تبیان، دستیار زندگی

هنگامی كه خواهرتان شهید شدند، شما چند سال داشتید؟


من متولد سال 1331 هستم و در آن هنگام 26 سال داشتم. محبوبه هفده ساله و دانش آموز سال آخر دبیرستان هشترودی بود. شاگرد فوق العاده زرنگی بود و همه درس هایش را بیست می گرفت و پدرم همیشه به او جایزه می دادند. سر كلاس گوش به درس می داد و همین كافی بود. همه وقتش را صرف مطالعات خارج از درس می كرد.

پس دوران كودكی و شكل گیری خواهرتان را خیلی خوب به یاد می آورید.


محبوبه در روز هفده شهریور به شهادت رسید. می دانید كه در آن روز زنان نقش عظیمی داشتند. روز قبل، یعنی عید فطر، همه ما شركت كردیم و از قیطریه تا میدان آزادی راه پیمایی شد. محبوبه هم در آن روز فعالیت زیادی كرد. روز هفده شهریور از مادرم خداحافظی می كند و به ایشان می گوید اگر شهید شدم، بی تابی نكنید. انگار به او الهام شده بود كه شهید خواهد شد.

از ویژگی های اخلاقی و رفتاری او چه خاطراتی را به یاد دارید؟


خیلی دلسوز و مهربان بود. یادم هست كه همیشه كتاب می خرید و ساكش را از كتاب پر می كرد و برای بچه های جنوب شهر می برد و آنها را بین بچه ها توزیع می كرد و به آنها می گفت كه رژیم شاه ظالم است و باید در مقابل زورگویی های آن ایستاد.

محیط خانه تان چگونه محیطی بود؟


محیطی فرهنگی مذهبی بود. پدرم دبیر و روحانی بودند و به مسائل فرهنگی و درس بچه ها بسیار اهمیت می دادند.

با چه كسانی رفت و آمد می كردید؟


با خانواده های شهید بهشتی، آقای رفسنجانی، شهید باهنر، شهید مفتح و این بزرگوارانی كه با پدرم رفت و آمد داشتند و ما هم طبیعتاً با خانواده هایشان مراوده داشتیم.
قطعاً پدرتان به سئوالات شما جواب های جامع و قانع كننده ای می دادند، اما ارتباط شما با افرادی كه نام بردید به نوعی بود كه بتوانید از آنها هم سئوالاتتان را بپرسید.
از آنجا كه پدرم خیلی به درس ما اهمیت می دادند، ما بیشتر وقتمان را صرف خواندن درس می شد، ولی اگر سئوالی پیش می آمد، این امكان وجود داشت كه از آنها بپرسیم. البته پاسخ اغلب سئوالاتمان را پدر می دادند و مادر خواندن كتاب های مختلف راهنمایی می كردند.

نوعاً چه جور كتاب هایی می خواندید؟


غیر از قرآن و نهج البلاغه كه جزو مطالعات همیشگی ما بود. كتاب های دكتر شریعتی، شهید مطهری و دیگرانی كه پدر مناسب می دانستند. البته ایشان به هیچ وجه موافق نبودند كه ما كتاب ها را در خانه نگه داریم، چون نمی خواستند ساواك صدمه ای به ما بزند. پدرم خودشان انگلیسی درس می دادند و اشكالاتم را از پدر می پرسیدم.

آیا هیچ وقت پیش آمد كه ساواك به خاطر این كتاب ها، آزار و اذیتی به شما برساند؟


به خاطر كتاب خیر، ولی یك بار ریختند در خانه ما و خواهرم فهیمه را گرفتند و بردند. پدرم هم همراهش رفتند. یك شب هم او را آنجا نگه داشتند. پدرم واقعاً ناراحت بودند. فهیمه آن موقع مدرسه رفاه می رفت و آنجا همیشه كانون مبارزه بود.

ود شما هم مدرسه رفاه رفتید؟


خیر، من دبیرستان هشتردوی درس خواندم. موقعی كه بچه ها مدرسه رفاه می رفتند، من دانشجو بودم. به هر حال وقتی فهیمه را بردند، پدرم به كمك یكی از شاگردان سابقشان كه جزو مأمورانی بود كه به خانه مان ریخته بودند، توانستند فهمیه را بیرون بیاورند.

