تبیان، دستیار زندگی

برگرفته از  http://hhharticls.persianblog.ir/post/8/  رضا جوهری فرد

ویلهلم رایش و الکساندر لوون،از شاگردان و پیروان فروید،با بهره‏گیری از مفاهیم‏ روانکاوی،به گسترش و پایه‏گذاری رویکرد روانشناسی بدن پرداختند.

روانشناسی بدن،با بسط مفهوم انرژی حیاتی(لیبیدو)،به تشریح سازوکار تبدیل این انرژی‏ بین ذهن و بدن می‏پردازد.

به اعتقاد میس(1379)یکی از خنثی‏ترین واژه‏ها برای توصیف رابطه ذهن-بدن مفهوم‏ انرژی است.

نگاه انرژیابی به ماهیت روان،از دیرباز و در فرهنگهای مختلف وجود داشته است و انرژی به‏ عنوان یک استعاره با یک پدیده به‏طور گسترده در تشریح پدیدارهای ذهنی به کار گرفته شده‏ است.به‏عنوان مثال پیش از آنکه مفاهیم افسردگی و مانیا وارد فرهنگ روان‏پزشکی شود.در

فرهنگ عامه مفاهیمی همچون(بی‏انرژی)و(دیر انرژی)وجود داشته است(دزیمیدکو 1999).به‏ طور سنتی مفهوم انرژی به‏عنوان مبنایی برای درک روان و همچنین ارتباط متقابل ذهن و بدن،به‏ کار گرفته می‏شده است.

شمنیسم‏1،که نوع خاصی از درمانگری در جوامع بدوی است،به نوعی گفتمان در حالت‏ خلسه بین شمن(درمانگر)و روح(سیستم انرژیابی فرد)اشاره دارد.

آسیای مرکز و جنوب سیبری،احتمالا یکی از قدیمی‏ترین و پرقدرتترین مکانهای پیدایش و گسترش شمن‏گرایی است و در این میان،ایرانیان در حدود چهار تا چنج هزار سال پیش با این‏ آیین آشنا بودند(کاپلان و سادوک 1378).

اریک بزن(1910-1970)فرضیات فروید در مورد انرژی روانی یا نیروگذاری روانی را دنبال کرد.به نظر او این انرژی به سه حالت وجود دارد:انرژی محصور،انرژی غیرمحصور و انرژی آزاد.وی اصطلاح نیروگذاری فعال و خلاق را به مجموعه انرژی غیرمحصور به همراه‏ انرژی آزاد اطلاق نمود.

اریک برن،این تعبیر و استعاره از انرژی را در نظریه‏ی تحلیل رفتار متقابل‏4خود به کار گرفت.به اعتقاد وی،ساختار شخصیت از سه بخش کودک،بالغ و والد تشکیل شده است.که هر کدام دارای حصاری در اطراف خود هستند.انرژی آزاد به راحتی و سهولت می‏تواند از بین حصار هر حالت نفسانی به حالت نفسانی دیگر در جریان باشد.هریک از این حالات نفسانی شامل مقدار مشخصی از انرژی است که در این حصار قرار دارد.

اگر این انرژی در زمان خاص خودش به کارگرفته نشود،به انرژی محصور تبدیل میشود.به‏ این ترتیب،اریک برن نیز برای توجیه‏ساز و کار نظریه‏ی خویش از استعاره انرژی استفاده می‏ نماید.

ولی در میان این نظریه‏پردازان،ویلهلم رایش‏1و شاگردانش،الکساندر لوون‏2،بیشترین نفوذ را در رهیافت انرژیایی و توضیح‏ساز و کارهای ذهن-بدنی آنها دانست.

روانشناسی بدن‏3

ویلهلم رایش از معاصرین و پیروان فروید بود،و سلامت روانی انسانها را به توانایی‏شان رد عشق ورزیدن و پذیرفتن آن،مرتبط می‏دانست.وی علت روان‏آزردگی‏ها و روان گسستگی‏های‏ کنشی‏4را انباشت انرژی لیبیدو در بدن می‏دانست(استنتون 2002).

رایش با تلاش در تحلیل بیماران و مشاهدات بالینی و آزمایشگاهی دقیق،کوشید تا نظریه‏ای‏ جدید در پیوند میان ذهن و بدن و نقش این ارتباط در آسیبها و رواندرمانی عرضه کند.حاصل‏ تلاش وی و شاگردانش،از جمله الکساندر لوون،مبانی روانشناسی بدن را بنیان نهاد.

روانشناسی بدن،باپیش‏فرض رابطه ذهن-بدن،به بررسی سازوکار این رابطه و روشهای‏ درمانی می‏پردازد.از دیدگاه روانشناسی بدن اساسا دوگونه حافظه در انشان وجود دارد:حافظه‏ آشکار5و حافظه ضمنی‏6.

