تبیان، دستیار زندگی

آرامش و امنیت روحی همانند غذا، پوشاک و مسکن از نیازهای اساسی انسانهاست. از این رو، موفقترین مکتبها، مکتبی است که برنامه هایش بر اساس فطرت و تمایلات کنترل شده انسان بوده، نیازهای درونی و برونی او را برآورده نماید.

اسلام به عنوان جامعترین مکتبهای آسمانی، به این نیاز روحی، توجه نموده و آموزش و پرورش خود را از «فرد» که اولین خشت بنای جامعه می باشد، شروع کرده است. از طرفی، چون «عقیده» نخستین بذری است که در دل انسان کاشته می شود و به تدریج در اعمال و رفتار او تأثیر مستقیم می گذارد و او تجلّی بارزی از عقاید و آرمانهای خویش می گردد، لازم است به بینشی صحیح دست یابد و همراه با تهذیب و تربیت در مسیر ارزشهای والا گام بردارد.

اگر افراد همراه با تربیت الهی به آرامش روحی دست یابند، طبعا جامعه را به سوی آرامش روحی، سوق خواهند داد. در چنین محیطی حقوق افراد، محفوظ خواهد بود؛ حریم انسانها مورد تجاوز قرار نخواهد گرفت و هر کس می داند که باید در محدوده خود حرکت کند.

کوچکترین واحد اجتماعی

«خانواده» کوچکترین شکل یک جامعه است که از دو رکن اساسی (زن و شوهر) تشکیل شده است.

اگر این دو رکن، آرامش درونی داشته باشند، خانواده، محلی أمن برای تربیت فرزندان خواهد بود. اگر هر کدام به وظایف شرعی و عرفی خود عمل نمایند و زندگی را بر اساس فداکاری و گذشت بنا کنند، باصفاترین خانواده را خواهند داشت. اما اگر هوا و هوس بر زندگی، حاکم شد و انسان «بایدها» و «نبایدها»، «شایدها» و «نشایدها» را به بازی گرفت و خواسته های نفسانی خود را ملاک عمل، قرار داد، به موجودی خطرناک تبدیل می شود. و امروز، ریشه بسیاری از اختلافات خانوادگی و گروهی، چیزی جز بی توجهی به این ضرورتها نیست.

آنچه اینک، پیش روی شماست، بررسی کوتاهی است که در راستای این مهم انجام شده است.

زن داری

زن که یک رکن اساسی زندگی است، در راستای حقوق و موازینی که ریشه در فطرت و طبیعت انسان دارد، پس از ازدواج، تحت سرپرستی و حمایت شوهر قرار می گیرد. او شریک زندگی و انیس مرد می گردد؛ وی موجودی ظریف و نیازمند محبت است.

بزرگترین رمز موفقیت زن داری اظهار علاقه و محبت به اوست. این ابراز محبت، حتما باید به طور مستقیم با لفظ و اشاره همراه باشد، چرا که بر اساس اصول ثابت شده روان شناسی، الفاظ و اشارات، در این راستا نقش حساس و کارسازی به عهده دارند و بهترین وسیله برای نمایش و انتقال احساسات قلبی انسان هستند. نکته دیگر اینکه رفتار مرد باید ناقض این اظهار علاقه نباشد، بلکه کردارش تأیید کننده بیان محبت آمیز او باشد. نتیجه چنین ابراز محبتی دلگرمی به زندگی، نشاط همیشگی و وفاداری به شوهر است.

امروزه، بسیاری از بیماریهای روحی که گریبانگیر زنان شده است، به علت عدم تأمین محبت از ناحیه شوهر است، زیرا دختری که در خانه پدر از محبت بسیار و بی شائبه پدر و مادر، برخوردار بوده است و اکنون به زندگی مشترک با شوهر روی آورده است، می خواهد که شوهرش به تنهایی، تمام آن محبتها را جبران کند. اگر مردی به این امر مهم توجه نکند و در محیط زندگی، علاقه اش به قناری، آلبوم عکس، و وسایل سرگرمی خویش، بیش از علاقه مندی به همسرش باشد، چه اثر ناگواری در روحیه لطیف او خواهد داشت؟ آیا چنین مردی، به دست خود، تخم کینه و اختلاف را در کانون گرم خانواده خویش نگاشته است؟ آیا او فرزندان معصوم خود را به دست خویش به ورطه کمبودها، حقارتها و عقب ماندگیها نکشانده است؟ آیا ...