شهید محبوبه كه هیچ وقت گیر ساواك نیفتاد؟


خیر، او خیلی مسائل امنیتی را رعایت می كرد و حواسش حسابی جمع بود.

از ویژگی های اخلاقی خواهرتان می گفتید.


اشاره كردم كه خیلی دلسوز و مهربان بود. یادم هست یك بار با هم رفتیم برایش كفش بخریم. من یك مرتبه چشم باز كردم و دیدم كنارم نیست. هر چه گشتم پیدایش نكردم. بعد از مدتی كه برگشت، پرسیدم، «كجا رفته بودی؟» گفت، «پیرزنی آمده بود خرید، بارش خیلی سنگین بود، رفتم او را رساندم و آمدم» هر جا می رفت، به همه كمك می كرد. یادم هست خیلی هم روزه می گرفت. می گفتیم حالا كه ماه رمضان نیست. می گفت هم ثواب دارد، هم روزه های قرضی پدربزرگ و مادربزرگ را ادا می كنم. درك و فهمش خیلی بیشتر از سن شناسنامه اش بود. همه مسائل را خیلی دقیق مقید بود. لباس هایش همیشه بسیار ساده بودند، اما در نهایت تمیزی و آراستگی، هم در درس و كلاس و مدرسه نظم داشت، هم در سایر مسائل و موضوعات. هیچ كاری را نصفه نیمه رها نمی كرد. همه كارهایش برنامه و نظم داشت. به نظر من كه اعجوبه بود. حالا كه او را با همسن و سال های خودش مقایسه می كنم، می فهمم كه چقدر استثنایی بود. همیشه در تب و تاب این بود كه به دیگران آگاهی بدهد كه شاه دارد ظلم می كند و باید در مقابل ستم های او مقاومت كرد. همیشه با كتاب هایی كه برای بچه های جنوب شهر می برد و با سخنرانی هایی كه برایشان می گذاشت، در واقع آنها را هدایت می كرد. اگر هم دچار مشكلی می شد، با ما حرفی نمی زد. به هر حال پدر من هم در جریان مسائل سیاسی بودند و یك بار موقعی كه من نوجوان بودم همراه با آقای گلزاده غفوری دستگیر شدند و نزدیك به یك ماه زندان بودند. محبوبه هم از پدرمان و هم از جاهای دیگر، اعلامیه های امام را می گرفت و می نشست با دوستانش رونویسی می كرد و به این ترتیب اعلامیه ها را تكثیر می كردند. دائماً در این برنامه ها بود و ما هم از خیلی از كارهایش خبر نداشتیم.

معمولاً كسانی كه به كارهای سیاسی و مبارزاتی می پردازند، به مسائل هنری و ظریف اهمیتی نمی دهند. خواهر شما در این زمینه ها چگونه بود؟


محبوبه اتفاقاً بسیار دقیق و با سلیقه بود. یادم هست كه به كمك الگوهایی كه بعضی از مجلات می دادند و آن موقع وجود داشت، لباس های بسیار خوبی می دوخت. در زمینه های هنری هم صاحب سلیقه بود. كلاً هر كاری را كه دست می گرفت، ناقص انجام نمی داد. خیلی با استعداد و هنرمند بود. كارهای دستی و نقاشی را خیلی خوب انجام می داد.

پر جنب و جوش بود یا ساكت؟


خیلی پرجنب و جوش و فعال بود. همه كارها را با سرعت و در عین حال با دقت زیاد انجام می داد. تند راه می رفت. انگار خوب می دانست كه وقت زیادی ندارد و باید هر چه سریعتر كارهایش را به سر و سامان برساند. حتی لحظه ای وقتش را هدر نمی داد.

