تبیان، دستیار زندگی

در این قسمت با موزه هنرهای ملی ،موزه جواهرات ملی و موزه هنرهای معاصر............

موزه هنر های ملی ایران 

ادرس :خیابان بهارستان 

موزه هنرهای ملی ایران ( مدرسه صنایع قدیمه ) درروز شنبه شانزدهم بهمن ماه ۱۳۷۸ افتتاح شد . تاریخچه این موزه از این قرار است : این مکان با نام مدرسه صنایع قدیمه در سال ۱۳۰۹ خورشیدی به دست استاد طاهر زاده بهزاد شروع به تعلیم شاگردان مدرسه نمود وبعد از آن درخدمت صنایع مستظرفه و بعد به دست سازمان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داده شد . ساختمان موزه از بناهای دوره قاجار درزمان فتحعلی شاه بود ه است که اسم قدیمی بنا حوزخانه باغ نگارستان بوده است که یکی از سه باغ درتهران قدیم بوده ، باغهای گلستان ، نگارستان ، بهارستان .

این حوزخانه درجنوبی ترین قسمت ( قصرو باغ نگارستان ) ساخته شده است . مجموعه قصروباغ نگارستان بین سالهای ۱۲۳۲-۱۲۲۲ ه . ق به دست دوتن ازمعماران زبده آن زمان استاد عبدالله خان و استاد آقاجانی اصفهانی بنا گردید. ساختمان حوضخانه نیز ( محل فعلی موزه ) بخشی از آن مجموعه محسوب می گردد. حوضخانه با طرح ( + ) شبیه علامت بعلاوه ساخته شده بود . با چهار شاه نشین اطراف آن که بی هیچ دروپنجره ای به درون باغ راه داشت . سقف گنبدی آن ایستاده برشانه چهارستون سنگی همواره شکوه و ایستادگی بنا را تداعی کرده است . تا نیم قرن پیش حوض دایره ای شکل بزرگی ازسنگ مرمر میان ستون های قرارداشت و ازسوراخهای روی بدنه ستون ها آب می ریخته وبه داخل حوض فواره می زده و چشم انداز بسیارزیبایی را بوجود می آورده است . 

پنجاه سال قبل برای اینکه ساختمان حوضخانه برای شکل گیری این موزه متناسب شود قسمت هایی دربخش جنوبی و شمالی حوضخانه با همان طرح قبلی به آن الحاق گردید که مجموعاً شکل کنونی موزه را پدید آورده است . دیوارهای این دو بخش الحاقی ( درابتدا و انتهای موزه ) برخلاف قسمت های اصلی فاقد آن گچبری های زیبا هستند وازطرح گچبری ها به صورت نقاشی روی دیوارهای کشیده شده است .
سال ۱۳۰۹ شمسی حسین طاهرزاده بهزاد با تلاش زیاد موزه هنرهای ملی و اداره هنرهای ملی را تحت عنوان مدرسه صنایع قدیمه به انگیزه احیاء و تجدید حیات هنرهای ملی و سنتی ایرانی بنیاد نهاد . چنانچه می دانیم در اواسط عهد صفوی به سبب برقراری ارتباط سیاسی و نظامی و به تبع آن فرهنگی هنرهای مغرب زمین مبانی پراعتبار و ارزشمند هنرهای اصیل ایرانی را تحت سیطره خود گرفتند و آرام آرام هویت هنری ما را خدشه دار کردند . این تغییر درآثار به جا مانده ازآن دوران تا عهد قاجاربسیارچشمگیر و قابل ملاحظه است . بدین ترتیب این مکان کانون حفظ و احیای ارزشهای اصیل هنرهای ملی وسنتی ایران گردید .

شادروان هادی تجویدی نخستین معلم مینیاتور مدرسه و شاگردانی همچون محمد علی زاویه ، علی کریمی ، مقیمی تبریزی ، علی مطیع ، علی اسفرجانی و … درمحضراستاد به مرتبه استادی درمینیاتور رسیدند. دررشته تذهیب و تشعیر استاد علی درودی کارتعلیم را برعهده گرفتند و استادانی چون عبدالله باقری ، نصرت الله یوسفی شاگردان بحق استاد درودی بودند.
دراین موزه آثارمختلفی به چشم می خورد که نشان دهنده هفتاد سال شکوفایی و افتخارآفرینی درگستره هنرهای ناب و اصیل ایران زمین است ازجمله : مینیاتور ، خاتم ، فرش و اشیاء متنوع با چوب و… 

.
نقاشیهای مینیاتور :
نقاشیهای مینیاتور به نقاشیهایی گفته می شوند که فاقد پرسپکتیوهستند و بسیارظریف و بیشتر موضوع نقاشی برگرفته ازکتابهای ادبیات و مذهبی می باشد. جذاب ترین و چشم نوازترین بخش این موزه را مینیاتورتشکیل داده که می توان این موزه را به نام موزه مینیاتورهم نامگذاری کرد.

