حَشَرات^[۳]، بزرگ‌ترین گروه را در بین گروه بندپایان به خود اختصاص می‌دهند بندپایان حیواناتی هستند که دارای یک اسکلت خارجی بوده و اعضای آنها به هم پیوسته می‌باشند حشرات شش پا دارند و بیشتر آنها دارای بال هستندبدن یک حشره از ۳ قسمت تشکیل می‌شود: سر، سینه و شکم.

حدود یک میلیون گونه مختلف حشره در جهان شناسایی و توسط دانشمندان نامگذاری شده‌است. مجموع حشرات روی زمین تا مرز ده میلیون گونه مختلف می‌رسد. حشرات تقریباً در همه نقاط روی زمین پیدا می‌شوند و همچنین می‌توان آنها را درآبهای شیرین یافت حشرات اولین حیوانات پرنده می‌باشند که در روی زمین بوجود آمدند ۳۵۰ میلیون سال قبل اولین بار آنها توانستند در هوای زمین شروع به پرواز کنند و این میلیونها سال قبل از پرواز پرندگان و خفاشها بود.

برای بیشتر حشرات قدرت بینایی و بویایی از مهم‌ترین احساسها می‌باشد حشرات دارای چشمهای مرکب هستند به این معنی که چشم حشره از دو قسمت مجزا تشکیل شده‌است هر قسمت از چشم حشره دارای لنز مخصوص به خو می‌باشد حشرات برای بو کشیدن و مزه کردن از شاخکهایشان و بعضی اوقات از قستهای دیگر بدنشان استفاده می‌کنند انها همچنین برای لمس کردن اشیاء از شاخکهایشان استفاده می‌کنند.

حشرات در طول رشد خود به طور دوره‌ای پوست اندازی می‌کنند و یا پوسته خارجی خود را می‌اندازند بعضی از حشرات فقط ۴ یا ۵ مرتبه تغییر شکل می‌دهند اما سنجاقک‌های یک روزه و حشرات بدون بال می‌توانند ۲۰ مرتبه یا بیشتر پوست اندازی کرده و تغییر شکل دهند هر بار که یک حشره تغییر شکل می‌دهد شکل بدنش عوض می‌شود این حالت را در حشرات دگردیسی (دگرگونی) می‌نامند بعضی از حشرات با هر پوست اندازی به آرامی تغییر شکل می‌دهند و نوع بالغ آنها بسیار با نوع نوزاد تفاوت دارد این حشرات عبارت‌اند از زنبورهای عسل، مگس‌ها، سوسک‌های بزرگ، پروانه‌ها و زنبورهای معمولی

حشرات اجتماعی

این گروه از حشرات شامل گونه‌های بیشماری از زنبورهای معمولی و تمام گونه‌های مورچه‌ها و موریانه‌ها می‌شود حشرات اجتماعی در گروههای خانوادگی زندگی می‌کنند و یا به صورت قبیله‌ای زندگی کرده و لانه‌های بسیار بزرگ می‌سازند در هر قبیله فقط یک حشره یعنی ملکه تولید مثل می‌کند بیشتر حشرات دیگر کارگر هستند که به جمع آوری غذا و حفاظت از لانه می پردازند.

فهرست بعضی از حشرات:

• زنبورعسل


• پشه


• مگس


• خرمگس


• ملخ


• سوسک


• آخوندک


• شته


• موریانه


• بید کاغذ


• بید لباس


• زنجره


• ساس


• خرچسونه


• سنجاقک


• کک


• کفش دوزک


• شب‌پره کولی یا پروانه ابریشم‌باف ناجور (Lymanteria dispar)


• شب‌پره دم‌قهوه‌ای (Euproctis chrysorrhoea)


• مورچه قرمز (Solenopsis Saevissima)


• سوسک ژاپنی (Popillia Japonica)


• مگس میوه مدیترانه‌ای (Certitis capitata)


• مگس میوه مکزیکی (Anastrepha ludens)


• مگس میوه زینتی (Dacus dorsalis)


• کرم قوزه پنبه (Pectinophora gossypiella)


• سوسک سفید ریشه (Graphognathus species)