قرآن، علاقه و آرامش بین زن و مرد را از آیات خود دانسته، می فرماید:

«و مِن آیاته أن خَلَقَ لکم مِن اَنْفسِکُم ازواجا لِتسکُنُوا الیها و جعل بَینَکُم مَوّدَةً و رَحمة اِنَّ فی ذلک لآیاتٍ لقومٍ یتفکّرون»

از نشانه های او اینکه برای شما جفتهایی از خودتان آفرید تا با آنها آرامش بگیرید و بین شما دوستی و رحمت قرار داد، همانا در این امر، نشانه هایی است برای کسانی که تفکر کنند.

شوهرداری

زن به وسیله قدرتی که خداوند در وجودش قرار داده، می تواند از طریق نفوذ در قلب مرد و محبت به او، به زندگی آرامش دهد. او می تواند بهترین مونس و غمخوار مرد باشد، تا مرد در کنار او آرام گیرد و اندوه و ناگواری زندگی را از یاد ببرد.

یک زن و به عبارتی یک همسر و ندیم خوب، کسی است که با کلام و با رفتار حساب شده اش، همراه با دلسوزی و عشق، قلب مرد را تسخیر و همفکری و غمخواری خویش را در عمل، نشان دهد. بهترین و ظریفترین هنر زن این است که، بتواند خواسته های مشروع همسرش را در نوع رفتار، غذا، لباس، مهمانداری و استراحت به دست آورد و روابطش را با شوهر، بر اساس آن شکل دهد.

در روایات «خوب شوهرداری کردن» زن به منزله جهاد در راه خدا تلقی شده و آمده است:

«جِهادُ المَرأة حُسنُ التَّبعُّل»

پس نتیجه می گیریم، همسری که در روابط زناشویی و صحنه های گوناگون زندگی، کردارش را به گونه ای هنرمندانه در راستای آرامش شوهر و فرزندانش قرار دهد، بسیار باارزش است. تأکیدات فراوانی در این خصوص در دستورات دینی به چشم می خورد؛ از جمله، روایت زیر که از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است:

«خَیرُ نِسائکم، الّتی اِذا نَظَرَ الیها زوجُها سَرّتُه و إِذا اَمَرها، اَطاعَتهُ و اذا غاب حَفَظَتهُ فی نفسها و مالِهِ»

«بهترین زنان شما آن است که هنگامی که شوهرش به او نگاه کند او را خوشحال کند و آن گاه که به او دستوری دهد اطاعتش کند و هنگامی که شوهرش نیست از خود و مال و ثروت شوهر مراقبت کند.»

تفاوتهای زن و مرد

استعدادهای زن و مرد و نوع حقوق و وظایفی که نظام خلقت به عهده آنان گذارده، یکسان نیست. علاوه بر تفاوت جسمی که بین زن و مرد است، در بعد روانی و احساسی نیز شاهد تفاوتهای قابل توجهی میان آن دو هستیم. به مواردی از تمایز یاد شده می توان اشاره نمود:

مرد بنده شهوت خویشتن است و زن در بند محبت مرد. مرد می خواهد شخص زن را داشته باشد و زن می خواهد دل مرد را مسخر کند، و از راه دل بر او مسلط شود. مرد می خواهد زن را بگیرد و زن می خواهد او را بگیرد. زن، از مرد شجاعت و دلیری می خواهد و مرد از زن زیبایی و دلبری. زن بیش از مرد قادر است بر شهوت خود مسلط گردد. شهوت مرد، ابتدایی و تهاجمی است و شهوت زن انفعالی و تحریکی. مرد، دلش می خواهد هر روز به همان حالت همیشگی، باقی بماند، اما یک زن همیشه می خواهد موجود تازه ای باشد و هر صبح با قیافه تازه تری از بستر خویش برخیزد.

بهترین جمله ای که یک مرد می تواند به زنش بگوید، این جمله است:

«عزیزم! تو را دوست دارم.»

زیباترین جمله ای که یک زن می تواند به شوهرش بگوید، این جمله است:

«من به تو افتخار می کنم»

خوشبختی، برای یک زن یعنی به دست آوردن قلب یک مرد و نگاهداری او برای تمام عمر.