چه ویژگی های از او بیش از هر چیز دیگر یادتان مانده است؟


محبت و صمیمتش و دقت و نظمش. خیلی با گذشت بود و هیچ وقت عصبانی نمی شد.
چطور با آن سن كم به این توانایی ها رسیده بود، چون فعالیت سیاسی، آن هم در آن دوره فشار، آدم ها را عصبی می كرد.
عمومی من و پدرم هم توی كارهای سیاسی بودند و محبوبه از تجربه آنها هم بهره می برد، ولی اساساً دختر شاد، خوش روحیه و فعالی بود. خانواده ما اساساً مخالف رژیم بود و محبوبه خیلی چیزها را به همین دلیل، پیشاپیش می دانست، در عین حال كه خیلی هم روی خودش كار می گرد. از جمله همان روزه هایی كه می گرفت. بسیار روی او تأثیر می گذاشت و كمكش می كرد كه خوددار باشد. دبیرستان كه می رفت. من ازدواج كرده بودم و شوهرم گاهی به مأموریت می رفت. محبوبه می آمد و پیش من می ماند و می دیدم كه شب ها تا دیر وقت نشسته است و مطالعه می كند. البته گمانم آن موقع همه دانش آموزان و دانشجویان بیشتر مطالعه می كردند، شاید به این دلیل كه این همه و مسائل سرگرم كننده وجود نداشت. شاید هم دائماً برای انسان سئوال ایجاد می شد و ناچار بودیم برای پیدا كردن جواب هایمان، مطالعه كنیم. به نظر می رسد كه همه ما به خصوص این دو گروه، خیلی كم مطالعه می كنند. آن زمان به هر حال امكانات تفریحی خیلی كمتر بود.

یا فعالیت ورزشی هم می كرد؟


بله، مدرسه در زمینه ورزشی خیلی فعال بود. روزهای جمعه را هم كه معمولاً خانوادگی می رفتیم كوه پیمایی.

رابطه اش با پدر، مادر و خواهر و برادرها چگونه بود؟


هرگز به یاد نمی آورم كه با كسی بگو مگو كرده باشد. خیلی عاقل تر از سنش بود، مضافاً بر اینكه اساساً خانه ما خانه بگو و مگو نبود. محیطی بسیار آرام و فرهنگی بود.

در كارهای خانه هم كمك می كرد؟


كارهای خانه را تقسیم كرده بودیم و هر كدام سهم خودمان را انجام می دادیم. خانه خیلی خوبی بود. الان كه بعد از سال ها مرا یاد این چیزها انداختید، می بینم چقدر حیف شد كه محبوبه رفت. با آن همه جوش و خروش و استعداد و پیگیری، اگر می ماند می توانست خیلی كمك كند.

واكنش خواهرتان نسبت به فرزندان شما چگونه بود؟


خیلی آنها را دوست داشت و با آنها شوخی می كرد. پسر بزرگم هنوز هم كه هنوز است با حسرت از او یاد می كند و می گوید خاله محبوبه خیلی مهربان بود. با بچه ها خیلی خوب بود. استعداد بسیار زیادی در رفتار مناسب با هر سن و قشر و طبقه را داشت.

موقع شهادت خواهرتان كجا بودید؟


تهران بودم و روز شانزده شهریور هم همراه با بقیه خانواده در راه پیمایی عید فطر شركت كردم. منزل ما طرف های میدان آزادی بود. محبوبه از خانه پدری مان راه افتاده بود و ماه هم راه افتادیم، ولی اوضاع به شكلی بود كه شوهرم گفت وضعیت خطرناك است و ما را از معركه دور كرد، محبوبه خودش را رسانده بود به میدان شهدا، محبوبه را نشان كرده بودند و به طرفش تیراندازی می كنند و تیر دقیقاً به قلبش خورده بود. یكی از جوان هایی كه همان نزدیكی بوده، زخمی شده بود. او را كه به بیمارستان برده بودند گفته بود كه مردها به زن ها می گفتند شما از معركه بروید بیرون و محبوبه گفته بود، «من می مانم. من و شما یك هدف مشترك داریم. هدفمان مبارزه علیه ظلم است.» او با صدای بلند الله اكبر می گفته و هدف گلوله یك ساواكی قرار می گیرد.