تبیان، دستیار زندگی

بر گرفته از  http://www.mahtab-e-ma.org/Khoramshahi.htm

افسردگی با افشردگی و در نهایت «فشار»هم‌ریشه است. معادل عربی قدیمی/ عرفانی آن هم «قبض» (در مقابل بسط) است. معادل انگلیسی آن depression نیز ازprees (فشردن)، و pressure (فشار) آمده است.

افسردگی، یك حال یا حالت‌روانی یا عارضه‌ای در خُلق و خوست كه علائم یا لوازم آن عبارتنداز: اندوه، نداشتن حس و حركت یا تحرك عادی، نداشتن روحیه و حوصله و تمركز، كاهش شور و شوق و ذوق زندگی، كمرنگ‌شدن انگیزه‌ها، ارزش‌ها و در یك كلام نداشتن اشتها به زندگی است. گسترده‌تر هم می‌توان از این نشانگان یاد كرد: ناامیدی، بی‌توجهی به آینده، افتادن در دام اندیشه‌ها و نیم ـ اندیشه‌ها و خاطرات ناخوش و ناخوشایند گذشته، بدبینی، كاهش عزّت نفس و اعتماد به نفس، دست‌كم گرفتن خود و بی‌‌اعتبار شمردنِ داشته‌ها و دستاوردها، فقدانِ دل‌زندگی و سرزندگی، احساس دلمردگی (آری مُردگی دل)، كندی حركات ذهنی علاوه بر كاهش جُنب و جوش جسمی، از دست دادن اشتها به غذا، كاسته شدن میل یا حتی نیروی جنسی، و نیز اختلال در خواب یا گرفتار شدن به بی‌خوابی. چنین است كه افسردگی جدّی است و باید درمان آن جدّی گرفته شود؛ و دریغا كه با همة پیشرفت علوم رفتاری و روان‌شناختی كه شامل روان‌پزشكی و روان‌‌درمانی نیز هست، با آنكه می‌توان از شدّت و مدّت و احتمالاً بازگشت و تكرار حملات آن كاست، اما درمان قطعی و قاطع، و برای همه یكسان ندارد.

دربارة منشأ این بیماری پیچیده و چند علتی و پردامنه و مجموعه‌وار، حدس‌های علمی مهمی زده‌اند. فی‌المثل برای آن خاستگاه توارثی (هم) قائل شده‌اند. اما ژن یا ژن‌های خاصی برای آن نیافته‌اند. ولی در هر حال جنبة ارثی داشتن آن، به مشاهده و سپس تجربه و نهایت اذعان علمی رسیده است.

منشأ محیطی هم دارد. ضربه‌های عصبی ـ روانی كه حتی در زمان جنین بودن و یا در ایام نوزادگی،‌ یا خردسالی، یا نوجوانی به فردی وارد شده؛ دچار شدن به بیماری‌هایی كه جنبة روان ـ تنی دارد، فقر غذایی/ تغدیه، ناكامی‌ها و حوادث تلخ مانند شكست خوردن در عشق، یا از دست دادن عزیزان، نیز شكست یا ناكامی یا ورشكستگی در كار یا برنامه‌ای كه از حد شغل عادی فراتر است، تا زندگی در مناطق سردسیر همه و همه می‌توانند به صورت فردی یا جمعی، با نظر به زمینة ارثی (تباری) و توارثی (ژنتیك) در بروز افسردگی مؤثر باشند. و پژوهشگران یكایك و همة این عوامل را با درجة تأثیر‌گذاری آن‌ها بررسی كرده‌‌اند.

یكی از مهم‌ترین و گرچه شایع‌ترین دردها و دردمندی‌های انسانی از دست دادن عزیزان است، كه خود درجاتی دارد. تحمل از دست دادن پدر (و) مادر پیر، كه به مرگ طبیعی و بر اثر كهنسالی و كهولت درگذشته‌اند، البته از تحمل از دست دادن فرزند ـ و هرچه جوان‌تر و ناگهانی‌تر تلخ‌تر ـ آسان‌تر است.

این درد وداغ‌ها با همة تلخی و ناباورانه بودن، دیر یا نسبتاً زودتر تسلّی یا تسلّی‌گونة خود را مخصوصاً با مرهم تسلّی‌بخشی و همدردی‌ها و همدلی‌های صمیمانة خویشان و نزدیكان و دوستان و آشنایان همراه با مرهم شگفت‌آور گذشت زمان، پیدا می‌‌كند.

دربارة انواع افسردگی باید گفت راحت‌ترین تقسیمی كه نگارندة این سطور یافته است،‌ از این قرار است: 1) حاد 2) مزمن 3) خفیف 4) عمده كه این‌ها خود به الف) تك قطبی ب) دو قطبی تقسیم می‌شود. تقسیم به درجات ریزتر، یا بر شمردن تركیب‌هایی از 1و2و3و4 با الف و ب هم وجود دارد. ولی بسط و بیان علمی آن‌ها در حد بضاعت علمی نگارنده نیست. اینك شرحی از هر یك و سپس تمركز دادن بحث بر یك قسم.

راهبرد نگارندة سطور در بررسی تیپ اخیر افسردگان، راهبردی بر وفق دیددرمانی/ شناخت‌درمانی توأم با معنی درمانی است. و این كه عنوان فرعی مقاله را «نگاهی از درون» نهاده از این جهت است كه خود به این نوع افسردگی دچار است، و این امر به او امكان تجربة بلاواسطه و دست اول از آن را داده است؛ لذا از این پس به «مورد پژوهی» خود می‌پردازد و از ضمیر اول شخص مفرد استفاده می‌‌كند.

«من در حدود ده سال است كه به بیماری خود پی‌برده‌ام. یا درست‌تر بگویم همسرم یك روز كه بیش از حد شادی‌زدگی داشتم و مدام به طنز می‌پرداختم و برای اطرافیان یا دوستان یا مهمانان لطیفه‌های پشت سرهم تعریف می‌كردم و بسیار می‌خندیدم و می‌خنداندم و حتی در یك شب كه سه مهمان عزیز داشتیم و برایشان «صد و پنجاه» جوك تعریف كرده بودم، در من نشانه‌هایی از رفتار یا خلق و خو یا احوال غیرعادی تشخیص داد و گفت بدون هیچ چون و چرا باید به روان پزشك مراجعه كنی. قبول كردم زیرا در یك رباعی چنین سروده بودم . . .  كس داور كارِ خویش نتواند بود/ هر كس بود آنكه دیگران می‌گویند.