خاتم : خاتم به معنی ختم کننده کارهای هنری می باشد چون برای انجام آن باید ازهنر طراحی منبت (کنده کاری روی چوب ) و معرق ( بریدن قطعات چوب و چسباندن آنها به هم ) آگاهی داشته باشیم و کسی که خاتم کاری می کند روی تمام این هنرهای مسلط است . مصالح آن ازقبیل استخوان شتر که درآب آهک می خوابانند تا چربی آن گرفته شود و آن را به شکل نوارهای باریک مثلث شکل در می آورند و چوب آبنوس و مفتول هایی برنجی و نقره و طلا که همه به نازکی یک میلیمتر می باشد و اینها را درکنارهم به شکل  طرح مورد نظر درمی آورند هرلوز خاتم از۵۸۴ قطعه نوار ساخته می شود که این نوارها توسط سریش که از عصاره کله پاچه گاو گرفته می شود به هم می چسبندو بعد ازبرش های نازک روی جعبه ها یا ابزارموسیقی و اشیاء دیگر برای تزیین می چسبانند . قسمت های سبز رنگ را که در خاتم می بینید استخوان را با براده ی مس و سرکه به مدت دو ماه می خوابانند تا سبز شود و هیچ وقت رنگ آن نمی رود از جلمه آثار این موزه میز و صندلی آرایش کار گروهی ، گنجه یا کمد پایه به شکل سم اسب ، چراغ مطالعه ، جعبه خاتم اثر باقر حکیم الهی می باشد . 

* در ابتدای ورود به سالن دو نیم تنه گچی نی زن بنام حاج مقبل از گچ کار استاد ابوالحسن خان صدیقی شاگرد کمال الملک به سال ۱۳۱۵ وجود دارد .
در ۱۰۰ سال اخیر دو کانون هنر در ایران شکل گرفت که هر آنچه هست از این دو مدرسه است یکی مدرسه صنایع قدیمه و دیگر مستظرفه می باشد که مؤسس آن کمال الملک بود که بعد از آمدن از اروپا در سال ۱۲۸۸ تأسیس شد و هنرهای کلاسیک را آموزش می داد و ۲ اتاقی که در ابتدای موزه می بینیم برای استاد بوده و نام چند تن از شاگردانش استاد اسماعیل آشتیانی و جمشید امینی و استاد ابوالحسن صدیقی و … بوده است . در مدرسه صنایع قدیمه هنرهایی چون مینیاتور ، تذهیب ، قلم زنی ، منبت ، معرق و … انجام می شده .
* از دیگر آثار این موزه قالیچه ای به نام نقش بشریت است که اگر بین گل و بوته های فرش تمرکز کنیم تصویر دو زن و دو مرد و دو بچه دیده می شود به همراه تصاویر حیوانات و پرندگان و بسیار آثار ارزشمند دیگر مثل معرق برجسته ، تذهیب و میز و صندلی و میز با رویه کاشی با نقوش و خط کوفی تزئینی ۱۳۳۰ کار کارگاه کاشی و سرامیک سازی استاد عیسی بهادری و تابلو معراج حضرت محمد (ص) از عیسی بهادری و … .

۱۷۰ سال پیش‌، در زمان فتح‌علی‌شاه‌، در محل ساختمان‌های وزارت فرهنگ و سازمان برنامه و بودجه‌، باغ بزرگی بود که از شمال تا خیابان هدایت فعلی و از جنوب تا میدان بهارستان گسترده بود. در حال حاضر، از آن باغ و قصر فقط حوض خانه‌ای باقی‌مانده که به موزه هنرهای ملی تبدیل شده است و شاید همین آن را از خطر نابودی محفوظ داشته است‌.
    این مجموعه در برگیرنده بهترین هنرهای ملی ایران در همه سال‌های اخیر مانند مینیاتور، تذهیب‌، خاتم‌، کاشی‌کاری‌، قالی‌بافی‌، پارچه‌بافی‌، زری دوزی مخمل بافی‌، میناکاری‌، قلم‌زنی و معرق است‌. این ساختمان درسال۱۳۰۹ه.ش، به موزه تبدیل شده است‌. ساختمان موزه از همان دوران باقی مانده و فقط حوض وسط تالار برداشته شد.
    نام موزه از نام باغ بر گرفته شده و چون این محل حوض خانه بوده‌، به حوض خانه باغ نگارستان معروف است‌. این موزه به همت مرحوم استاد حسین طاهرزاده بهزاد تأسیس شده است‌.

موزه جواهرات ملی

در پایان سلطنت شاه سلطان حسین و با ورود محمود افغان به ایران‌، خزاین دولت با حمله افغان‌ها غارت شد و مقداری از آن‌ها که به وسیله محمود افغان به اشرف افغان منتقل شده بود، پس از ورود شاه تهماسب دوم به اصفهان‌، به چنگ نادر افتاد و از خروج آن‌ها از ایران جلوگیری شد.
بعداً نادر برای پس گرفتن آن قسمت از جواهرات که به هندوستان منتقل شده بود، نامه‌هایی به دربار هند نوشت‌، اما جواب نامساعد شنید. پس از لشکرکشی نادر به هند (۱۱۵۸ ق‌)، محمدشاه گورکانی مبالغی نقدینه‌، جواهر و اسلحه تسلیم نادر کرد. اما بخشی از اموال و خزاینی که نادر از هندوستان به دست آورده بود به ایران نرسید و در راه بازگشت به ایران از میان رفت‌. نادر پس از بازگشت به ایران‌، مقدار قابل ملاحظه‌ای از جواهرات را به رسم ارمغان برای امرا و حکام و شاهان کشورهای همسایه فرستاد. هم‌چنین مقداری از اشیای نفیس و مرصع را به آستان حضرت امام‌رضا (ع‌) تقدیم کرد و مقداری را نیز به سپاه خود بخشید. در ۱۱۶۰ ق‌، پس از قتل نادر، احمد بیگ افغان ابدالی‌، از سرداران نادر، دست به غارت جواهرات خزانه نادر زد. از جمله گوهرهایی که از ایران خارج شد و هرگز بازنگشت‌، الماس معروف کوه نور بود. این الماس در ۱۲۶۶ ق‌، به ملکه ویکتوریا اهدا شد.