خون دماغ وراههای درمان آن

طبق آمار به طور تقریبی یک نفر از هر ۱۰ نفر دست کم یکبار سابقه خونریزی شدید از بینی داشته است. خونریزی ممکن است جزئی و یا خیلی شدید باشد. بعد از خونریزی‌های قاعدگی، خونریزی بینی شایعترین خونریزی خودبخودی در انسان است که به علت پارگی عروق مخاط بینی که بدون محافظ می‌باشد اتفاق می‌افتد. شایعترین محل خونریزی در اطفال و بالغین جوان قسمت قدامی تیغه بینی است ( که ناحیه کیسلباخ kisselbakh یا لیتل little نامیده می‌شود). خونریزی این ناحیه را می‌توان به آسانی کنترل نمود. مشکل‌ترین و پیچیده‌ترین محل خونریزی در قسمت خلفی – فوقانی جدار خارجی و تیغه‌ی وسط بینی در اشخاص مسن است. شایعترین علت خونریزی بینی ضربه یا تروما است. ضربه‌های شدید باعث شکستگی استخوان بینی شده و ضربه‌های خفیف نظیر دستکاری بینی با انگشت آسیب به ناحیه لیتل وارد آورده و سبب از بین رفتن موکوس محافظ آن ناحیه می‌شود.

عوامل مهم در کنترل خونریزی‌های بینی عبارتند از:
▪ علت
▪ محل خونریزی
▪ نحوه معالجه آن.
● علت شناسی :
▪ عوامل موضعی
▪ عوامل سیستمیک

۱) عوامل موضعی:
در میان عوامل موضعی که سبب خونریزی بینی می‌شوند، می‌توان از ضربه‌های وارده به صورت، واکنش التهابی تغییرشکل ساختمانی، وجود جسم خارجی، تماس با مواد شیمیایی سمی، مداخله جراحی و تومورهای داخلی بینی نام برد. ضربه‌ی موضعی یکی از شایعترین علل خون دماغ است. وارد کردن لوله بینی- معدی (افزایش مداوم فشار هوایی بینی) دستکاری داخلی بینی و بازیابی جسم خارجی داخل بینی که سبب پاسخ التهابی شدید شده است، همه می‌توانند مسئول خونریزی بینی باشند عمل‌های جراحی داخلی بینی و شکستگی‌های استخوان بینی، دیواره سینوس‌های صورت- کاسه چشم و قاعده جمجمه هم می‌تواند سبب خون دماغ شوند.
▪ بد شکلی‌های ساختمانی:
به شکل مادرزادی یا اکتسابی می‌توانند سبب درگیری قسمت غضروفی یا استخوانی تیغه‌ی بینی یا شاخک‌ها شوند. در این حالت هوای دمیده شده با سرعت و تلاطم بیشتری وارد بینی می‌شود. این مسئله سبب خشکی غشای مخاطی- التهاب و دلمه بستن می‌شود. برداشتن دلمه‌ها از طریق پاک کردن بینی یا با فشار وارد کردن هوا از راه بینی انسداد یافته عروق خونی سطحی را در معرض قرار می‌دهد و موجب خونریزی می‌شود. سرطان‌های متعددی می‌توانند با خونریزی‌های خودبخودی بینی تظاهر کنند یکی از عوامل خونریزی شدید بینی در پسران، آنژیوفیبروم است. این تومور خوش خیم عروق که از ناحیه بینی- حلقی منشاء می‌گیرد ممکن است به صورت خودبخودی یا در پاسخ به ضربه خونریزی کند.
▪ علائم بالینی
بیماران از خونریزی هر دو بینی معمولاً شکایت دارند در حالی که در حقیقت یک بینی خونریزی دارد. از بیمار باید پرسش کرد اگر دو طرف خونریزی دارد شدت کدام بینی بیشتر است. بهتر است لخته‌های خون خارج شود بعد به دقت داخل بینی معاینه شود تا محل خونریزی مشخص گردد.
▪ درمان کلی
۱) حفظ خونسردی
۲) بیمار باید بنشیند و بالاتنه‌ی خود را به جلو خم کند و دهان خود را باز نماید او در این حالت می‌تواند خون را تف کرده و آن را قورت ندهد سرانجام بالاتنه باید به حالت معمول در آید. تنها اگر به مدت ۵ دقیقه قسمت جلوئی بینی را در سمت خونریزی به روی تیغه‌ی بینی با انگشت دست بفشاریم بسیاری از خونریزی‌های بینی مهار می‌شوند به بیماران گوشزد می‌شود که پنبه یا دستمال در بینی خود نگذارند. زیرا ممکن است هنگام در آوردن آنها دچار مشکل شوند و مخاط بینی بیشتر دچار آسیب شوند. اگر سابقه خونریزی شدید یا طولانی وجود دارد یا در حین معاینه بیمار دچار افت فشار خون ارتوستاتیک (کاهش فشار خون وضعیتی) می‌شود. تعیین سطح هموگلوبین و هماتوکریت جهت تصمیم‌گیری در مورد ضرورت تزریق خون به بیمار الزامی است.
۳) کمپرس‌های سرد باید پشت گردن و همچنین پشت بینی گذارده شود.
۴) پایین آوردن فشار خون
۵) قطع داروهای ضد انعقادی

