گروه فرهنگی: پرفروش‌ترین كتاب روز اول نمایشگاه كتاب تهران در بهار 91، «شرح اسم» بود؛ كتابی كه روزهای بعد به خبرسازترین كتاب آن دوره از نمایشگاه تبدیل شد. وقتی كتاب درباره مقام معظم رهبری باشد، روز اول نمایشگاه خوب بفروشد و به یكباره توزیعش متوقف شود معلوم است كه باید اخبار و حاشیه‌های فراوانی اطرافش شكل بگیرد.
به گزارش رجانیوز، انتشار «شرح اسم» تازه جای خالی چنین كتابی را به رخ مخاطبان خود كشید؛ تازه خیلی‌ها متوجه این سوال شدند كه راستی چرا بعد از گذشت سی سال از انقلاب اسلامی هنوز كتابی درباره رهبر حی آن وجود ندارد؟ این جای خالی آنقدر تكراری شده بود كه همه به بودنش عادت كرده بودند و دلشان به كارهای متفرقه و مطالب پراكنده خوش بود. اما این كارها هرگز نمی توانست جلوی شایعات، خاطرات غیر مستند، مطالب غلو آمیز و بدلیاتی از این دست را پر كند. همین چند خط كافی است تا ضرورت و اهمیت این كتاب را نشان دهد.
داستانی به استحكام تاریخ، تاریخی به دلنشینی داستان
«شرح اسم» یك كتاب تاریخی است؛ البته نه از آن كتابهای تاریخی كه قبل از خواندنش كلی خودتان را گرم كنید و به استقبال یك كتاب خشك و پر از ارجاعات و پاورقی‌ها بروید. كتاب علی رغم اینكه در یك بستر تاریخی و با كمك گرفتن از اسناد و مدارك پیش می‌رود ولی لحن و زبانی داستانی دارد.
«سبک کتاب، رواییِ مستند است. داستان اصلی را راوی میگوید و هرجا که لازم است، اصل سند آورده می‌شود. روایتِ روای، ادبی، زیبا، گیرا و مبتنی بر اسناد یاد شده است. یعنی تمام آنچه راوی میگوید سند دارد، ولی به‌خاطر جلوگیری از زیاد شدن حجم پاورقی‌ها، سند نخورده است. هر کلامی که از ناحیه‌ی معظم‌له صادر شده یا نوشته شده، به‌صورت پُررنگ آمده و اسناد ساواک و صحبت‌های دیگران داخل گیومه. روایت راوی درآمیخته و ممزوج با اصل سندهاست. به وفور یافت می‌شود حالت‌هایی که متن پُررنگ در ادامه‌ی جمله‌ی راوی آمده و کامل‌کننده‌ی آن است و بعد از آن هم یک سند دیگر؛ به‌طوری‌که اگر قسمت‌های پُررنگ، عادی شوند و گیومه‌ها برداشته شوند، با یک متن یک‌دست مواجه خواهیم شد.»
نویسنده در مقدمه آورده است: «خواننده گرامی بداند كه جوشش ذهن نویسنده صرف وفاداری به اسناد و خاطرات گشته، و گاه بر خلاف تمایل خویش، از تفسیر و تحلیل خودداری شده است». اسناد و مداركی كه نویسنده در اینجا به آن اشاره می كند شامل سه منبع است: اسناد ساواك كه منابع شهربانی و ارتش را هم در بر می‌گرفته است؛ خاطراتی كه خود مقام معظم رهبری درباره زندگی خویش بیان فرموده اند و سوم، دیگر گفته ها و دیگر نوشته هایی كه سایر افراد درباره ایشان گفته یا نوشته‌اند.
تیزتر از لبه تیغ
اما تهیه چنین كتابی حتما با سختی هایی همراه بوده است. بخشی از این سختی مربوط به مرحله قبل از نگارش، یعنی جمع آوری اسناد و مدارك تاریخی است. چنانكه ناشر آن در مقدمه این سختی را مربوط به فقد منابع، امساك برخی مراكز دست اندركار و پریشانی و پراكندگی اسناد موجود می داند. این سختی حتما در طول تمام یكسالی كه دو تیم تحقیقی پروژه مشغول جمع آوری اسناد بوده اند، آنان را همراهی می‌كرده است.
