تبیان، دستیار زندگی

مختصری آشنایی با کشور مالزی

کشور مالزی در جنوب شرقی آسیا با مساحتی حدود 330434 کیلومتر مربع (شامل شبه جزیره مالزی به وسعت 131587 کیلومتر مربع و مالزی شرقی به وسعت 124449 کیلومتر مربع) واقع شده است. که از شمال با تایلند و از جنوب به واسطه یک بخش آبی و گذرگاه خشکی، به جمهوری سنگاپور محدود می شود. کشور مالزی از دو قسمت کاملاً مجزا تشکیل می شود. بخش غربی آن به شبه جزیره مالزی معروف است که ادامه خاک آسیا به طرف جنوب می باشد و به آن مالزی قاره ای می گویند. بخش شرقی شامل ایالات ساراواک و صباح است که در قسمت شمالی جزیره برونئو واقع شده است و مالزیِ جزیره ای نام دارد. دریای چین جنوبی به فاصله 640 کیلومتر میان این دو قسمت فاصله انداخته است. مالزی غربی به صورت نوار کوهستانی باریکی از برمه و تایلند به طرف جنوب ادامه یافته است. طول مالزی در این قسمت 500 مایل و عریض ترین محور شرقی ـ غربی آن، فقط 200 مایل است. مالزی شرقی تقریبا 670 مایل درازا و حداکثر 160 مایل پهنا دارد. خط ساحلی حدود 1400 مایل و خط مرزی خشکی به طول 900 مایل، مرز مشترک کالیمانتان از ویژگی مالزی شرقی است.

ساختار جمعیتی مالزی

مردم بومی مالزی در واقع از حدود 6000 سال پیش، در این منطقه ساکن شده اند. تحقیقات باستان شناسی شواهدی از تمدنهای عصر برنز و نیز فرهنگهای کهن را در مالزی نشان می دهد. هندیها در قرن دوم پیش از میلاد به مالزی مهاجرت کرده اند. نه تنها مالزی، بلکه بیشتر مناطق جنوب شرقی آسیا بیش از هزار سال نفوذ و ورود هندیها را شاهد بوده اند و در واقع خون و فرهنگ هندی با عناصر بومی آن منطقه عجین شده و ترکیب جدیدی را به وجود آورده است که خود منجر به برپایی دولتها و امپراتوریهایی در منطقه شده است. در طول هزار سال اول پس از میلاد، حداقل سی دولت کوچک در ساحل شرقی مالزی تشکیل شده است. در قرن 15 میلادی با ورود اسلام به مالزی تحول جدیدی در تمام منطقه ایجاد شد. مرکزیت مالزی در جنوب شرقی آسیا از نظر جغرافیایی باعث شده است تا اقوام مختلفی به تدریج به مالزی مهاجرت کنند و تنوع خاصی به ترکیب جمعیتی آن ببخشند. علاوه بر نژاد مالایو که اکثریت جمعیت کشور را تشکیل می دهند و غالبا مسلمان هستند، تعداد بی شماری چینی و سپس گروهای دیگر هندی، از قرن نوزدهم به دلیل منافع اقتصادی و نیازهای استعمار انگلیس، به این کشور مهاجرت کرده اند. اقلیتهای نژادی دیگری نیز به مالزی مهاجرت کرده اند که از جمله می توان بنگالها، پاکستانیها و عربها را نام برد. بنابراین مالزی از کشورهایی است که خصیصه چند نژادی دارد. موقعیت مالزی به عنوان یک گذرگاه اصلی و مهم در آبهای جنوب شرقی آسیا باعث شده است تا اقوام و نژادهای مختلف از نقاط دیگر آسیا در این کشور جمع شوند. امروزه کشور مالزی با جمعیتی بیش از 4/18 میلیون نفر و با عنایت به چند نژادی بدون ترکیب جمعیتی (5/56% مالایو) (8/32% چینی)، (2/8% هندی) جوامع سه گانه فرهنگی و مذهبی را در خود جای داده است. گروههای هندی، پاکستانی و تامیلی که از شبه قاره هند به مالزی مهاجرت کرده اند، حدود 10% جمعیت مالزی غربی را تشکیل می دهند. علاوه بر این، گروههای کوچکی از اروپاییها، آمریکاییها، استرالیاییها، عربها و تامیلیها در مالزی زندگی می کنند.

