اگر چه نمی توان عوامل محیطی و ژنتیکی را به راحتی جدا کرد ولی با بررسی ملل مختلف ، نژادها و سرزمینهای گوناگون این نتیجه به دست می آید که عوامل محیطی بسیار مهم اند . ضمنا افراد نیز می توانند رژیم غذایی مناسبی را انتخاب کنند تارشدی آرام و طولانی تر داشته باشند.
طی تحقیقاتی مشخص شده که انسان کنونی از انسان اولیه بسیار بلند قامت تر است ؛ این نتیجه که با مقایسه ستون مهره ها در سنگواره های به دست آمده حاصل شده است . از لحاظ فیزیولوژیک ، یک مادر بلند قد ، نوزادی با وزن گیری بهتر خواهد داشت زیرا فضای لگن مادر بیشتر است و جنین رشد بهتری در رحم دارد .
بلند قد بودن مردان یکی از معیارهای خانم ها برای انتخاب همسر است ، مرد بلند قد ، قوی تر به نظر می رسد.
در میان مواد مغذی مورد نیاز برای رشد قدی ، مصرف به اندازه پروتئین ها و املاح از اهمیت ویژه ای برخوردار است . 
بیشتر رشد قدی با افزایش طول استخوانهای دراز بدن صورت می گیرد بدین ترتیب که در سنین کودکی در انتهای استخوانهای دراز بدن مثل استخوان ران و ساق پا ، منطقه ای بنام اپی فیز موجود است که هنوز استخوانی نشده و از جنس غضروف است. این بخش مولد با تکثیر سلولی موجب افزایش قد استخوانها می شود و در انتهای سنین بلوغ ، این بخش استخوانی شده و در این مرحله رشد قدی فرد متوقف می شود ، لذا قد فرد بلندتر نخواهد شد.
در بدن ، هورمونی به نام هورمون رشد موجود است که در سنین کودکی و نوجوانی تکثیر سلولی ، در این مناطق غضروفی را تحریک و موجب افزایش استخوان سازی می شود. استخوان سازی تا پایان سنین بلوغ ، ادامه دارد یعنی تا اوایل 20 سالگی هنوز امکان افزایش قد وجود دارد.
یکی از عوامل تاثیرگذار بر رشد قدی تغذیه است . ژاپنی ها توانسته اند با تغذیه سالم ، متوسط قد جوانانشان را افزایش دهند. در میان مواد مغذی مصرف به اندازه ی پروتئین ها و املاح بسیار اهمیت دارد. یک نوجوان باید پروتئین مورد نیازش را هر روز و به خصوص چند مرحله در طول روز دریافت کند. بهتر است پروتئین مصرفی از منابع پروتئین حیوانی باشد مثل گوشت گوسفند و گاو ، مرغ و ماهی ، تخم مرغ و شیر. در میان املاحی که برای رشد قدی لازم اند کلسیم ، فسفر ، منیزیم ، روی و فلوئور از اهمیت ویژه برخوردار هستند. منابع کلسیم: لبنیات مثل شیر ، ماست ، پنیر خامه و بستنی است . فسفر و منیزیم در گوشت و دیگر منابع پروتئین و حبوبات فراوان است. فلوئور نیز در آب موجود است و آب مصرفی بایستی محتوی ppm 1 فلوئور باشد. 

