پیشوایان مذاهب چهارگانه اهل سنت از محضر امام صادق(ع) بهره بردهاند
آیا همه شاگردان امام صادق علیهالسلام شیعه بودند؟
- خیر! اینکه نوشتهاند امام 4000 شاگرد یا حتی بیشتر از آن، تربیت کرد همه شیعه نبودند حتی همه آنها مرید امام هم نبودند. شاید مرید علم بودهاند ولی بعضی از آنها حتی کافر بودند و تنها در مناظرات با حضرت شرکت میکردند.
امامان فقهی اهل سنت شاگردان امام صادق بودهاند بعضی از این شاگردان، رهبران مکتبهای دیگر بودند. مثلا دو تن از رهبران مکاتب چهارگانه فقهی اهل سنت از جمله شاگردان امام صادق علیهالسلام بودند. یعنی مالکبن انس (پیشوای مذهب مالکی) و نعمانبن ثابت معروف به ابو حنیفه (پیشوای حنفیها).
مالک بن انس درباره عظمت و شخصیت علمی و اخلاقی امام صادق چنین میگوید: من فقیهتر و داناتر از جعفر بن محمد ندیدهام. او داناترین فرد این امت است. به خدا سوگند! چشمان من ندید فردی را که از جهت زهد، علم، فضیلت، عبادت و ورع برتر از جعفر بن محمد باشد.
جمله مشهوری از نعمان (ابوحنیفه) درباره شاگردیش در کتب تاریخی آمده مبنی بر اینکه «لَولا السَّنَتانِ لَهَلَکَ نُعمانُ ؛ اگر آن دو سال نبود، نعمان هلاک میشد»
این نکته هم جالب است که دو نفر دیگر از امامان فقهی اهل سنت شاگرد شاگرد امام صادق علیهالسلام بودهاند.
البته امام صادق علیهالسلام در این سفره پهن و گسترده، خواص و شیعیان مخلص را از دیگران گلچین میکرد و آنها را تحت تربیت ویژه قرار میداد که آن شاگردان، گل کلام شیعه شدند. گل فقه شیعه شدند. گل معارف شیعه شدند.
امام برای اینها درس و بحث جداگانهای داشته ولی درس عمومی امام هم برای افراد عام بوده است و حتی گاهی مناظرات عام داشتند و همه استفاده میکردند.
عبارات زیبای عطار نیشابوری در وصف امام صادق علیهالسلام
عطار نیشابوری فصل اول کتاب تذکره الاولیا، را به شرح حال امام صادق علیهالسلام اختصاص دادهاست.
عطار در این کتاب میآورد: «اگر تنها صفت او گویم، به زبان و عبارت من راست نیاید که در جمله علوم و اشارات و عبارات بیتکلف به کمال بود، و قدوه جمله مشایخ بود، و اعتماد همه بر وی بود و مقتدای مطلق بود. هم الهیان را شیخ بود و هم محمدیان را امام، و هم اهل ذوق را پیشرو، و هم اهل عشق را پیشوا. هم عباد را مقدم، هم زهاد را مکرم. هم صاحب تصنیف حقایق، هم در لطایف تفسیر و اسرار بینظیر بود.»
توحید مفضل را بخوانیم
یکی از تولیدات استثنایی و منحصر به فرد امام «توحید مفضل» نام دارد؛ توحید مفضل از آموزشهای مخصوص امام به یکی از شاگردانش برای پاسخ به فرد دیگری است. به همه توصیه میکنم حتما آن را بخوانید و در این کتاب تفکر کنید و ببینند در حدود 1300 سال پیش، امام چه بیانات زیبایی داشته است که به تعبیر چند تن از متخصصان، هر جمله آن یک نظریه است؛ نه یک فرضیه.
با توجه به شرایط زمانی، اکثر احادیث ما، از امام باقر و امام صادق علیهماالسلام است. مثلاً حدود 60 درصد کتاب وسایل الشیعه از این دو امام است.
آنچنان کلمات این دو شخصیت، وفور و گستردگی دارد که فقه و مذهب ما معروف به فقه و مذهب جعفری است و با نام امام صادق علیهالسلام به شهرت رسیده است.
آنچه امام صادق علیهالسلام از محتوای مطالب خود به شاگردان منتقل کرده، توسط آنها توزیع شده و بسیاری از آنها هم اکنون در دست ماست. برخی از مستندات هم که در گذشته بوده، اما به دلایلی از بین رفته، هم اکنون در مراکز علمی حوزوی در حال بازسازی است.
مثلا مسند زراره، یکی از این مستندات در حال بازسازی است. یعنی همه آنچه که جناب زراره از امام کاظم(ع) و امام صادق(ع) بیان کردهاند؛ به صورت یکجا آمده و در اختیار دوستداران اهل بیت علیهالسلام قرار میگیرد.
از ویژگیهای بارز این مستندات این است که افراد به مجموع محتوای منتقل شده از امامان به شیعیانشان دسترسی پیدا میکنند.
امام صادق علیهالسلام توسط منصور دوانیقی، خلیفه عباسی مسموم شد و در 25 شوال 148 هجری قمری در سن 65 سالگی در مدینه به شهادت رسید. ایشان بیشترین عمر را در میان یازده امام اول شیعیان داشته است.