جمعیت مالزی شرقی از نظر قومی به مراتب از مالزی غربی متنوع تر است. دولت سعی می کند تا آنها را در هفت گروه قومی در ساراواک و هفت گروه در صباح تنظیم کند، در حالی که در حقیقت 25 گروه قومی در ساراواک و صباح، صرف نظر از بسیاری قبایل کوچک زندگی می کنند.

مالایوها که خود را صاحبان اصلی این سرزمین می دانند نسبت به سایر گروههای مهاجر مخصوصا چینیها نظر مساعد ندارند و بنابراین صحنه سیاسی کشور گاه و بیگاه شاهد درگیریهایی میان اقوام مختلف است. گر چه دولت تلاش دارد نوعی وحدت و تعادل نژادی و مذهبی در جامعه ایجاد کند، ولی خطر بالقوه منازعات قومی - نژادی از مسائل مهمی است که وحدت ملی کشور را تحت تأثیر قرار می دهد.

الگوهای سکونت شهری در مالزی غربی و شرقی

مردم مالایو عمدتا افرادی روستایی هستند. الگوهای سکونتی آنها مشابه جوامع دیگر در آسیای جنوب شرقی است. واحد اصلی سکونت کامپونگ (دهکده یا مجموعه ای از خانه ها) است که بر روی پایه هایی ساخته شده و در کنار رودخانه ها، کانالها و نهرها، راهها و غیره برپا می شود. خانه ها معمولاً از چوب ساخته می شود و سقف آنها را با برگهای نخل می پوشانند. اطراف منازل را درختان نارگیل، موز و انبه می کارند. دهکده ها به چهار گروه تقسیم می شوند، دهکده های ماهیگیران، دهکده های شالیکاران، دهکده های کشتگران محصولات کشاورزی و صنعتی، و دهکده های زارعان محصولات دیگر. با این وجود، همه دهکده ها از نظر معماری الگوی یکسانی دارند.

شهرها و شهرکهای بزرگ در دوران استعمار بریتانیا و پس از آن در محدوده کمربند قلع و کائوچو، یعنی سواحل غربی شبه جزیره بنا شدند. در مالزی شرقی نوع سکونت نیز این گونه است. حدود43 جمعیت مالزی شرقی، روستایی است. تنوع گسترده محیط سکونت روستایی، ناشی از پیچیدگی قومی جمعیت و نیز مهاجرتهایی است که به نواحی روستایی صورت گرفته است. در مالزی شرقی محل سکونت، خانه های همگانی است که بیشتر در ایالت ساراواک دیده می شوند. در هر منزل مسکونی همگانی که بر روی پایه هایی بنا شده است اتاقهایی وجود دارد که در هر کدام یک خانواده زندگی می کند. منازل همگانی ممکن است بر اثر روابط فامیلی در یکدیگر ادغام شوند. مالزی شرقی نیز مانند مالزی غربی جمعیت انبوه شهری چینی دارد. شهرکهای عمده در ساحل رودخانه ها و نیز کنار دریا بنا شده اند.

گویش و خط در مالزی

زبان رسمی مالزی «مالایو» یا «یاهاسامالیزیا» است که در سیستم آموزشی و کلیه مکاتبات کشور از آن استفاده می شود. زبان انگلیسی که از زمان سلطه انگلیسیها در مالزی رواج یافته است، به عنوان زبان دوم در مدارس تدریس می شود. در گذشته زبان مالایو یا خط و الفبای عربی که به حروف جاوی شهرت داشت تحریر می شد، ولی در زمان استعمار به الفبای لاتین تغییر یافت و بدین ترتیب لغات بسیاری از زبان لاتین وارد زبان مالایو شد. البته هنوز بیشتر واژه های این زبان در زبان عربی ریشه دارد. یکی از مسائل مهم که مانع از وحدت ملی کامل مالزی می شود و بعضا اختلافاتی را میان نژادهای مهاجر، مخصوصا چینیها و مالایوها به وجود می آورد، اجباری بودن آموزش زبان مالایو و نیز عدم امکان بکارگیری وسیع زبان محلی از سوی از این اقوام است.

