تبیان، دستیار زندگی

سوره مائده آیه 2:

در داستان حضرت ابراهیم خلیل علیه السلام در رابطه با اطمینان و یقین به معاد،خداوند به او فرمود: چهار پرنده را بگیر و آنها را ذبح كن و گوشت آنها را مخلوطكرده و ده قسمت كن و هر جزیی از آن را روی كوهی بگذار و سپس در جایی بنشین و آن چهار پرنده را به اذن خدا صدا بزن آنها زنده می شوند و نزد تو پرواز می كنند. ابراهیم چنین كرد و آنها زنده شدند و نزد ابراهیم آمدند. قلب ابراهیم علیه السلام سرشار از یقین به معاد و زنده شدن مردگان در قیامت شد (مجمع البیان، ج 2، ص 373،ذیل آیه 260 بقره)

توضیح بیشتر اینكه؛ عبادات بر دو گونه است: غیر مالی و مالی. عبادات غیر مالی مانند: نماز، روزه و... عبادات مالی مانند: خمس، زكات، قرض الحسنه و... در عبادات مالی باید دست در جیب كرد و از علاقه به مال و پول برید، زیرا گذشتن از مال و ثروت مشكل و دشوار است. قرض الحسنه علاوه بر اینكه یك مسأله اجتماعی است یك مسأله اخلاقی نیز است. زیرا اوّلاً روح محبّت و تعاون كه یك صفت ممتاز اخلاقی است موجب رواج قرض الحسنه در جامعه می شود، و ثانیاً این كار نیك، روح برادری و عطوفت را زنده می سازدو موجب سلامت جامعه از ربا و پیامدهای شوم و ویرانگر آن می شود. از این رو درروایات اسلامی به یكی از حقوق مؤمنان نسبت به همدیگر یاد شده است، از جمله امام باقر علیه السلام در ضمن شمارش حقوق مؤمن نسبت به مؤمن، فرمود: «و یفرّج عنه كربته و یقضیدینه؛از حقوق مؤمن بر مؤمن این است كه اندوه او را برطرف سازد، و قرضش راادا كند» (اصول كافی، ج 2، ص 169).

قرض الحسنه درقرآن 
در قرآن، سیزده بار با واژه های گوناگون، سخن از قرض به میان آمده و با آن تأكید شده است. در هر جا كه كلمه «قرض» آمده به دنبال آن كلمه «حَسناً» نیز آمده است. ( مانند آیه 245 بقره، 12مائده، 18 حدید، 17 تغابن و 20 مزّمّل). از این رو در اسلام به وام بی بهره «قرض الحسنه» می گویند. این تركیب بیانگر آن است كه قرض دادن باید به صورت نیكو انجام شود. نیكویی آن را می توان از چند جهت تصوّر كرد: 1. آبرومندانه باشد. 2. بی منّت باشد. 3. بدون چشم داشت به سود و بهره باشد. 4. برای خشنودی خداباشد. 5. از روی میل و علاقه باشد. از جمله در آیات زیر به موضوع قرض الحسنه پرداخته شده است:

در آیه 12 سوره مائده می خوانیم كه خداوند به بنی اسرائیل فرمود: « ...اقمتم الصلوة و آتیتم الزکوة وآمنتم برسلی و عزرتموهم وَ أَقْرَضْتُمُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً لَأُكَفِّرَنَّعَنْكُمْ سَیِّئاتِكُمْ وَ لَأُدْخِلَنَّكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَاالْأَنْهارُ؛ اگر نماز به پا دارید و زكات بدهید و به رسولانم ایمان بیاوریدو آنها را یاری كنید و قرض الحسنه به خدا بدهید، گناهان شما را محو می كنم و شما رادر باغ هایی از بهشت كه نهرها از زیر درختانش جاری است وارد می كنم». در این آیه دررابطه با قرض الحسنه چند نكته وجود دارد. نخست اینكه: این دستور به قدری مهم است كه پس از نماز و زكات و ایمان و یاری رسولان خدا، ذكر شده، دوم اینكه: این دستور درادیان پیشین نیز از دستورهای مهم خدا بوده است. سوّم اینكه: پاداش آن بخشش گناهان وبهشت پرنعمت است. چهارم آنكه: قرض الحسنه، قرض دادن به خداست یعنی مورد پذیرش حقّاست و خدا دستش را به جای دست مستمند قرار می دهد.