اعصاب خودکار،حسی و بدنی به وجود می‏آید و مغز،رخدادهای هیجانی را در سیستم ماهیچه‏ ای بدن حفظ می‏کند و به این ترتیب علاوه بر حافظه ذهنی(یا به عبارت دیگر حافظه آشکار) حافظه بدن‏1(یا حافظه ضمنی)شکل می‏گیرد(استنتون 2002).رخدادهای هیجانی توسط تنش و انقباضات مزمن عضلات ماهیچه‏ای جذب شده و جزیی از تاریخچه زیست‏شناسی فرد می‏گردد (میس،رایش 1382)این انقباضات ماهیچه‏ای را،زره عضلانی‏2نامیده.وی در سال 1933 فرضیه‏ ای در باب وحدت کارکردی بین ذهن و بدن ارائه داد.به اعتقاد او،عمل اساسی و زیست‏شناختی‏ انقباض و انبساط در هر بخش از ذهن وبدن وجود دارد.تحقیقات و آزمایشها نشان می‏دهند که‏ تحریکات و حسهای مختلف،توسط اعصاب ایجاد نمی‏شوند،بلکه توسط آنها منتقل می‏شوند.در حقیقت،تحریکات و حسهای زیست‏شناختی گوناگون،در موجودات زنده وجود دارند و مدت‏ها قبل از تکوین و سازمان یافتن اعصاب،ایجاد شده‏اند،موجودات تک سلولی همان اعمالی را از خود نشان می‏دهند که موجودات پرسلولی و این در حالی است که هنوز سلسله اعصاب در آنها سازمان یافته است(رایش 1382).

به این ترتیب سرکوب هیجانات و احساسات در زمانی از گذشته زندگی فرد،از طریق‏ سلسله اعصاب خودکار(نباتی)،تبدیل به یک گرفتگی عضلانی شده و در حافظه بدن ذخیره‏ (1) میگردد.به عبارت دیگر،انقباض عضلانی،جنبه بدنی فرایند سرکوب هیجانات و خواست روان‏ شناختی و پایه تداوم آن است.

هیچ‏گاه یک عضله به تنهایی منقبض نمی‏شود.بلکه انقباض در گروهی از عضلات که از نظر نباتی و کنشی یکی هستند،رخ می‏دهد.مثلا هرگاه احساس گریستن سرکوب شود،تنها لب‏ زیرین منقبض نمی‏شود،بلکه کلیه عضلات لبها،دهان آرواره‏ها،و هم چنین عضلات حلق‏ منقبض می‏گردند.این زره عضلانی همچنین از طریق فرهنگها نمادها،و نظام تعلیم و تربیت در کودکان شکل می‏گیرد.به‏عنوان مثال ضرب‏المثلهای تجویزی مانند:(مرد باید بر خود مسلط باشد)و(خودت را جمع‏وجورکن)(رایش 1382).

رواندرمانی بدن‏1

رایش برای رهسازی فرد از(زره‏های عضلانی)که متاثر از سیستم اعصاب نباتی بودند، شیوه درمان نباتی‏2را پیشنهاد کرد(استنتون 2002).

یکی از اصول رواندرمانی بدن،چنان‏که رایش بیان نموده بود،درمان از طریق دستگاه‏ اعصاب نباتی یا درمان نباتی است.در این شیوه درمانی،تنشها و گرفتگی‏های عضلانی برای‏ رهایش ذهن،آزاد می‏شوند و می‏توان آن را شیوه تداعی آزاد از طریق بدن نامید.به عبارت دیگر، با کاهش تعارض فرد و شل شدن زره عضلانی انرژی حیاتی فرد آزاد شده و وی می‏تواند به‏ زندگی سالم و طبیعی بازگردد(همان منبع).

بدن خود گویای تجربه‏های آسیب‏زای دوران کودکی است و در یک برداشت کلی،ساختار روانشناختی(ذهن)همان ساختار زیست‏شناختی(بدن)و سازوکار این رابطه،سلسله اعصاب نباتی‏ است(رایش 1382).

به‏طور کلی،درمان نباتی(رواندرمانی بدن)بر فرضهای زیر استوار است:

1-تحریک و تداوم روانی از نظر کنش،معادل با تحریک و تحریک بدن است.

2-تداوم تحریک و تهییج روانی،به علت برقراری و تداوم حالتی خاص در سلسله اعصاب‏ نباتی به وجود می‏آید.

3-حالت نباتی متغیر،باعث تغییر در عملکرد اندام می‏شود.

4-مفهوم روانشناختی نشانه‏های بدنی چیزی جز حالتی بدنی نیست.که یک وضعیت‏ روانشناختی را در آن متجلی می‏کند.ازاین‏رو جدانشدنی و با یکدیگر برابرند.

5-وضعیت روانشناختی شخص،تحت تاثیر حالت نباتی است.

در واقع،تن و روان(ذهن و بدن)در این دیدگاه از نظر نیروی حیات به صورت دو سیستم‏ متعامل و یکپارچه عمل می‏کند(رایش 1382).