تحقیقات اخیر ، اذعان می دارد که مصرف " روی " به مقدار کافی موجب رشد قدی مناسب خواهد شد ، در خاورمیانه و خصوصاً ایران مصرف کم روی موجب کوتاه قدی و قدرت جنسی پایین مردان جوان می شود. به علاوه با کمبود روی سطح توانایی های مغزی و ایمنی بدن پائین آمده و ابتلا به بیماریهای مسری زیاد تر رخ می دهد.
اولین بار در گروهی از کودکان خاورمیانه گزارش شد. این کودکان دارای علائم سطح پائین روی در موها , کاهش اشتها , کاهش تشخیص مزه , هایپو گنادیسم و کوتاهی قد بودند. تجویز مکمل روی در کشور های در حال توسعه باعث کاهش ناتوانی و مرگ و میر ناشی از اسهال و سینه پهلو و همچنین باعث افزایش رشد می شود. کمبود خفیف یا متوسط روی در کشور های در حال توسعه به خصوص در جمعیت هائی با تعداد زیاد افراد کوتاه قد شایع است. کمبود ضعیف روی در شیر خواران شیر مادر خواری که روی کافی از تغذیه تکمیلی خود دریافت نمی کنند و همچنین کودکانی که غذاهای با روی کم یا حاوی روی با زیست دست یابی پائین دریافت می کنند رخ می دهد. عفونت های مکرر نیز یکی ازدلائل افزایش احتمال کمبود روی در کشور های در حال توسعه است. کمبود شدید اکتسابی روی در بیمارانی که تغذیه وریدی بدون مکمل روی دریافت می کنند و همچنین در نوزادان نارس که از شیر مادر بدون دریافت مکمل روی تغذیه می کنند رخ می دهد. علائم بالینی کمبود خفیف روی شامل بی اشتهائی , کاهش رشد و اختلال سیستم ایمنی می باشد. علائم کمبود متوسط تا شدید نیز شامل تاخیر تکامل جنسی , زبری پوست و کبد و طحال بزرگ می باشد. علائم کمبود شدید نیز شامل قرمز شدن اندام ها و اطراف حفرات بدن , درماتیت پوسته دهنده , اختلال رشد و سیستم ایمنی , اسهال , تغییرات خلقی , آلوپسی , شب کوری و فوتوفوبی می باشد.

تشخیص کمبود روی چالش بر انگیز است. معمولا جهت تشخیص از غلظت پلاسمائی روی استفاده می شود ولی این مقدار در کمبود خفیف طبیعی است. سطح روی پلاسما در کمبود متوسط تا شدید روی معمولا کمتر از 60 میکروگرم است. در صورت کاهش سطوح در گردش روی , عفونت های حاد می توانند رخ دهند. روش استاندارد تشخیصی , پاسخ به درمان با تجویز مکمل روی به صورت آزمایشی است. که پاسخ به درمان به صورت افزایش رشد قدی یا وزن گیری , بهبود اشتها و بهبود وضعیت سیستم ایمنی می باشد. به دلیل اینکه روی دارای آثار فارماکولوژیک بر روی موارد ذکر شده نیست پاسخ به درمان به عنوان کمبود روی در نظر گرفته می شود. تجویز تجربی مکمل روی ( به میزان 1 میلی گرم به ازای هر کیلو گرم در روز ) از لحاظ بالینی بدون خطر بوده و تجویز آن در مواردی که احتمال کمبود روی وجود دارد منطقی به نظر میرسد. منابع غذایی روی : ما ۲۰ تا ۴۰ درصد میزان روی موجود در غذا را جذب می‌کنیم. غذاهایی مانند گوشت قرمز، ماهی، مرغ و بوقلمون، آماده‌ترین شکل قابل دسترس روی قابل جذب هستند. روی موجود در سبزیجات کمتر برای بدن ما قابل دسترس است و فیبر سبزیجات به تنهایی میزان روی را که قابل جذب و استفاده ‌است کمتر می‌کند. محصولات لبنی و تخم مرغ دارای میزان نسبتاً خوبی روی هستند اما جذب روی از این مواد مشکلتر است.

توصیه متخصصان تغذیه برای نوجوانان ، مصرف روزانه 150 گرم گوشت ، نصف تا 1 لیوان حبوبات پخته ، 2 تا 3 لیوان شیر و لبنیات دیگر به همراه سبزیجات فراوان است.
نوجوانانی که در سنین رشد هستند و افزایش قد خوبی ندارند می توانند با مصرف مکمل ویتامینها و املاح ، طبق دستور و مصرف هفتگی آهن ، رشد قدی شان را بهبود بخشند. پس توصیه می شد کسانی که می خواهند قد بلند تری داشته باشند هفته ای یکبار جگر و دو بار غذای دریایی میل کنند و هر روز چند عدد ، بادام ، بادام زمینی و گردو بخورند .
غذاهای دریایی مثل ماهی ، میگو ، جگر و دانه های روغنی حاوی املاح زیادی هستند و فوائد بسیاری برای نوجوانان دارند.
یک نکته بسیارمهم در افزایش قد ، انجام فعالیت های ورزشی است . هر چه تحرک ما بیشتر باشد گردش املاح استخوانی بیشتر خواهد بود و این مساله به رشد قدی کمک خواهد کرد. ورزشهایی مثل بسکتبال ، والیبال ، شنا ، بدمینتون و تنیس برای کمک به افزایش قد بسیار مفید اند.
در دهه ی اخیر با انجام عملی بر روی افراد کوتاه قد ، به طور مصنوعی طول استخوانهای درازشان را افزایش می دهند ، بدین ترتیب که استخوان های پا را شکسته و محل شکستگی را به پوششی از جنس استیل متصل می کنند .
در نهایت بهتر است با تامین رژیم غذایی مناسب و با تشویق آنها به فعالیت بیشتر زمینه رشد قدی نوجوانان را فراهم سازیم.  

