تبیان، دستیار زندگی

سلام در این قسمت از یکی از مردان بزرگ ایران مطالبی نوشته میشود

 میرزا تقی خان امیر کبیر در خانواده ایی از طبقات پایین ملت ایران بدنیا آمد و با حفظ این امتیاز در دامان یکی از بهترین و اصیل ترین خاندان های آنروز ایران تربیت یافت و رشد نمود. امیر کبیر فرزند کربلایی محمد قربان از اهل قریه هزاوه واقع در 12 کیلو میتری شمال غربی شهرستان اراک است. کربلایی محمد قربان در سلک نوکران میرزا عیسی قائم مقام بزرگ درآمد و به مقام آشپزی رسید و به همین ترتیب به طبقات و درجات بالا رسید و در اواخر عمر قاپوچی(به رئیس دفتر زمان قاجاریه اطلاق میشود) قائم مقام شد. تمام این سمتها ایجاب می کرد که محمد قربان با قائم مقام حشر و نشر داشته باشد و طبعاً پسر او میرزا تقی خان هم با اطفال خانواده بزرگ قائم مقام محشور بوده است.

چنین فردی چون از یک خانواده فقیر و از طبقات پائین و محروم اجتماع است٬ خوب به روحیات و خواسته ها و افکار طبقات پائین مملکت که همیشه اکثریت مطلق ملتها را تشکیل می دهد آشنا است و از سوی دیگر چون با خاندانی عالی و تربیت یافته و مرکزی  که سررشته امور مملکت و ملت و سیاست کشور در آنجا متمرکز است و بی پرده نمود و بروز دارد٬ رفت و آمد دارد و قهراً با ریشه ی مسائل جاری مملکت اصطکاک و برخورد دارد٬ تحت تأثیر آن عوامل هم واقع می شود و در نتیجه عوامل تربیت یک اشراف زاده و تربیت خاص یک نوکرزاده و مستخدم جزء هر دو در عرض هم، در وجود او اثر می گذارد.
چنین موجودی حتی اگر از استعداد و شعور عادی برخوردار باشد، یک معجون جالب توجه و منشاء آثار مختلف و در عین حال گرانبها از آب درمی آید تا چه رسد به امیر کبیر که به اعتراف دوست و دشمن از نظر استعداد و شعور در سطح نوابغ جهان قرار داشته و در آن عصر یک فرد  کاملاً ممتاز بوده است.

زمانیکه امیر کبیر زمامدار ایران شد، سراسر کشور و تمام دستگاههای مملکت را دچار آشفتگی و فساد دید، ولی او کسی نبود که در مقابل مشکلات واهمه بخود راه دهد.                                (از گرنت واتسن انگلیسی)

آثار شوم پیمان ترکمنچای : در اثر بی لیاقتی فتحعلی شاه و نرساندن وسایل لازم برای سپاه ایران در جنگهای دوم ایران و روس، ارتش ایران از روسیه تزاری شکست خورد و تسلیم گردید، پس از تسلیم در روز پنجم شعبان 1243 (دوم فوریه 1828) عهدنامه ی استعماری ترکمنچای بین دو کشور منعقد گردید. این قرارداد که در حقیقت سند عبودیت کشور و ملت ایران بود، مختصر اعتبار و استقلال مملکت را که بعد از انعقاد قرارداد گلستان باقی مانده بود به باد داد. از آن به بعد روسیه تزاری و انگلستان رقابت بی شرمانه ایی را که از مدتها قبل به منظور تصاحب ایران شروع کرده بودند، با کمال گستاخی آفتابی ساختند.

روسها با در دست داشتن امتیازات پیمان منحوس ترکمنچای شمال کشور را قبضه کرده و اعتبار بین المللی ایران را کاملاً مخدوش ساخته بودند، خزانه مملکت تهی و صحنه سیاست کشور خالی از رجال و رهبران آزموده و خادم و وطن خواه و ملی و ضد استعمار بود. ایران در پرتگاه سقوط و تجزیه واقع شده بود و فقط این شخصیت فوق العاده ی امیر کبیر بود که توانست این محتضر را از مرگ قطعی نجات دهد.
ناصرالدین شاه چهار ماه پس از زمامداری امیر یعنی در  تاریخ 22 ربیع الاول 1265 به عنوان قدرشناسی از خدمات ارزنده ی امیر و برای مرتبط کردن وی به خاندان سلطنت خواهر 13 ساله ی خویش عزت الدوله را به همسری امیر کبیر درآورد. این ازدواج هم بهانه ای از دست بدخواهان گرفت و هم موقعیت امیر کبیر را مستحکم تر نمود و مخالفان او را از اینکه بتواند شاه را وادار به عزل او کند مأیوس کرد.