در آیه 20 سوره مزّمّل می خوانیم: «... وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُواالزَّكاةَ وَ أَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً... ؛و نماز را برپا داریدو زكات را ادا كنید و به خدا قرض الحسنه دهید». در این آیه سه نكته قابل توجّه است؛نخست اینكه: قرض الحسنه، بعد از نماز و زكات به عنوان سوّمین دستور ذكر شده كه بیانگر اهمیّت آن است. دوم آنكه: قرض الحسنه قرض دادن به خداست. اشاره به اینكه گویی قرض دهنده با خدا معامله می كند و خداوند قرض او را می پذیرد. سوم اینكه: این اصل مقدّس مانند نماز و زكات، باید در سطح وسیع و همگانی انجام شود به همین جهت درآیه فوق با واژه جمع، به عموم مردم از زن و مرد، خطاب شده است.

در آیه 17 تغابن می خوانیم: «إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاًحَسَناً یُضاعِفْهُ لَكُمْ وَ یَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللَّهُ شَكُورٌ حَلِیمٌ؛اگر به خدا قرض الحسنه دهید، آن را برای شما چند برابر سازد و شما را میبخشد و خداوند تشكّركننده و بردبار است». در آیه 245 بقره نظیر این آیه با اندكی تفاوت آمده است(من ذا الذییقرض الله قرضا حسنا فیضاعفه له اضعافا کثیرة؛کیست که به خدا وام نیکو دهدتا چندین برابرش افزون کند؟». در این آیه نیز به چندنكته در ارزش قرض دادن اشاره شده؛ نخست اینكه: قرض دادن به مؤمنان، قرض دادن بهخداست و مورد پذیرش حق است. دوم اینكه: قرض دادن موجب افزایش نعمت به چندین برابر مقدار قرض می گردد. سوم اینكه: موجب آمرزش گناهان از سوی خدا می شود. چهارم اینكه: خداوند از قرض دهنده تشكر می كند، یعنی آن را به نیكی می پذیرد و با پاداش های دنیوی و اخروی جبران می نماید.

در اینجا می فرماید: «انتقرضوا الله قرضا حسنا» اگر به خدا قرض بدهید قرض حسن. کلمه " قرض " معنایش در اصطلاح معمولی همین است که کسی مالی را به شخص دیگری به عنوان قرض بدهد تا بعد پس بگیرد. این دو گونه است: یک وقت هست که بدون هیچ گونه سودی و منفعتی آن را میدهد و پس می گیرد، این را می گویند قرض حسن. اما اگر سودی بخواهد، به هر نوع و به هر رنگی که باشد، این اسمش " ربا " ست که آن حرام ترین حرامهاست یعنی یک گناه بسیارکبیره است. این در مورد قرض. قرآن همین تعبیر را ذکر کرده است ولی در تعبیرات قرآن وقتی می فرماید که به خدا قرض الحسنه بدهید، هم شامل قرض الحسنه معمولی می شود و هم شامل امری دیگر. در مورد اول، معنای آیه این می شود: آنچه که شما به بندگانی که نیازمند به قرض هستند بدون چشم داشت و سود قرض بدهید گویی به خدا قرض داده اید، اجرش را از خدا بخواهید. ولی آیه قرآن منحصر به این نیست. هر نوع عمل خیری را قرآن قرض الحسنه تلقی می کند، مخصوصا خیرات مالی را، یعنی آنچه را که شما انفاق می کنید. انفاقاتی که در راه خدا می کنید در واقع به خدا قرض داده اید، یعنی هیچ انفاقی ازانسان نیست که از دست برود. همین که انفاق می کنید باز در واقع به خدا قرض الحسنه داده اید.