درمان موضعی
کوتر کردن (cautery) تامپوناد قدامی و خلفی مهار خونریزی احتیاج به همکاری بیمار و وسایل معاینه دقیق از جمله چراغ پیشانی و ساکشن دارد روش‌های متعددی برای هموستاز (توقف خونریزی) وجود دارد که می‌تواند از کوتریزاسیون شیمیایی (اسید‌تری کلرواستیک و نیترات نقره) و الکتریکی تا تامپون قسمت قدامی و خلفی بینی متفاوت باشد. البته روش‌های دیگری از جمله کوتریزاسیون با کمک آندوسکوپی- بستن شریان‌های اصلی‌تر جراحی‌های سپتوپلاستی تیغه‌ی بینی و … وجود دارد. باید در ابتدا خون، لخته‌ها و اجسام خارجی را خارج شود. سپس از فنیل افرین و لیدوکائین جهت ایجاد انقباض عروقی و بی‌حسی لازم به شکل موضعی شود. می‌توان درست روی همان مخاط شکننده به آرامی یک قلم آغشته به نیترات نقره را به عروق خونی که به موضع خونریزی می‌رسند تماس دهیم بهتر است آن رگ خونی که به محل خونریزی دهنده می‌رسد سوزانده شود تا این که مستقیماً خود محل را بسوزانیم. در صورتی که امکان کوتریزاسیون نباشد یا با کوتریزاسیون خونریزی کنترل نشود باید از تامپون استفاده کرد.
بدون توجه به روش اقدامی، تامپون بینی باید دست کم ۷۲-۴۸ ساعت باقی بماند هم به دلیل اینکه این پانسمان راه تخلیه سینوس‌های اطراف بینی را می‌بندد و هم به خاطر اینکه احتمال سندرم شوک عفونی کاهش یابد از آنتی بیوتیک استفاده می‌شود. حدود ۱۰% خون دماغ‌های خلفی به روش‌های درمانی معمولی پاسخ نمی‌دهد و مداخله جراحی لازم است.
● راهنمایی‌هایی جهت ارجاع به متخصص
خون دماغ مداوم نیازمند به ارزیابی توسط متخصص گوش، حلق و بینی دارد. بیماری که به بستن قسمت خلفی بینی نیاز دارد باید حتماً توسط پزشک متخصص گوش، حلق و بینی درمان شود. آزمایش‌های معمولی که شامل PT و PTT شمارش پلاکت و زمان سیلان است. باید در موارد خونریزی شدید بینی انجام شوند سطح هموگلوبین و هماتوکریت باید تعیین شود تا تصمیم بگیریم که بیمار احتیاج به تزریق خون دارد یا خیر. هنگامی که خونریزی بند آمد استفاده از قطره کلرورسدیم - اجتناب از دستکاری داخل بینی و استفاده از پماد مناسب بر روی تیغه بینی می‌تواند از خونریزی مجدد بین جلوگیری کند.