مبارزه با استعمار اقتصادی: یکی از دامهای بسیار خطرناک استعمارگران برای ملتها ایجاد ورشکستگی اقتصادی در کشور و کشیدن آن به زنجیر وامها و یا کمکهای به اصطلاح بلاعوض و به تعبیر دیگر استعمار اقتصادی است که سرانجامی جز سقوط در کام فراج استعمار ندارد، زیرا در این شرایط زمامداران که طبعاً موقعیت و منافعشان از طرف ملت مورد تهدید واقع می شود، برای مخارج حفظ وجود و پست خویش و مخارج لشگرکشی های که در همین حال با نقشه های استعمارگران از راه تحریک دست نشاندگان و عُمال داخلی یا خارجی خود علیه دولت ورشکسته زمینه ی آن فراهم می شود، احتیاج به پول دارند. امیر کبیر چنین کشوری را از زمامداران وقت تحویل گرفت، او وارث کشوری فقیر و خزانه ای خالی از پول و مبتلا به کسری بودجه در مقابل تعهدهای سنگین بود. وقتی که زمام کشور را بدست گرفت، برای بررسی دخل و خرج کشور هیئتی از مستوفیان را به ریاست میرزا یوسف مستوفی الممالک آشتیانی مأمور رسیدگی کرد. این کمیسیون پس از بررسی های لازم گزارش داد که : خزانه ی کشور دچار ده میلیون ریال کمبود بودجه است، در صورتیکه اصل بودجه از بیست میلیون ریال تجاوز نمی کرده است (یعنی پنجاه درصد کسری بودجه)

میرزا تقی خان این صورت را مورد نظر قرار داد و برای تعدیل درآمد و مخارج از حقوق کسانی که از خزانه ی دولت مواجب دریافت می داشتند، یعنی از شخص خود گرفته تا کوچکترین مستخدم کشور به تناسب مبلغی کاست.در هر حال تصمیم جدّی امیر کبیر در کاستن از حقوق مستخدمین دولت کاملاً بجا و عادلانه بود، زیرا بین عایدات قلیل کشور و خرج زندگی و سطح پایین آن حقوق و اعضاء دولت در آن زمان عدم تناسب فاحشی مشاهده می گردد.

سرانجام علی رغم همه کارشکنی ها و مخالفتهای داخل و خارج امیر کبیر موفق شد که معمای بودجه را حل کند و علاوه بر پر کردن محل خالی تقریباً پنجاه درصد کسری بودجه و بالا بردن میزان بودجه از دو میلیون تومان به سه میلیون تومان پولهای هنگفت و قابل توجهی به عمران و آبادی و ترویج صنعت و علم اختصاص دهد، علمی که در ایران تا آنروز سابقه نداشت و مایه اعجاب دیپلماتهای خارجی گردید.

سیاست و اصطلاحات مذهبی امیر کبیر
امیر مردی متدین و متعهد و مقید به اجرای دستورات دین مقدس اسلام بوده است ولی بر خلاف بیشتر رجال متدین و متعصب آن زمان یک روشن بینی و خوشفکری خاصی در اعتقادات دینی خد داشته و حتی بسیاری از خواسته های روحانیون و مسلمانان روشن فکر و مطلع از وضع زمان امروز که نمی توانند آنها را با سطح افکار عمومی مسامانان وفق دهند، در برنامه ی اصلاحات آنروز امیر کبیر به چشم می خورد. امیر کبیر با کمال شهامت با بعضی از بدعتها و پدیده ها که به غلط به اسم دین به خورد مردم داده بودند جداً مخالفت می کرد و بعضی از شخصیتهای به ظاهر مذهبی را که از شخصیت و نفوذ مذهبی خود سوءاستفاده می کردند، می کوبید.
امیر کبیر در اواخر عمر ثلث اموال خود را برای کارهای عام المنفعه وصیت کرد. همانند همه مسامانانی که معتقد به روز قیامت و حساب و کتاب هستند و این عقیده در زندگی آنها اثر می گزارد،ساختمان امامزاده زید و مسجد مرحوم حاج شیخ عبدالحسین که اکنون در بازار تهران مورد استفاده مسلمانان است از همین ثلث اموال امیر کبیر ساخته شده است.

امیر کبیر خرید و فروش مشروبات الکلی و باده گساری را اکیداً ممنوع نموده و برای اجرای آن قانون که بیشتر توسط اراذل و اوباش و لوطی های سرگذرها و نوکرهای مخصوص دربار و رجال و قاطرچیهای دربار نقص می شد، چنان شدت عمل به خرج داد که حتی مورد انتقاد و خرده گیری بعضی ها واقع گردید.