با این تفاوتها می توان فهمید که زن، موجودی است نیازمند به محبت و دوستی از طرف مرد، و دارای لطافتی که احتیاج به مراقبت و مواظبت همراه با ظرافت دارد.

امیر مؤمنان علی علیه السلام به فرزندش «محمد بن حنفیه» فرمود:

«فَاِنَّ المرأةَ ریحانة و لَیسَت بِقَهرمانة فَدارِها علی کلّ حالٍ و احسن الصحبة لها فَیَصفُوا عَیشُکَ»

زن یک گل خوشبوست و قهرمان نیست؛ با او در هر حال و موقعیتی مدارا کن و همنشینی با او را نیکو کن تا اینکه زندگی تو باصفا گردد.

هر گیاه خوشبویی را در عربی «ریحان» می گویند. حضرت در بیان فطرت و ساختمان روحی و احساسی زن، مرد را به سازگاری با او ترغیب می کند. همان گونه که یک شاخه گل، مراقبت دایمی، لازم دارد و مقدار آب، هوا، نور و موقعیت مکانی در طراوت و شادابی او مؤثر است، یک زن نیز با مراقبت و همنشینی پسندیده، مادری خوب و مونسی دلسوز خواهد شد. اگر از لحاظ محبت، اشباع شود خیلی از مشکلات زندگی را تحمل خواهد کرد. بسیاری از مسایل زندگی با دست مرد حل می شود. اگر مرد، روحیات همسرش را به دست آورد، و بر اساس آن رفتار نموده، زن را از نظر محبت ارضاء نماید، زن می تواند از آن خانه کوچک، بهشتی باصفا بسازد.

سپاسگزاری

قدردانی از زحمات و خدماتی که برای انسان، صورت می گیرد، وظیفه ای اسلامی و وجدانی، بویژه در روابط همسری است. از این رو، لازم است که مرد، فدکاری و ایثار زن را در اداره امور خانه و تربیت فرزندان ارج نهد و از او به خاطر این همه خدمات شایسته، سپاسگزاری کند.

براحتی باید تصریح کرد، زن که بار مشکلات داخل خانه را بر دوش می کشد و آن را با شوق رضایتمندی شوهر تحمل می ند، نیازمند یک لبخند تشکرآمیز شوهر است؛ چنان که مرد نیز برای اداره هر چه بهتر زندگی و آسایش خانواده اش در سرما و گرما تلاش می کند و هر چند، آن را به عنوان یک وظیفه تلقی می نماید، ولی شایسته است که از زحمات او قدردانی شود. تشکر زن و شوهر از یکدیگر، خستگی و رنج را می اهد. می توان نتیجه یک بار تشکر را تجربه نمود.

اظهار محبت

اانسان، موجودی نیازمند به محبت است. انس و الفتها از ناحیه محبت به وجود می آید. در محیط خانه نیز لازم است که زن و شوهر به این اصل عاطفی توجه کنند، زیرا دختر، پس از ترک خانه پدر و با شروع زندگی مشترک، دل به شوهر می بندد؛ محبت شوهر باید بتواند جای محبتهای پدر و مادر زن را بگیرد و مرد باید از اظهار زبانی این محبت نیز دریغ نکند. همان گونه که در بعضی از روایات نیز آمده است، جمله «تو را دوست دارم» از طرف شوهر از دل زن، بیرون نمی رود. چنین جملاتی بهترین هدیه برای همسری است که به سخن شوهررش ایمان و اعتقاد دارد. چنان که زن نیز باید این هنر را داشته باشد که به شوهر خویش، ابراز محبت کند و پایه ه ای دوستی و صفا را در زندگی، محکم نماید.

مردی به خدمت پیامبر اکرم(ص) شرفیاب شد و عرض کرد: همسری دارم، هنگامی که وارد خانه می شوم، به استقبالم می آید و وقتی که از خانه، خارج می شوم، بدرقه ام می کند و هنگامی که مرا غمگین و افسرده ببیند می گوید: چرا غمگینی؟ اگر به علت خرجی و درآم دت نگرانی که خوب، تأمین آن را خداوند به عهده گرفته است و اگر ناراحتی تو، به خاطر آخرت و قیامت است که خداوند بر این اندوه بیفزاید.

پیامبر(ص) وقتی این سخنان را از آن مرد شنید به او فرمود:

برای خداوند، کارگزارانی است و این زن جزء کارگزاران اوست. او نصف پاداش یک شهید را دارد.