اما جنس دیگری از دشواری نیز وجود دارد؛ وقتی بخواهی اثری تاریخی و مستند ارائه كنی و از آنطرف شخصیتی كه در محوریت قرار دارد، رهبر سیاسی و دینی یك امت است كه نوشتن درباره او حتما ملاحظاتی را در بر خواهد داشت، لاجرم باید با این سختی درآویزی. كاری كه نویسنده اثر بخوبی از پس آن برآمده است.
نویسنده‌ای كه كارش را بلد است
نویسنده «هدایت الله بهبودی» است، كسی كه بی‌نیاز از معرفی است و یكی از ستون‌های تاریخ‌نگاری شفاهی انقلاب و دفاع مقدس. كسی كه در اینجا نیز قطعا یكی از دلایل موفقیت كار بوده است و نام او در ذیل عنوان اثر به دل مخاطبان این اطمینان را می دهد كه كتابی با این حجم ارزش وقت گذاشتن دارد.
بهبودی از كارزار با آنچه در بند بالا گفته شد سربلند بیرون آمده است و این توفیق را خلاف گفته بدخواهان به لطف محافظه كاری بدست نیاورده است. اگرچه او می توانست با دوری گزیدن از روایات تاریخی و اسنادی كه ممكن است كمی حرف و حدیث ایجاد كند، به ورطه مصلحت سنجی‌های كاذب ولی رایج بیفتد. اما چیزی كه امروز پیش روی ماست نشان می دهد كه او فارغ از خیالِ تر شدن، دل به دریا زده و زندگی نامه تاریخی و مستندی را ارائه كرده است و البته با هنرمندی و دقتی كه ناشی از سی سال تجربه است، توانسته در طول 18 ماهی كه مشغول نگارش بوده است جایگاه سوژه را حفظ كند.
آزادمردی یك روشنفكر
نكته ای كه باید به آن اشاره شود و از این بابت قدردانی درست و درمانی از نویسنده كتاب صورت گیرد این است كه نوشتن زندگینامه رهبر انقلاب اسلامی و عالی ترین مقام جمهوری اسلامی، آنهم پس از انتخابات 88 حتما یك «كار ضد روشنفكری است!»؛ البته اگر مراد از روشنفكر معنای مصطلح امروزی آن باشد كه بیشتر تنه به تنه مخالف خوانی و غرغرو بودن می‌زند و در همسایگی ژستهای اپوزوسیونی می‌نشیند وگرنه اگر روشنفكر را به معنای صحیحش بكار ببری خود بهبودی یكی از مصادیق آن خواهد بود. و كسانی كه كمی دستی در هنر دارند می‌دانند كه چنین اقداماتی تا چه حد می‌تواند هزینه زا باشد و دوستان سابق را دلخور كند تا ایشان به چشمی دیگر به تو بنگرند.
اما بهبودی با علم به همه اینها پا در این راه گذاشته است. كسانی كه او را بیشتر می شناسند می توانند حدس بزنند كه انگیزه اصلی این كار كاملا شخصی و علاقه او به شخصیت رهبر معظم انقلاب بوده است. چیزی كه اگر بندهای ابتدایی مقدمه او بر كتاب را بخوانی نیز، می توانی به آن پی ببری؛ البته اگر با دقت بخوانی و كنایه فهم باشی!
به هر حال این كار حتما دست مریزاد دارد و آزادگی نویسنده را شایسته قدردانی و سپاسگذاری می كند.
بخشهایی كه حذف شد، بخشهایی كه اضافه شد
اما سوالی كه پیرامون این كتاب وجود دارد تغییراتی است كه در بین نسخه ابتدایی و نهایی ان ایجاد شده است. جمع آوری كتاب پس از یك روز توزیع در نمایشگاه كتاب، این سوال را در ذهن ایجاد كرده است. و طبیعتا گزك خوبی به دست معاندان و بدخواهان داده است تا با آن بر طبل سانسور بكوبند. كما اینكه سایتهای ضد انقلاب در این زمینه كوتاهی نكردند و با آب و تاب فراوان جمع آوری نسخه اولیه را ناشی از ناراحتی رهبر انقلاب از درج برخی واقعیتها و حاشیه های زندگی خود دانستند و غرض ورزانه چنین جلوه دادند كه خارج شدن روایت این كتاب از فضای تعریف و تمجید موجب این ناراحتی بوده است.
