تبیان، دستیار زندگی

به گزارش فارس، با توجه به مشکلات فردی و اجتماعی که رباخواری در جامعه اسلامی ایجاد می‌کند، گفت‌و‌گوی مشروحی با حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمد واعظ موسوی از استادان حوزه علمیه قم و عضو مجلس خبرگان رهبری انجام داده‌ایم که متن آن از نظر می‌گذرد.

 

 

واعظ موسوی در ابتدای این گفتگو با اشاره به حرمت ربا و ضروری بودن آن در دین اسلام بیان داشت: ربا در آیات و روایات فراوانی مورد تفسیر و توجه قرار گرفته و به حرمت آن اذعان شده است. حتی بعضی از فقها در مورد حکم حرمت ربا ادعای ضرورت کرده‌اند مانند وجوب نماز و روزه و حج که از ضروریات دین است.

 

وی گفت: در قرآن و روایات تعبیراتی در مورد ربا به کار رفته که بسیار هشدار دهنده‌ و نشانگر بزرگ بودن این گناه است، تا جایی که فرد ربا خوار، کسی که معامله ربوی را می‌نویسد و کسی که بر معامله ربوی شهادت می‌دهد و به طور کلی هر کسی به هر نحوی در فعالیت‌های ربوی دستی داشته باشد، مورد لعن خداوند قرار می‌گیرد.

 

 

عضو مجلس خبرگان رهبری در ادامه به آیات قرآن اشاره کرده و گفت: خداوند در آیه 275 سوره بقره می‌فرماید: «الَّذینَ یَأْکُلُونَ الرِّبا لا یَقُومُونَ إِلاَّ کَما یَقُومُ الَّذی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطانُ مِنَ الْمَس...؛ کسانى که ربا مى‏خورند، برنمى‏خیزند مگر مانند کسى که بر اثر تماس شیطان، دیوانه شده...» یعنی رباخوار تعادل خودش را نمی‌تواند حفظ کند، و وقتی می‌خواهد حرکت بکند گاهی زمین می‌خورد و گاهی بر می‌خیزد. (این مطلب، کنایه‌ بسیار مهمی است)

 

در ادامه این بحث، استاد واعظ موسوی با توجه به آیات قرآن، درباره دلیل این مطلب گفت: دلیل این مطلب آن است که این گونه افراد می‌گویند داد و ستد و بیع هم مانند ربا است و تفاوتی بین بیع و معامله‌های معمولی با ربا وجود ندارد که در ادامه خداوند می‌فرماید: خداوند بیع را حلال و ربا را حرام قرار داده است (بقره/ 275) و در ادامه آمده که خداوند، ربا را نابود مى‏کند و صدقات را افزایش مى‏دهد (بقره/ 276) مسلماً با توجه به چنین ظرافت‌هایی می‌توان به تاثیر ربا در جامعه پی برد.

 

 

واعظ موسوی با اشاره به روایتی که در جلد پنجم کتاب «کافی» آمده گفت: امام علی (ع) بالای منبر فرمود: «ای جماعت بازرگانان! نخست فقه، آنگاه تجارت» یعنی ابتدا باید یک تاجر احکام دینش را یاد بگیرد و سپس اقدام به معامله و تجارت کند و در ادامه امام علی(ع) با قسم چنین می‌فرماید که بخدا سوگند ربا در این امت مخفی تر از راه رفتن مورچه بر روی تخته سنگ‌های بزرگ و سیاه است.

 

 

عضو مجلس خبرگان رهبری گفت: در آیه 278 سوره بقره آمده: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِیَ مِنَ الرِّبا إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنین‏؛ اى کسانى که ایمان آورده‏اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، و آنچه از (مطالبات) ربا باقى مانده، رها کنید اگر ایمان دارید!» این آیه با ایمان به خدا شروع می‌شود و با ایمان به خدا ختم می‌شود؛ یعنی خداوند در صدد تاکید بر این معناست که ربا خواری با ایمان و خداپرستی سازگار نیست. بنابراین ایمان برای کسانی حاصل می‌شود که تقوای الهی را پیشه کنند و به فرموده خداوند از باقی مانده مطالبات ربوی چشم بپوشند.