• ملخ چغندر قند (Circulifer tenellus)


• سوسک خاپرا (Trogoderma granarium)


• سوسک برگخوار غلات (Oulem melanopus)


• دم‌جنبانک (Collembola)


• زنجرک سیب‌زمینی (Emposca fabae)


• کرم درخت (borer)

زنبور عسل

زنبور عسل گونه‌ای زنبور است که عسل می‌سازد. زنبور عسل این کار را با گردآوری شهد گل‌ها در کندو انجام می‌دهد. در فارسی به زنبور عسل منگ، منج و مگس انگبین هم گفته می‌شود زنبورهای هر کندو یکی از سه نوع زنبور ملکه، زنبور نر و زنبور کارگر هستند.

ملکه

ملکه معمولاً مادر تمامی زنبورهای موجود در کندو است. جنسیت آن ماده بوده و مهم‌ترین وظیفه اش تخم گذاری می‌باشد. ملکه از اواخر فروردین تا اواخر خرداد روزانه حدود ۱۵۰۰ تخم می‌گذارد. ملکه‌ها و کارگرها از تخم‌های لقاح شده و نرها از تخم‌های غیر لقاح شده (هاپلودید) به وجود می‌آیند. طول بدن ملکه بسته به هر نژاد متفاوت می‌باشد. بال‌های آن کوچک بوده و خرطوم آن توانایی جمع آوری شهد گل‌ها را نداشته و در عوض دارای شکمی بزرگ‌تر از ماده‌های کارگر بوده و به طور طبیعی بیش از ۵ سال می‌تواند زنده بماند. در زنبورداری تجاری به علت کاهش تخمریزی از سال دوم زندگی به بعد، بیش از دو سال از یک ملکه استفاده نمی‌شود. ملکه عسل در زمان شفیرگی گرده نمی‌خورد و بجای آن ژله رویال مصرف می‌کند و شفیره‌ای که از گرده تغذیه شود هیچگاه به ملکه تبدیل نشده و کارگر خواهد شد. ملکه تا آخر عمر توسط ژله رویال تولیدی کارگران تغذیه می‌شود.

زنبور نر

زنبورهای نر در کندو تنها وظیفه بارور نمودن ملکه را دارند و دارای نیش نمی‌باشند. دارای سر و بال‌های بزرگ می‌باشند. توانایی جمع‌آوری شهد و گرده را نداشته و ۲۴ روز زنده می‌مانند.

زنبور نر در حجره‌های بزرگ‌تری نسبت‌به زنبورهای کارگر پرورش می‌یابند. تخمهای بارورنشده ملکه به زنبور نر تبدیل می‌شوند.

زنبور کارگر

جنسیت زنبورهای کارگر ماده بوده و بیشتر جمعیت کندو را تشکیل می‌دهند.^[۵] طول بدن آن‌ها ۹ میلیمتر می‌باشد. در یک کندوی قوی با بیش از ۱۰ قاب، حدود ۷۰ هزار زنبور کارگر وجود دارد. زنبورهای کارگر با اینکه ماده هستند توانایی بارور شدن ندارند. ولی در صورت نبودن ملکه در کندو می‌توانند تخم ریزی کنند. که در زنبورداری ماده تخم‌گذار گفته می‌شود. نیش زنبورهای ماده خاردار بوده و طول آن در حدود ۱ میلی متر می‌باشد. به خاطر وجود همین خارها پس از نیش زدن و ورود زهر به بدن موجوداتی که ساختار گوشتی دارد نیش در پوست گیر کرده و موجب جدا شدن کیسه زهر از زنبور می‌شود. و پس از چند دقیقه زنبوری که نیش زده خواهد مرد.