اهمیت استراتژیک مالزی

کشور مالزی در منطقه حاصلخیز آسیای جنوب شرقی با معادن سرشار زمینی و زیرزمینی خود از دیرباز مورد توجه قدرتهای سیاسی و اقتصادی بوده است. علاوه بر وجود منابع و ذخایر فراوان در مالزی، این کشور بر سر راههای تجاری دریایی مهم از جمله، تنگه مالاکا، قرار دارد که دو اقیانوس هند و آرام را به هم متصل می سازد و خصوصا مناطق آسیای غربی و خاورمیانه از این طریق قادر به تماس با شرق آسیا، ژاپن و ساحل غربی قاره آمریکایی می باشند.

همچنین مجاورت مالزی با کشورهای هند و چین بر اهمیت استراتژیک این کشور می افزاید. با توجه به اینکه مالزی از دو ناحیه جدا از هم (شبه جزیره مالزی و مالزی شرقی) تشکیل شده است که از نظر ویژگیهای اقتصادی، اجتماعی امکاناتی برابر ندارند و نیز این کشور مرزهای طولانی زمینی و دریایی با تایلند، اندونزی، برونئی و فیلیپین دارد، مسأله حفظ امنیت ملی و تمامیت ارضی همواره از اهمیت خاصی در سیاست این کشور برخوردار بوده است.

ادیان ومذاهب در مالزی

دین رسمی مالزی اسلام است و اکثریت مردم این کشور پیرو آن می باشند ولی اقوام و نژادهای مختلف جامعه مالزی پیرو ادیان و مذاهب دیگری هستند. اسلام همیشه عنوان عنصر کلیدی در هویت فرهنگی مالزی را دارا بوده و پایدارترین و غیر قابل نفوذترین خصیصه قومی را به وجود آورده است. علاوه بر این، اسلام توسط هر قومی به گونه ای خاص آن قوم، دریافت و ادراک شده است تا برخورداری از یکدستی جهانی. به لحاظ تاریخی در شرایط کنونی اسلام، بیش از هر فرهنگ دیگری مانع همگرایی گروههای غیر مالایو در جامعه مالزی بوده است. سابقه ورود اسلام به منطقه جنوب شرقی آسیا، به قرن هفتم میلادی بازمی گردد. اهمیت اقتصادی این منطقه باعث جلب تاجران مسلمان ایرانی و عرب گردید، به طوری که رفته رفته با افزایش تعداد مسلمانان، افراد بومی با اسلام آشنا شدند و ضمن پذیرش آن، خود به ترویج این مذهب جدید پرداختند و به این ترتیب مناطق مسلمان نشین بسیاری در آن نواحی، از جمله مالزی، پدیدار شد که از جمله می توان به حکومت سلطنتی مالاکا در قرن پانزدهم میلادی اشاره کرد. اسلام در طول پانصد سال گذشته، قسمت مهم فرهنگ مالایو را تشکیل می داده است. ولی به هر حال با سنتهای پیش از اسلام و نیز اعتقادات سنتی شامل مفاهیم سیاسی هندو گره خورده است. در مالزی آیین بودا و هندو و مسیحیت و سایر ادیان و مذاهبی چون کنفسیوس، تائوئیسم، آنیمیسم که در میان چینیها وجود دارد را نیز می توان نام برد.

اما می توان گفت در مالزی تنوع و تعدد ادیان و مذاهب در این جامعه چند نژادی از مسائل مهمی است که حیات سیاسی کشور را تحت تأثیر قرار می دهد. مذهب اسلام مهمترین مذهب کشور است که نفوذ قابل ملاحظه ای دارد. تفکر اسلامی نقش به سزایی در اوضاع سیاسی جامعه دارد. در اوایل دهه 1350 شمسی تضادهایی میان پیروان اسلام سنتی و طرفداران تفاسیر رادیکال اسلام و یا مپوریستها بروز کرده احیای اسلام مالزیایی، شدیدا تحت تأثیر قیامهای اسلامی بود که رابطه نزدیکی با بحرانهای اعراب و اسرائیل و حتی جریانات نفتی اوایل آن دهه داشت. انگیزه های نیرومندتری که در سالهای بعد منجر به احیای اندیشه های رادیکال شد، از جمله پیش گوییهایی، بود که مرحله شکوفایی جدیدی در 1400 هجری قمری (نوامبر 1979) شروع خواهد شد و مهمتر از همه بروز انقلاب اسلامی ایران در این تفکر نقش داشت. بنیادگرایان مسلمان مالزی معتقد بودند که فرد نمی تواند مسلمان باشد مگر اینکه از لحاظ عبادی فراتر رود و در نظام کامل سیاسی و تحت مقررات حقوقی و اقتصادی اسلام زندگی کند. بنیادگرایی اسلامی مالزی در جنبش «دعوت» خلاصه می شود. هدف جنبش «دعوت» فقط تبلیغ اسلام برای غیر مسلمانان نیست، بلکه می کوشد تا از طریق وحدت در میان مسلمانان و حذف موضوعاتی که باعث اختلاف می شود، همبستگی و پیوستگی آنها را استحکام بخشد.