البته همه این تحلیلهای آبكی با انتشار نسخه جدید «شرح اسم» رنگ باخت و كركره این حرفها بی سر و صدا پایین كشیده شد. احمد خزایی، مدیر موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی در مراسم رونمایی از ویراست دوم كتاب در اینباره چنین گفت:
«برخی از دوستان نقدهایی را به آن وارد كردند و ویراست جدید آن با رفع نواقص امروز رونمایی شد. ایرادات وارده به كتاب عمدتا اغلاط تاریخی بود و در ویراست جدید حسرت یك خط حذف و سانسور بر‌دل بدخواهان ماند. اگر هم چیزی حذف شده، مطالبی در منقبت شخصیت رهبری است كه به خواست خود ایشان حذف شده است. فكر نكنم هیچ كشوری در جهان حاضر باشد زندگی رهبرش را از كودكی در معرض قضاوت دیگران قرار دهد. شرح اسم محبوب ترین و آشناترین چهره انقلاب را معرفی می كند.»
اما مقابله دو نسخه منتشره از كتاب می تواند حجت را بر مخاطبان تمام كند. كما اینكه احتمالا همین امر باعث شد تا ضدانقلاب ماجرا را كش ندهند وگرنه شما اگر جای ضد انقلاب بودید، همچین سوژه ای را مفت و مجانی از دست می‌دادید؟!
در نسخه جدید نه تنها چیزی سانسور نشده است بلكه حتی حضرت آقا، خود چند خاطره را در اختیار نویسنده كتاب قرار داده اند كه این به متن اضافه شده است. یا اشتباهاتی كه در تاریخ وقایع یا اسامی وجود داشته است مرتفع گردیده. یا مثلا حضرت آقا در جایی تاكید داشته‌اند كه باید از اساتید ایشان با احترام یاد شود، یا اینكه ایشان در جایی تذكر داده اند كه استناد به گزارش ساواك مشهد مبنی بر تعهد دادن آیت الله طبسی به ساواك كه در نسخه اولیه كتاب آمده است درست نیست. نكته ای كه وقتی تهیه كنندگان كتاب با دقت بیشتری سراغ اسناد می روند به آن پی برده و در نسخه دوم اصلاح می‌كنند.
علی ای حال وقتی ویراست اول و دوم كتاب هر دو حاضر است دیگربحث و جدل چه جایگاهی دارد؟ هر كسی شك دارد می تواند دو نسخه را مقابله كند و تغییرات را ببیند. كه اگر اینكار انجام شود حتما سیه روی شود هر كه در او غش باشد!
البته گفتن این نكته لازم است كه مگر قرار است چنین كتابی بدون در نظر گرفتن كوچكترین ملاحظه‌ای منتشر شود؟ یک فرد غیر سیاسی، مثلاً یک جانباز فداکار که الان هم در عرصه‌ی سیاست نیست، اگر بخواهد زندگی‌اش چاپ شود، یک یا چندبار قبل از چاپ، کتاب را با در نظر گرفتن ملاحظات شخصی مرور می‌کند؛ همان کتابی که از مصاحبه‌های خودش و با علم به کتاب شدن آنها نگاشته شده. قطعاً حدّ و گستردگی این ملاحظات، با توجه به جایگاه رفیع و حساس کنونی معظم‌له، خیلی بیشتر از یک فرد عادی است. خصوصاً که خاطرات بیان شده از ناحیه‌ی ایشان، در یک جمع مطمئن و خصوصی و با علم به محفوظ بودن آنها صورت گرفته و به‌همین جهت است که اتفاقات گوناگون با اسم افراد و حالات شخصی، بی‌پرده بیان شده است.