سواستفاده تبلیغاتی 
 
با نگاهی گذرا به سایت‌های اینترنتی، مجلات، روزنامه‌ها و تلویزیون‌های ماهواره‌ای می‌توان با تبلیغات گسترده در زمینه افزایش قد مواجه شد اما این تبلیغات چقدر با واقعیت مطابقت دارد؟...

اگر بپذیریم که افزایش قد جزیی از فرآیند رشد است ناگزیریم به عواملی که بر رشد مطلوب قد تاثیر می‌گذارد اشاره کنیم. این عوامل از ژنتیک گرفته تا هورمون‌ها و تغذیه مناسب هر کدام اثرات بارزی بر این فرآیند دارند. حال سوال این است که آیا شروع رشد با تولد آغاز می‌شود؟ در واقع چنین نیست و شروع رشد از دوران جنینی آغاز می‌شود. پس باید برای رسیدن به قد بلندتر، از دوران بارداری مراقبت از رشد کودک را آغاز کنیم. در دوران بارداری تغذیه مادر تاثیر زیادی بر قد کودک متولد شده دارد. به طوری که مشخص شده است مصرف ناکافی ریزمغذی‌ها در کنار نوشیدن مشروبات الکلی و استعمال دخانیات در دوران بارداری به رشد ناکافی و کم‌وزنی کودک در هنگام تولید منجر می‌شود. مصرف غذا در حد متعادل و مناسب از تمام گروه‌های غذایی برای دست‌یابی به رشد قدی مناسب از اهمیت به سزایی برخوردار است اما سوال اساسی این است که آیا با تغذیه مناسب می‌توان به وراثت ژنتیک که از عوامل اساسی تعیین کننده طول قد است غلبه کرد؟
پیش از پاسخ به این سوال باید مشخص کرد که میزان مورد انتظار برای قد هر فرد چیست؟