 

 

واعظ موسوی گفت: در آیه 279 سوره بقره آمده است: «فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِنْ تُبْتُمْ فَلَکُمْ رُؤُسُ أَمْوالِکُمْ لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُون‏؛ اگر (چنین) نمى‏کنید، بدانید خدا و رسولش، با شما پیکار خواهند کرد! و اگر توبه کنید، سرمایه‌‏هاى شما، از آنِ شماست [اصل سرمایه، بدون سود] نه ستم مى‌‏کنید، و نه بر شما ستم وارد مى‌‏شود.» این یعنی خداوند زنگ خطر را به صدا در می‌آورد و به کسانی که حتی بعد از رسیدن این فرمان الهی باز هم با پند و اندرزهای قرآنی متنبه نشوند و به ربا خواری ادامه بدهند هشدار می‌دهد اگر همچنان به ربا خواری ادامه بدهند و در برابر حق و عدالت تسلیم نشوند و همانند زالو به مکیدن خون مردم ضعیف و محروم مشغول باشند حکومت اسلامی ناچار است با توسل به جنگ جلوی آنها را بگیرد.

 

 

وی ضمن تبیین چرایی مذمت ربا گفت: این مذمت‌ها اولا تلنگر زدن به آدمی است و ثانیا ماهیت ربا و مشکلات فردی و اجتماعی آن را سربسته بیان می‌کند به طوری که حتی در بعضی از موارد کسانی را که ربا را حلال می‌شمارند در حال جنگ با خدا و رسول خدا(ص) معرفی می‌کند. پس حتماً دلیل و فلسفه‌‌ای وجود دارد که خداوند حکیم به خاطر آن، چنین بیاناتی فرموده است.

 

حجت‌الاسلام واعظ موسوی به بیان مواردی درباره فلسفه حرمت ربا پرداخت و گفت: از آیات به دست می‌آید که در خرید و فروش‌های معمولی هر دو طرف معامله باید به طور یکسان در معرض سود و زیان قرار بگیرند؛ یعنی یا هر دو طرف سود می‌کنند و یا هر دو طرف زیان می‌بینند، در حالی که در معاملات ربوی ساختار معامله به نحوی است که رباخوار زیان نمی‌بیند؛ و تمام زیان‌های اجتماعی بر دوش طرف مقابل می‌افتد به همین دلیل است که افراد رباخوار و مؤسسات ربوی روز به روز سرمایه‌دارتر و وسیع‌تر می‌شوند و در برابر مشاهده می‌کنیم که طبقات ضعیف تحلیل می‌روند و اموال خودشان را از دست می‌دهند. این اولین اثر تخریبی است که برای ربا قابل تصور است.

 

عضو مجلس خبرگان رهبری گفت: دومین مورد این است که در تجارت‌ها و خرید و فروش‌های متعارف، طرفین معامله در مسیر تولید و سازندگی گام بر می‌دارند در صورتی که شخص ربا خوار یا موسسات ربوی هیچ عمل مثبتی در زمینه تولید و سازندگی ندارند؛ بلکه با اعتماد به درآمد حرام از هرگونه حرکت و فعالیت و سازندگی خودداری می‌کنند.

 

این استاد حوزه در ادامه گفت‌وگوی خود با خبرگزاری فارس به بیان مورد سوم از فلسفه حرمت ربا پرداخت و گفت: اگر ربا خواری در یک جامعه شیوع پیدا کند، سرمایه‌ها در مسیرهای ناسالم به کار افتاده و پایه‌های اقتصادی جامعه متزلزل می‌شود. عده‌ای به مال اندوزی بدون هیچگونه فعالیت اقتصادی مشغول شده و عده‌ای دیگر هم تمام تلاش و درآمد خود را باید در اختیار ربا خواران قرار دهند؛ این در حالی است که اگر تجارت، تجارت سالم و صحیحی باشد؛ موجب گردش مالی و ثروت در جامعه شده و افراد برای رسیدن به جایگاه مناسب خودشان فعالیت‌هایی را انجام می‌دهند که در نهایت موجب شکوفایی اقتصادی جامعه شده و ساکنانی که در آن جامعه هستند را به نتیجه مثبت اعمال و فعالیت‌های اقتصادی خودشان می‌رساند. 

 

واعظ موسوی در بیان نکته چهارم در فلسفه تحریم ربا گفت: نکته اخلاقی و بسیار مهمی که قابل توجه است و باید مورد اشاره قرار گیرد این است که ربا خواری، منشأ دشمنی‌ها و درگیری‌های طبقاتی در یک جامعه است. 