برآورد می‌شود که زنبور عسل در تهیه و تولید یک سوم غذای بشری سهیم باشد. واین بدان معنی نیست که عسل یک سوم غذای بشری است، بلکه باید گفت که زنبور عسل نقش مهمی در باروری گیاهان دارد و اگر زنبور نبود چه بسا که در بسیاری از اوقات باروری گیاهان امکان پذیر نبود. زنبور عسل وقتی بر روی گلی می‌نشیند، دانه‌های گرده را از اندام نرینه گل (پرچم) با خود برمی‌دارد و هنگامی که به سوی گل دیگری می‌رود، با این دانه‌های گرده اندام مادینه گیاه (تخمدان) را بارور می‌سازد، وبنا به اظهارات اتحادیه ملی پرورش دهندگان زنبور عسل در فرانسه، زنبور عسل اقدام به تلقیح وباروری گل آفتابگردان و درختان سیب به میزان ۷۰٪ و توت فرنگی و گیلاس به میزان ۸۰٪ و درختان میوه دار کوچک به میزان ۹۰٪ و شبدر و یونجه بنفش به میزان ۱۰۰٪ می‌نماید و اگر زنبور عسل نباشد، میزان تولیدات گیاهی به شدت کاهش می‌یافت و بدین گونه قبل از این که به موضوع اهمیت تولید عسل بپردازیم، باید کمی واقع بین باشیم و دریابیم که زندگی ما بدون زنبور عسل بسیار دشوار می‌شد. باغداران و کشاورزان به خوبی از نقش زنبور عسل در باروری گیاهان و افزایش محصولات کشاورزی آگاه هستند و به همین علت هیچ گاه در اجاره دادن باغ‌های خود به پرورش دهندگان زنبور عسل تردید نمی‌کنند وبدین وسیله سعی می‌کنند که میزان تولید محصولات خود را دوبرابر سازند.

جمع آوری شهد - گرده - آب - بره موم - پاسبانی از کندو - تولید عسل - رسیدگی به ملکه - پرورش نوزادان - رسیدگی به کندو و پاکیزه‌گی آن از بیشترین وظایف زنبورهای کارگر می‌باشد.

پشه آنوفل ناقل و میزبان نهایی انگل مالاریا است. در زیر بعضی از ویژگیهای زیست‌شناسی پشه آنوفل ذکر می‌شود:

نوع آنوفل: از بین ۴۸۳ نوع آنوفلی که در دنیا شناسائی شده‌است ۷۰ گونه قادر به انتقال بیماری مالاریا می‌باشند که از این میان ۴۰ گونه در مناطق مختلف جهان به عنوان ناقل اصلی مالاریا شناخته شده‌اند. در ایران ۲۹ گونه آنوفل انتشار دارد که تا کنون ۷ گونه از آنها به عنوان ناقلین قطعی بیماری مالاریا شناخته شده‌اند. نام این ناقلین به شرح زیر است:

•آنوفل سوپرپیکتوس(انگلیسی:A.superpictus). در تمام فلات مرکزی ایران همچنین در مناطق کوهستانی شمال و مناطق کوهستانی و تپه ماهورهای جنوب به میزان متغیر وجود دارد. همچنین در دشت‌های ساحلی کناره دریای خزر و خلیج فارس به مقدار کم وجود دارد.

•آنوفل ماکولی‌پنیس (انگلیسی: A.maculipennis). در تمام مناطق ساحلی دریای خزر و قسمت بزرگی از دشت و مناطق نیمه کوهستانی قسمت‌های مرکزی و غربی و شرقی ایران فعال است.

•آنوفل ساکاروی (انگلیسی: A.acharovi). این آنوفل در منطقه جنوب شرقی ساحل دریای خزر، در آذربایجان کناره رود ارس و دریاچه ارومیه، مناطق مرکزی (تهران، قزوین، همدان و اصفهان)مناطق غربی و جنوب غربی و مناطق جنوبی در استان فارس (شیراز و کازرون)پراکنده‌است.

•آنوفل کولیسیفازیس (انگلیسی: A.culicifacies). این آنوفل در مناطق مختلف استان بلوچستان و قسمت‌های شرقی استان هرمزگان و جنوب شرقی استان کرمان انتشار دارد.

•آنوفل استفنسی (انگلیسی: A.stephensi). در تمام مناطق ساحلی دشت و تپه ماهورهای مناطق جنوبی ایران (از دامنه جنوبی رشته کوه‌های زاگرس به پایین و دره‌های آن در استان‌های خوزستان، فارس، بوشهر، کرمان، هرمزگان و [[بلوچستان انتشار دارد. بعلاوه، این آنوفل در ایلام و گیلان غرب وجود دارد.