قد متوسط برای پسران شامل میانگین قد پدر و مادر به‌علاوه 5/6 و برای دختران میانگین قد پدر و مادر منهای 5/6 است.‌ آیا می‌توان با توجه به تغذیه این قد را افزایش داد. پاسخ به این سوال را باید از متخصصان ژنتیک و تغذیه پرسید؟  اما به طور مختصر می‌توان گفت برای رشد هر فرد یک دامنه یا محدوده وجود دارد به عبارتی مرزهای بالایی و پایینی برای قد هر فرد وجود دارد که از پیش برای هر فرد تعیین شده است. ما با تغذیه‌ مناسب می‌توانیم از مرز حداقل فاصله گرفته و خود را به حداکثر نزدیک کنیم اما نمی‌توانیم از مرز بالایی تجاوز کنیم. بگذارید با مثالی مساله را ساده‌تر کنیم. فرض کنید شما قصد ساختن بنایی را دارید اولین اقدام شما گرفتن مجوز ساخت است. این مجوز به شما اجازه خواهد داد که چند طبقه و تا کجا بسازید. این مجوز ساخت مشابه آنچه است که نقشه ژنی شما برای اینکه قد شما تا کجا پیش برود در اختیارتان قرار می‌دهد. اقدام بعدی پس از گرفتن مجوز تهیه مصالح و گذاشتن مناسب آنها کنار هم است تا هم از استحکام لازم برخوردار باشد و هم زمینه ادامه کار را فراهم می‌کند. فرض کنید شما ساختمانی 5 طبقه قرار است بسازید، پس فونداسیون این ساختمان را برای 5 طبقه آماده می‌کنید. حالا ممکن است در هر طبقه سقف‌ها را 50/2 تا 80/2 در نظر بگیرید. این تفاوت به‌‌طور‌معمول تفاوتی است که در نگاه معمول بین دو ساختمان 5 طبقه قابل مشاهده است. این همان اتفاقی است که در محدوده رشد قد ممکن است رخ دهد. یعنی یک فرد به مرز پایینی و فرد دیگر به مرز بالایی دست یابد عوامل تغذیه‌ای به ما کمک می‌کند که به مرز بالایی برسیم. اما باید توجه داشت که برای حرکت از مرز پایینی به مرز بالایی محدودیت زمانی وجود دارد که نقطه شروع آن از ابتدای بارداری است که نتیجه آن قد و وزن مطلوب در هنگام تولد خواهد بود و نقطه پایانی آن همزمان با بسته شدن صفحات رشد خواهد بود. در مرحله بلوغ با جهش قدی مواجه هستیم و پس از بلوغ به‌‌طور‌معمول افزایش رشد قدی در حدود 6 تا 7 سانتی‌متر خواهد بود. عوامل تغذیه‌ای رشد از تامین درشت مغذی‌ها مانند مواد قندی، چربی‌ها و پروتئین‌ها که انرژی لازم برای سوخت و ساز بدن را تامین می‌کنند تا عوامل ساختمانی و ریزمغذی مانند انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند کلسیم، روی و منیزیم همگی عوامل تعیین‌کننده بر میزان قد است. آنچه که امروزه تبلیغات روی آن متمرکز است قرص‌های افزایش قد است که چیزی جز مجموعه‌ای از ویتامین‌ها و مواد معدنی نیست که به قیمت‌های چند برابر فروخته می‌شود. در صورتی که اگر واقعا به آنها نیاز باشد سال‌ها است که با قیمت بسیار ارزان در داروخانه‌ها تحت عنوان قرص‌های مولتی ویتامین مینرال موجود است و نیازی به خرید آنها از طریق تلفن در مکان‌های نامشخص نیست. بسیاری از این مواد از طریق مصرف متعادل و مناسب مواد غذایی قابل دسترس است. مهم تشخیص کمبودها و رفع آن از طریق مواد غذایی یا مکمل‌های غذایی است. مشابه آنچه که در ژاپن اتفاق افتاد و افزایش قد جوانان ژاپنی از سال 1950 تا 1970 با افزایش مقدار کلسیم دریافتی رخ داد و یا آنچه که در بعضی‌ نقاط کشورمان در مطالعات اخیر دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت مشخص شد و آن کمبود روی بود. اگر چه غلات تامین کننده انرژی، قسمتی از پروتئین‌ها و برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری است اما مشخص شده مصرف نان‌هایی که آرد آنها به خوبی تخمیر نشده است. به دلیل داشتن ماده‌ای به نام فیتات در پوسته غلات مانع از جذب مواد معدنی به خصوص روی و کوتاهی قد می‌شود. سبزی‌ها و میوه‌ها، انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی به خصوص پیش‌سازهای ویتامین A را در رژیم غذایی تامین می‌کنند. کمبود متوسط تا شدید ویتامین A مانع رشد مطلوب کودکان می‌شود. منابع سرشار از ویتامین A عبارت‌اند از اسفناج، زردآلو، طالبی و... دریافت کافی کلسیم به ویژه در دوره رشد طولی استخوان‌ها بسیار حایز اهمیت است. بنابراین تغذیه با شیر، ماست، پنیر و انواع کلم را باید به نوجوانان پیش از رسیدن به سن بلوغ توصیه کرد. همین‌طور استفاده از نور خورشید و دریافت ویتامین ‌D از منابع غذایی مانند تخم‌مرغ، خامه، شیر و کره مدنظر قرار گیرد. باید توجه داشت که برای داشتن وضعیت مناسب هورمونی یکی از عوامل مهم وزن مناسب است زیرا وزن اضافی، بلوغ زودرس را به دنبال خواهد داشت و رشد قدی را محدود خواهد کرد. برای رسیدن به قد مطلوب باید وزن کودکان را در محدوده طبیعی حفظ کرد. از طرفی ترشح هورمون رشد که تاثیر مهمی در رشد مطلوب دارد، کاملا تحت تاثیر تغذیه فرد است و با مصرف زیاد موادقندی و گلوکز کاهش و با مصرف غذاهای غنی از پروتئین افزایش می‌یابد. در انتها لازم است متذکر شد که برای رشد قدی بهتر است با یک متخصص مشورت شود و گول تبلیغات را نخورید و حواسمان باشد که تغذیه صحیح، خواب مناسب، فعالیت فیزیکی و حفظ وزن مناسب در محدوده‌ طبیعی در رسیدن به حداکثر رشد قدی فرد بسیار موثر است.