تبیان، دستیار زندگی

وسعت استان سیتان و بلوچستان ۱۸۷۰۵۲ کیلومتر مربع، سیستان ۱۵۱۹۷ کیلومترمربع و بلوچستان ۱۷۲۳۰۵ کیلومتر مربع است. این استان بیش از ۱۱% از وسعت کل کشور را در بر می‌گیرد و از شمال به استان خراسان جنوبی، از غرب به استان کرمان و هرمزگان و از جنوب به دریای عمان، از مشرق با افغانستان و پاکستان محدود است.کوه‌ های سیستان و بلوچستان جزء رشته‌ی کوه‌های مرکزی ایران است، بلندترین نقطه‌ی آن در کوه تفتان دارای ۴۰۴۲ متر ارتفاع و پست‌ترین منطقه آن در کناره‌های دریای عمان قرار گرفته و شامل ناهمواری‌های مشرق چاله لوت و ارتفاعات دیواره شرقی چاله جازموریان است.پهنای کوهستان از شمال به جنوب افزایش می‌یابد و در فاصله ایرانشهر، کوهک، شامل دو قسمت کوه‌های سیستان و کوه‌های بلوچستان به بیشترین حد می‌رسد.

علل وزش بادهای 120 روزه سیستان:

1- با توجه به آمار روزانه بادها و نقشه های سطح زمین در داخل كشور از الگوی خاصی پیروی ننموده و در روی ایران بیش از دو یا سه منحنی فشار مشاهده نمی شود. كم فشارهای محلی كم وسعتی كه در روی بیابان لوت و یا سیستان به وجود می آیند نیز به سرعت ازبین می روند. و فشار غالب كشور حدود 1010 هكتوپاسكال است. در خاج از كشور و نزدیك به مرزهای آن نیز مراكز فرابار یا فروبار مشخصی وجود ندارد و تمام سیستم هایی كه در اوایل ماه می ( تا دهم اردیبهشت)  شكل می گیرند. و به فاصله چند ساعت از بین می روندو تاثیر چندانی بر روی ایران ندارند.

2- از روزهای 4 و 5 ماه می (15 اردیبهشت)  یك مركز فشار كم در روی هندوستان و پاكستان و حتی نواحی شمالی تر تشكیل گردیده به سرعت به سمت غرب گسترش می یابد و بخش اعظم افغانستان و مرزهای شرقی كشورما را در بر می گیرد. در این زمان فشار مركزی این فروبار بر روی دشتهای پست افغانستان در شرق ایران معادل 1005 هكتوپاسكال است.

3- با گذشت 7 تا 8 روز از ماه می (18 و 19 اردیبهشت) كم فشار روی هند و پاكستان و افغانستان قلمرو وسیعتری را در بر می گیرد. تا جایی كه بخش هایی از شرق و جنوب شرق كشورما را تحت تاثیر قرار می دهد. در این ایام فشار مركزی این فروبار حدود 1000 میلی بار است . در روزهای 20 و 21 اردیبهشت كه همزمان با شروع بادهای 120 روزه در خراسان جنوبی و سیستان است ، فروبار مذكور ماهیت وجودی بیشتری می یابد و فشار مركزی آن در طی روز به كمتر از 1000 هكتو پاسكال می رسد.

در بعضی از روزها یك كم فشار ثانوی از فروبار اصلی منتج می گردد و به داخل ایران در ناحیه لوت و یا بعضاً ایران مركزی مستقر می شود. دقیقاً با شروع بادهای 120 روزه یك مركز فرا بار با فشار مركزی 1015 هكتوپاسكال بر روی دریای خزر استقرار می یابد. و بدین ترتیب گرادیان فشار بین نواحی شمالی و جنوب شرقی كشور افزایش یافته كه منجر به وزش بادهای 120 روزه با سرعت زیاد می شود.

پر فشار روی دریای خزر به عنوان یك پدیده غالب فصل گرم تقریباً تا پایان این فصل حضور دائمی در منطقه داشته ولی موقعیت آن جابجایی هایی در اطراف خزر دارد. این فرابار در اوایل فصل گرم در شمالغرب دریای خزر جای می گیرد و چون به نواحی شمالی تر منتقل شده از فشار مركزی بیشتر نیز برخوردار است. 

 زبانه های پر فشار مذكور تا نواحی شمالی ایران گسترش می یابد و با پر فشارهای محلی روی ارتفاعات یكی شده كه آرایش موجی خطوط هم فشار را به دنبال دارد. در این زمان تمام باد های غالب شرق و جنوب شرقی كشور مستقیماً از پر فشار مذكور منشا می گیرند كه ناشی از پخش هوای پر فشار به اطراف است. با گذشت زمان و گرمتر شدن هوا ، دامنه كم فشار جنوب شرقی گسترش بیشتی یافته و متعاقب آن فرو بار روی دریای خزر نیز در موقعیت شرقی تری قرار می گیرد.

تمام بادهایی كه از شرق و جنوب شرق كشور به صورت بادهای 120 روزه می وزند، نتیجه چرخش و ورود هوا به سمت مركز كم فشار جنوب شرقی ایران است. منشأ اصلی بادهای پرفشار روی خزر و بعد از آن هوای سرد روی ارتفاعات هندوكش و هیمالیاست .به عبارت بهتر با قوی تر شدن پر فشار روی دریای خزر این عامل به عنوان عامل برتر به ایفای نقش می پردازد. و هوا را به سوی كم فشار به جنوب شرق ایران می راند.

هنگامی كه پر فشار روی دریای خزر عقب نشینی می كند یا ضعیف تر می شود هوای سرد روی ارتفاعات بلند هندوكش و هیمالیا به سمت كم فشار جنوب شرق ایران حركت می كند كه ابتدا جهت شمال شرقی داشته و زمانی كه به خراسان جنوبی می رسد جهتی شمالی و سپس در سیستان به سمت جنوب شرق منحرف می شود.