•آنوفل فلوویاتیلیس (انگلیسی: A.fluviatilis). در تمام مناطق تپه ماهوری جنوب ایران دامنه جنوبی زاگرس، از منطقه قصرشیرین و گیلان غرب تا شرقی‌ترین منطقه جنوبی ایران در بلوچستان انتشار دارد.

•آنوفل دتالی (انگلیسی: A.d"thali). انتشار آن به تقریب مشابه آنوفل فلوویاتیلیس است، به‌اضافه چند کانون محدود و مجزا، مانند یزد، محلات نزدیک همدان و حدود شرقی کویر نمک (منطقه طبس)که در این مناطق نیز فعالیت دارند.

حساسیت آنوفل نسبت به انگل مالاریا و تطابق آن

حساسیت آنوفل هر منطقه به زیرگونه انگل همان منطقه بستگی دارد.

عادت‌های مربوط به استراحت و خونخواری پشه‌ها

عادت خونخواری پشه‌ها ترکیبی از دو عامل تکرر تغذیه و انتخاب میزبان می‌باشد. تکرر تغذیه با نمو تخمک‌ها ارتباط مستقیم دارد که به نوبه خود به درجه حرارت محیط‌زیست بستگی دارد و به طور معمول هر دو یا سه روز یکبار انجام می‌شود.

تعداد زیادی از آنوفل‌ها تمایل زیادی به خوردن خون حیوان‌ها دارند، یعنی حیوان‌دوست (انگلیسی: Zeophile)هستند و برحسب اتفاق از انسان تغذیه می‌کنند. در مناطق انتشار این آنوفل‌ها وجود اغنام و احشام و کثرت آنها سبب جلب آنوفل به سمت احشام شده، در نتیجه بیماری در انسان کمتر دیده می‌شود. تعداد کمی از آنوفل‌ها انسان‌دوست (انگلیسی: Anthropophilia)هستند و در صورتیکه خون انسان در اختیارشان باشد آن را ترجیح می‌دهند. این گروه در انتقال مالاریا توان چشمگیری دارند. تعدادی از پشه‌ها خونخواری را در داخل اماکن انسانی انجام می‌دهند (انگلیسی: Endophagous)و پس از خونخواری در همانجا استراحت می‌کنند (انگلیسی: Endophil)و حال آنکه عده‌ای دیگر خارج از مکان‌های انسانی عمل خونخواری را انجام می‌دهند (انگلیسی: Exophagous)و در خارج از خانه افراد و در پناهگاه‌های طبیعی مانند تنه درختان، غارها، شکاف کوه‌ها، دهانه چاه‌های آب و زیر پل رودخانه‌ها استراحت نموده، یا خونخواری دارند. این گروه در عمل از نظر مبارزه با مالاریا و اجرای عملیات سمپاشی مشکل‌های را ایجاد می‌کنند، ولی خطر واقعی از نظر انتقال بیماری را آنوفل‌هایی دارند که در مکان‌های انسانی استراحت و تغذیه می‌کنند.

طول عمر

آنوفل ماده از نظر انتقال مالاریا زمانی خطرناک می‌شود که غدد بزاقی آن حاوی اسپوروزوییت باشد. سن خطرناک آنوفل به نوع آن، نوع انگل، درجه حرارتمحیط و محل استراحت از چندروز تا چند هفته بستگی دارد. بدین ترتیب پیش از آنکه آنوفل به سن خطرناک برسد، هرچه بیشتر عمر کند خطر آن بیشتر خواهد بود و هرچه درصد پشه‌ها با سن خطرناک زیادتر باشد، خطر انتقال بیماری بیشتر خواهد بود. طول عمر پشه‌ای که به خواب زمستانی می‌رود، حدود ۹ ماه است. آنوفل گامبیاسه ماده (ناقل مهم قاره سیاه آفریقا) در حدود ۳ ماه، آنوفل ماکولی‌پنیس ماده حدود ۱ تا ۳ ماه عمر می‌کند. طول عمر آنوفل نر کوتاه و حدود ۲ هفته‌است.