توزیع نه چندان خوبِ یك كتاب خیلی خوب
اما تولید این كتاب یك بخش كار است و توزیعآ بخشی دیگر كه اهمیتش كمتر از بخش اول نیست. مخاطبان باید به راحتی كتاب را در كتابفروشی ها پیدا كنند و به سهولت امكان خرید و مطالعه آن را داشته باشند. اتفاقی كه تا كنون رخ نداده است.
برای پی بردن به این امر كافی است چرخی در كتابفروشی ها بزنید و یا اینكه مثل ما با چند كتابفروشی حزب اللهی تماس بگیرید. توزیع كتاب با تخفیف پایین كه سود كمتری را برای كتابفروشان كنار می گذارد و فروش نقدی كتاب انتقاداتی است كه این كتابفروشها نسبت به نحوه توزیع آن ابراز می‌دارند.
اما برای آنكه یكطرفه به قاضی نرفته باشیم این انتقادها را با شمس‌آبادی یكی از دست اندر كاران موسسه پژوهش‌ها و مطالعات سیاسی كه نشار كتاب است، در میان گذاشتیم. او تخفیف پایین كتاب را می‌پذیرد و تخفیف 25 درصدی را نسبت به عرف بازار كمتر می داند اما دلیل آنرا قیمت پایین كتاب می داند. او با اشاره به گرانی كاغذ و سایر هزینه‌ها می گوید كه قیمت واقعی كتاب با این قطع، حجم و كیفیت جلد و كاغذ چیزی حدود بیست و سه هزارتومكان است ولی ما داریم آنرا با همان 15 هزار تومان اولیه ارائه میكنیم. این باعث شده است كه با تخفیف كمتری به پخش كننده ها بدهیم و آنها هم لاجرم با تخفیف كمتری به كتابفروشی ها بدهند.
شمس آبادی تاكید می كند كه ما دنبال سود بالا نیستیم اما هزینه‌ها راهی جز این نمی گذارد. او همچنین جواب پیرامون فروش نقدی را هم مربوط به پخش كننده می داند و البته آنرا هم به همین قیمت پایین و صرفه اقتصادی پایین آن ربط می‌دهد.
شمس‌آبادی در پایان صحبتهایش به نكته جالبی اشاره می‌كند. او میگوید كه كتاب را برای خیلی از مجموعه‌های پخش كننده معروف فرستاده است ولی آنها حاضر به شخش ان نشده اند. می‌گویم حتما بخاطر سود كمش بوده است. جوابش منفی است و ادامه می‌دهد: آنوقت كه آنها جواب منفی دادند اصلا تخفیف را اعلام نكرده بودیم، همین كه اسم و موضوع كتاب را دیدند بی خیال شدند! البته الان پخش پكتا مشغول توزیع كتاب است.
حال شاید بتوان درباره ادعای رسانه‌های بیگانه مبنی بر دستور ویژه برای خرید كتاب برای كاركنان و نهادها و توزیع رایگان آن قضاوت كرد.
مدیون قهرمان تاریخی كتاب هستم
گفتن درباره «شرح اسم» را می‌توان حالا حالاها ادامه داد، اما حقیقت آن است كه خواندن یا شنیدن درباره این كتاب هیچوقت جای خواندن آن را نمی‌گیرد؛ حتی اگر برای پیدا كردنش لازم باشد بیشتر از بقیه كتابها زحمت كشیده شود و تعداد بیشتری كتابفروشی مورد پرس و جو قرار بگیرند.
پایان دهنده گزارش درباره این كتاب بهتر است سخنان پایانی نویسنده آن در مراسم رونمایی از «شرح اسم» باشد: « 3نکته درباره این کتاب باید یادآوری کنم؛ نخستین نکته این است که یک فرد هنگامی می‌تواند یک اثر ادبی خلق کند که بر لبه تیغ ایستاد باشد. دوم اینکه سهم من از لباس دامادی این کتاب، تکه‌ای بیش نبوده، پس لباسی که من برای دامادی این کتاب داشته‌ام عاریتی بوده است و سوم اینکه در رمان، نویسنده، قهرمان را خلق می‌کند اما در کتاب‌های تاریخی این قهرمان است که نویسنده را می‌آفریند و نویسنده کتاب «شرح اسم» مدیون قهرمان تاریخی این کتاب است.»