 

این استاد حوزه علمیه قم افزود: برای اینکه وقتی افراد ضعیف و مظلوم جامعه متوجه می‌شوند تمام فعالیت‌های اقتصادی که آنها متحّمل شده‌اند؛ نتیجه‌اش به عنوان پول در اختیار رباخواران قرار می‌گیرد قطعاً در ذهن خود احساس نفرتی نسبت به چنین افراد پیدا کرده و نمی‌توانند با آنها زندگی مسالمت آمیزی داشته باشند.

 

وی اضافه کرد: چه بسا همین ربا خواری سرچشمه خودکشی‌ها و گاهی اقدام به کشتن افراد دیگر بشود، در حالی که تجارت صحیح چنین ویژگی‌هایی را نداشته و هرگز جامعه را به زندگی طبقاتی و دشمنی‌های ناشی از اختلافات طبقاتی سوق نمی‌دهد.

 

عضو مجلس خبرگان رهبری به بیان مورد پنجم از فلسفه تحریم ربا پرداخت و گفت: ربا باعث می‌شود مردم از سنت خوب قرض الحسنه دور شوند.

 

استاد حوزه علمیه قم در جمع بندی فلسفه حرمت ربا گفت: فلسفه حرمت ربا بسیار بیشتر از آن چیزی است که عرض کردم و آنچه بیان شد به طور خلاصه این می‌شود که ربا خواری ضررهای بزرگی بر جامعه وارد می‌کند و موجب بر هم خوردن تعادل اقتصادی در جامعه می‌شود، ثروتها را در یک قطب جامعه جمع می‌کند و دیگران باید برای پر کردن جیب عده‌ای مفت خوار تلاش کنند، این باعث ایجاد یک فاصله طبقاتی در جامعه و از بین رفتن عواطف و پیوندهای اجتماعی شده و همچنین بذر کینه و دشمنی را در دلها می‌پاشد.

 

 

استاد خارج فقه حوزه علمیه قم درباره اقسام ربا گفت: ربا از نظر قوانین اسلام بر دو قسم است که هر دو قسم آن حرام است: اولی ربای در قرض است. رباى در قرض یعنى کسى پولى را قرض داده و شرط کند بدهکار چیزى اضافه بر آن پس دهد، خواه کم باشد یا زیاد، از همان جنس باشد یا جنس دیگر، ولى اگر شرط نکند و به خود حقّ هیچ‏گونه مطالبه ندهد، اما بدهکار خودش روى ملاحظات اخلاقى چیزى به آن اضافه کند مانعى ندارد.

 

وی در توضیح قسم دوم ربا گفت: قسم دوم ربا در معامله است. رباى در معامله یعنى دو چیز مورد معامله از یک جنس اما یکى از دیگرى بیشتر باشد مثلًا اگر 10 کیلو گندم مرغوب را با 12 کیلو گندم اگر چه متوسّط باشد خرید و فروش کنند رباست.

 

 

واعظ موسوی درباره تفاوت ربای معاملی با بیع گفت: بیع عبارت است از معامله‌ها و داد و ستدهای متعارفی که بین مردم و با شروط خاص خود انجام می‌گیرد، اما در ربا معامله به نحوی است که یک طرف در صدد است مقدار بیشتری از آنچه که به طرف مقابل داده اخذ کند.

 

وی با بیان مثالی این تفاوت را چنین توضیح داد: در بیع‌های متعارف اگر فروشنده 10 کیلو برنج به مشتری تحویل می‌دهد مشتری هم به اندازه 10 کیلو پس می‌دهد، اما در بیع ربوی فروشنده 10 کیلو برنج می‌دهد اما 12 کیلو برنج می‌خواهد؛ یعنی به اندازه مثل نیست بلکه علاوه بر مثل مقدار زیادتری هم از طرف مقابل می‌خواهد که پرداخت کند که به آن ربا می‌گویند.

 

عضو مجلس خبرگان رهبری در انتهای سخنان خود گفت: با توجه به آموزه‌هایی که دین مبین اسلام درباره زندگی ما دارد و می‌خواهد جامعه اسلامی به عنوان یک جامعه سالم همراه با اقتصاد سالم، عواطف و پیوندهای عاطفی قوی هم داشته باشد، خوب است که همه عزیزان ابتدا به دنبال فراگیری احکام دین خودشان بروند و بعد از آن که احکام دین را به خوبی یاد گرفتند می‌توانند زندگی سالمی زیر سایه احکام دین مبین اسلام داشته باشند و هم از نعمت‌ها و تفضّلات و الطاف الهی در این دنیا برخوردار شوند و هم بر اثر زندگی سالم در این دنیا بتوانند آخرت سالم و عاقبت خیری برای خودشان فراهم کنند.