وفور آنوفل

شکی نیست که میزان خطر هر آنوفل نافل از نظر شدت انتقال مالاریا بستگی کامل به تعداد وفور نسبی آن دارد. وفور آنوفل‌ها به یک سلسله عوامل محیطی مانند: حرارت و رطوبت مناسب، وجود منابع کافی آب به عنوان لانه لاروی و شریط مناسب جهت جلوگیری از مرگ و میر زیاد بستگی دارد.

عادت‌های تخمریزی

بعضی از آنوفل‌ها در آب‌های جاری تخمریزی می‌کنند (مانند آ. فلوویاتیلیس)، برخی در آب‌های شورمزه (مانند آ. سومدایکوس)و گروهی در چاه‌ها، آبگیرها، چشمه‌ها، یا منابع آب که بر بلندی جاگذاری شده باشد (مانند آ.استفنسی). آگاهی از عادت تخمریزی پشه‌ها برای انجام عملیات ضدلارو ضروری است.

توان ناقل بودن (انگلیسی: Vectorial Capacity)

این اصطلاح به مجموع اثر تراکم ناقلان، حساسیت آنها به عفونت، طول عمر ناقل و احتمال تغذیه ناقل از انسان گفته می‌شود. توان ناقل بودن پشه‌ها جدا از توان فیزیولوژی پشه برای انتشار بیماری است.

مقاومت در برابر حشره‌کش‌ها

آگاهی از وضعیت مقاومت پشه در برابر حشره‌کش لازم است. زیرا هرگاه حشره ناقل در برابر حشره‌کش معینی مقاوم باشد، باید حشره‌کش دیگری بکار برد.

دوبالان

دوبالان (Diptera) راسته‌ای از حشرات متعلّق به زیررده بالداران (Pterygota)، فُروردهٔ نوبالان (Neoptera) هستند. بالاراستهٔ مربوط به آنها هام‌دگردیسان یا همان درون‌بالداران (Endopterygota) نام دارد.

مگس، پشه و مگسک (gnat) از این راسته هستند.

خون‌خوراکی (به انگلیسی: Hematophagy، نیز با املاءهای haematophagy و hematophagia) یکی از عادت‌های تغذیه‌ای است که در برخی از جانداران دیده می‌شود.

از آن‌جا که خون به عنوان یک بافت مایع از نظر پروتئین‌ها و چربی‌های مغذی غنی است و تلاش زیادی برای دسترسی به آن نیاز نیست گروهی از جانداران کوچک به ویژه از بندپایان و کرم‌ها برای تغذیه به خون‌خوراکی روی آورده‌اند.

برخی کرم‌های انگلی روده همچون کرم قلاب‌دار از مویرگ‌های امعاء و احشاء خون می‌مکند. ۷۵ درصد از همهٔ گونه‌های زالوها نیز خون‌خوراک هستند.

مَگَس به دسته‌ای از حشرات از راستهٔ دوبالان گفته می‌شود. این دسته یکی از بزرگترین گروه‌های حشرات هستند که در حال حاضر بیش از ۷۵۰۰۰۰ نوع از آن‌ها وجود دارد.

مگس‌ها دارای دو جفت بال جلویی مشخص هستند. دو جفت بال عقبی آنها تبدیل به بالچه چاقوشکل به نام توازنگر (هالتر یا بالانسیـِر) شده‌است.

مگس‌ها به دلیل داشتن رژیم غذایی متفاوت، در مکانهای مختلفی دیده می‌شوند و منبع غذایی مهمی برای بسیاری از حیوانات نظیر قورباغه‌ها، وزغ‌­ها، مارمولک‌ها و پرندگان محسوب می‌­شوند. مگس‌ها بطور گسترده در میان انسان‌ها زندگی می‌کنند و می‌توانند عامل پراکندگی بیماری‌ها بشوند.