این حدیث، نشان دهنده نقش ویژه ای است که زن در ایجاد محیط مساعد خانه دارد و می تواند در آرامش روحی و زندگی مادی شوهر، مؤثر باشد و این خود، نوعی محبت است که در سطحی عالی، اظهار می شود.

احترام به یکدیگر

هر فردی برای خود، ارزش و شخصیت قایل است و دوست دارد که دیگران به او احترام بگذارند. مرد باید در محیط خانه، نسبت به همسرش با احترام کامل، رفتار کند. او را با احترام صدا زند، در مقابل اقوام و بستگان، او را تکریم نماید و به شدت، از تحقیر او بپرهیزد. امام صادق(ع) از پدرش امام باقر(ع) نقل می کند:

«من اتّخذ إمرأةً فلیکرِمها ... فمن اتخذها فلا یضیّعها»

«هر کس همسری گرفت، باید او را عزیز بشمارد ... کسی که همسر گرفت، او را ضایع نکند»

پدری که در مقابل فرزندان خود به همسرش احترام کند، و از او به بزرگی یاد نماید به تربیت فرزندانش کمک کرده است.

پاکیزگی در محیط خانه

رعایت پاکیزگی برای هر کس و در هر جا لازم است. انسان پاکیزه، همیشه شاداب است، بدن پاکیزه، لباس تمیز و سر و صورت نظیف، بویژه در مورد زن و شوهر از نکات قابل توجه زندگی انسان است. آراستگی ظاهری در داخل خانه، یکی از وظایفی است که زن در قبال شوهر به عهده دارد.

ظاهر آراسته و لباس مناسب به خاطر شوهر، امری است که در دستورات دینی نیز مورد تأکید قرار گرفته است. پیامبر اکرم(ص) در بیان اوصاف یک بانوی شایسته می فرماید:

«... الذلیلة مع بعلها، المُتَبرّجة من زوجها، الحصان عن غیره»

زنی که مطیع شوهرش باشد، زینت و آرامش خود را برای شوهرش انجام داده و آن را برای دیگران ظاهر نسازد.

چنان که در سخن دیگری از حضرت امام محمدباقر(ع) می خوانیم:

برای زن (در ارتباط با شوهرش) سزاوار نیست که وضع ظاهر خود را نیاراید، هر چند به آویختن گردن بندی در گردن خویش باشد و نیز پسندیده نیست که دستش را بدون رنگ، رها کند اگر چه مختصر حنایی بگذارد، هر چند سالخورده باشد.

در روایات، همان گونه که به موضوع مخارج زندگی و گشایش در آن و نیز اظهار محبت علنی توجه شده است، به این نیاز طبیعی که در روابط زن و شوهر، نقش خاصی دارد، سفارش شده است.

بدیهی است که این امر پسندیده، در صورتی که خارج از حدود خانه و برای بیگانه انجام شود، حرام است و اثرات سوءِ خود را در جامعه و بویژه در محیط خانواده و روابط زن و شوهر خواهد گذاشت.

آنچه گفته شد، اختصاصی به زن ندارد، شوهر نیز شایسته است به آن توجه کند. نمونه زیر، گویای همین نکته است:

حسن بن جَهم می گوید: امام رضا(ع) را دیدم که موهای خویش را رنگ کرده بود. عرض کردم، فدایت شوم. موها را رنگ کرده اید! فرمود: آرای، زیرا آراستن خویش از جمله چیزهایی است که موجب افزایش پاکدامنی زنان می گردد و جمعی از زنان، پاکدامنی را به این علت رها کردند که شوهرانشان به آراستن خویش، بی توجهی نموده اند. سپس فرمود:

آیا تو خوش داری که همسرت را در حال تماشای ژولیدگی ببینی.

عرض کردم: نه.

فرمود: این همان است.

سپس فرمود: نظافت و استعمال بوی خوش و رسیدگی به سر و صورت، جزء اخلاق پیامبران است.

بنابراین، باید به این زمینه آرامش روانی نیز اهمیت لازم داده شود.

نادیده گرفتن خطاها و لغزشهای یکدیگر

به جز آنان که برگزیدگان خداوند بوده ند، ارتکاب خطا برای دیگران، امری دور از انتظار نیست. زن و مرد در زندگی مشترک خویش نیز از این قاعده جدا نیستند، چه بسا، رفتار و گفتاری، موجبات پشیمانی شخص را فراهم می کند. به هر حال، نادیده انگاشتن خطای طرف قابل می تواند حداقل از توسعه ناآرامی در محیط خانه بکاهد و زمینه جبران کوتاهی را بیشتر فراهم کند.