مگس‌ها از عوامل گرده‌­افشانی گیاهان در طبیعت بوده و یکی از مهمترین زنجیره‌های چرخه‌­ی غذایی می‌­باشند؛ برخی از این حشرات پوسیده‌خوار هستند و باعث تسریع تجزیه‌­ی لاشه‌­ی جانوران، مدفوع حیوانات و اجزای گیاهی گوناگون شده و در پاکسازی محیط زیست انسان را یاری می‌کنند. برخی گوشتخوار بوده و به عنوان دشمن دیگر حشرات در اکوسیستم نقش ایفا می‌کنند. در حدود ۵۰۰۰ گونه از مگس‌­ها از دیگر حشرات به عنوان طعمه استفاده می‌­کنند به نحوی که گاهی از آنها به عنوان عامل کنترل بیولوژیکی یاد می‌گردد. برخی نیز گیاهخوار بوده و به عنوان آفت گیاهان شناخته می‌شوند.

مَلَخ‌ها جاندارانی از دودمان بندپایان رده حشرات، راسته راست‌بالان و زیرراسته ملخی‌ها (Caelifera) هستند.

ملخ

گریز از خطر

همه حشرات به‌ وسیله پرواز کردن از خطر فرار می‌کنند، اما ملخها و جیرجیرک‌ها جهش نیز می‌کنند. این حشرات دارای پاهای جهنده در عقب بدن خود هستند. این حشرات معمولاً می‌توانند ۱ متر (۳ پا) یا بیشتر جهش کنند. ملخها و جیرجیرکها دارای آرواره‌های قوی هستند و عموماً از گیاهان تغذیه می‌کنند. در طول فصل زادآوری (تولید مثل)، آنها صداهای بلند از خود در می‌آورند و این کار را به‌وسیله مالیدن اعضاء بدنشان به یکدیگر انجام می‌دهند.

ملخها بیشتر عمر خود را روی زمین می‌گذرانند اما آنها قادرند بعد از جهش از روی زمین با قدرت پرواز کنند. چهار عدد بال‌های جلویی ضخیم و محکم می‌باشند، اما بالهای عقب نازک و نیمه شفاف هستند و در طول پرواز مثل یک بادبزن می‌شوند.

ملخ جهنده چمنزار مثل تعداد زیادی از فامیلهایش، دارای پاهای عقبی بزرگ بوده که آنها را برای جَستن به کار می‌برد. در عین حال، او برخلاف بیشتر ملخهای دیگر قادر به پروار نیست، چرا که فاقد بالهای مناسب برای پرواز است. ملخ جهنده چمنزار در اواخر پاییز می‌میرد. تخمهای آنها در طول زمستان زنده می‌مانند و در بهار سال بعد نسل جدیدی از این ملخها را بوجود می‌آورند.

ملخ‌های آسیایی

ملخهای بالدار مهاجر آسیایی آفریقایی از خانواده ملخهای جهنده صدادار هستند.آنها در گروههای بزرگ زندگی می‌کنند. بزرگ‌ترین گروه ملخها که تا کنون ثبت شده، در سال ۱۸۷۵ در نبراسکا دیده شده، که در حدود بیش از ۱ هزارمیلیارد ملخ بالدار در کنار هم وجود داشته‌است. جیرجیرک زیرزمینی بیشتر عمر خود را زیر زمین می‌گذراند. صدای آنها از همه حشرات بلندتر و در فاصله بیش از ‎۱/۶ کیلومتر (یک مایل) صدای آنها قابل شنیدن است.اندام تنفسی ملخ نای او است وبدین صورت تنفس می‌کند.

واژه ملخ

واژه ملخ در زمان شکلگیری فارسی استاندارد در حدود هزار سال پیش از زبان سغدی وارد فارسی شده‌است.^[۳][۴] واژه خویشاوند با ملخ در زبانهای ایرانی غربی «میگ» بوده که بعدها در جنوب ایران بصورت میگو درآمده و برای نامیدن یکی از آبزیان همانند با ملخ بکار رفته‌است.

دگردیسی ملخ

ملخ یکی از جانورانی است که دگردیسی ناقص دارد. ملخ زمانی که از تخم در می‌آید( نَمف ) شبیه جانور بالغ است با این تفاوت که تولید مثل نمی‌کند، بال ندارد و کوچکتر است.