در چنین موقعیتی که زن یا مرد به اشتباه خود پی برده و تصمیم به جبران آن دارد، طرف دیگر فورا عذر او را پذیرفته، خطای او را نادیده بگیرد. نه عذرخواهی یک طرف، نشانه زوال شخصیت است و نه پذیرش آن از طرف دیگری چنین مفهومی را دارد بلکه هر دو نشانه عشق و علاقه به زندگی است. امام سجاد(ع) در رساله حقوق، در بیان حق زن بر شوهر می فرماید:

«اما حق زن بر تو این است که بدانی خداوند، او را وسیله آرامش و انس تو قرار داده است، و نیز بدانی که او نعمتی از طرف خداوند است که باید او را اکرام کرده و به او ارفاق کنی ... و اگر اشتباهی کرد از او در گذری.»

جابر بن عبداللّه انصاری نقل می کند که روزی با پیامبر نشسته بودیم. حضرت فرمود:

آیا به شما بگویم بدترین زنان کیست؟

گفتند: آری ای رسول خدا!

پیامبر(ص) ضمن برشماری اوصاف ناپسند چنین زنی فرمود:

«و لا تقبل منه عذرا و لا تغفر له ذنبا»

زنی که عذرخواهی شوهرش را نپذیرد و از اشتباه او نگذرد.

راضی بودن زن به ثروت کم شوهر

قناعت یکی از صفات بسیار ارزنده یک مسلمان است. این صفت، یکی از خواسته های ائمه(ع) بوده است، که در این باره می توان به آخرین قسمت از دعای ابوحمزه اشاره کرد:

«وَ رَضِّنی مِنَ العیشِ بما قسمتَ لی»

خدایا مرا به آنچه در زندگی نصیبم کرده ای، راضی بگردان.

چنان که در دعایی که از حضرت زهرا(س) رسیده است نیز چنین می خوانیم:

«اللّهم قَنِّعَنّی بما رَزقتَنی»

خدایا مرا به آنچه روزی ام کرده ای، قانع بگردان.

اگر در محیط خانواده، این روحیه حاکم باشد، و زن و مرد، زندگی خود را تنها بر اساس آنچه که در توانایی آنان است تنظیم کنند، بسیاری از مشکلات و ناراحتیهای روانی آنها حل خواهد شد.

امام صادق(ع) فرمود:

«مَن رَضِیَ اللّه بالیسیر من المعاش رضی اللّه منه بالیسیر من العمل»

هر کس نسبت به زندگی کم، از خداوند راضی باشد، خداوند نیز در مقابل عمل کم از او راضی خواهد شد.

زن، چون رکن اصلی خانواده است، بایستی بنای زندگی را بر میانه روی و قناعت، پایه گذاری کند و از شوهرش بیش از توان و انتظار نداشته باشد.

آن حضرت در روایتی دیگر زن شایسته را این گونه معرفی می فرماید:

بهترین زنان شما زنی است که اگر چیزی به او داده شد، شکر و سپاس گوید و اگر از چیزی محروم شد، راضی و قانع باشد.

همین موضوع را به صورت روشن تری در سخن پیامبر اکرم شاهدیم:

«و ایُّما امرأةِ لم ترفق بزوجها و حَمَلْته علی ما لا یقدر علیه و ما لا یطیقُ لم تقبل منها حسنة و تلقی اللّه و هو علیها غصبان»

هر زنی که با شوهرش مدارا نکند و او را به چیزی و کاری که توان آن را ندارد وادار کند، هیچ عمل و حسنه ای از او قبول نخواهد شد، روز قیامت در حالی خداوند را ملاقات می کند که بر او خشمگین است.

ناگفته نماند که شوهر نیز لازم است در جهت رفاه و آسایش خانواده خویش، اهتمام ورزد و بر آنان سخت نگیرد. این ویژگی، بارها مورد تأکید روایات قرار گرفته است.

آنچه گذشت، تنها بخشی از نکات مورد توجه در زمینه آرامش محیط خانواده می باشد. موارد دیگر را به فرصتی مجدد موکول می نماییم.