لازم به ذکر است، طبق قانون اساسی مالزی، اسلام دین رسمی کشور است، ولی افراد در انتخاب دین و انجام مراسم دینی آزاد هستند و حتی پیروان سایر ادیان اجازه تبلیغ اعتقادات مذهبی خود را دارند. البته تبلیغ سایر ادیان در میان مسلمانان مجاز نیست. پادشاه، نخست وزیر و حاکمان ایالات مالزی باید مسلمان باشند ولی اعضای کابینه می توانند از میان پیروان سایر ادیان نیز انتخاب شوند. همچنین سازمانها و ارگانهای رسمی خاصی نظیر «شورای ملی امور اسلامی» و «کمیته فتوا» در مالزی ایجاد شده اند که وظیفه اصلی آنها کنترل فعالیتها و امور اسلامی و هماهنگ کردن آنها با هدفهای حکومت می باشد. بنابراین دین اسلام در جامعه مالزی مستقر می باشد و در ابعاد مختلف این جامعه نفوذ کرده است به نحوی که اکنون مسلمانان مالزی که غالبا از نژاد مالایو هستند نسبت به پیروان سایر ادیان دارای اکثریت می باشند.

بافت فرهنگی در مالزی

فرهنگ اصلی کشور مالزی مختص ساکنان اولیه آن یعنی افراد قوم مالایو است. مالایوها زمینه پیچیده قومی دارند. برخی از آنها از هزاران سال پیش در این کشور زندگی می کرده اند، در حالی که برخی دیگر مهاجرانی هستند که از سوماترا، جاوه، برونئی و دیگر جزایر اندونزی آمده اند. حضور همزمان سه جریان فرهنگی عمده در مالزی که به ترتیب اهمیت و نفوذ عبارتند از فرهنگ مالایو، فرهنگ چینی و فرهنگ هندی، بافت فرهنگی متنوعی را در این کشور به وجود می آورد که خالی از مخاطرات بالقوه سیاسی و اجتماعی نمی باشد. پیوند میان دین اسلام و قوم مالایو سبب شده است که این فرهنگ از هویت مستقل و متمایزی برخوردار شود، خصوصا که جمعیت افراد مالایونژاد نیز نسبت به جمعیت سایر نژادها از اکثریت برخوردار است. بنابراین، جریان فرهنگی غالب در مالزی اختصاص به «فرهنگ مالایو» دارد، اگر چه وجود فرهنگهای چینی و هندی در کشور مانع از آن است که این غلبه به صورت کامل و همه جانبه باشد.

از طرفی پیوند تاریخی فرهنگی میان «مذهب اسلام» و «نژاد مالایو» هویت اصلی فرهنگ مالایو را تشکیل می دهد. تعالیم اسلام در مالزی با فرهنگ بومی آمیخته شده و شکل خاصی به خود گرفته است. به گونه ای که عناصری از این فرهنگ را می توان در مراسم مختلف مسلمانان مالزی «مثل جشن عروسی» مشاهده کرد. نماز جماعت در مساجد مختلف برگزار می شود. ائمه جمعه نیز در سراسر کشور به اقامه نماز جمعه می پردازند. البته متن خطبه های ائمه جمعه از سوی دولت تهیه و تنظیم می شود.

حکومت در مالزی

حکومت فدراسیون مالزی، پادشاهی مشروطه انتخابی است. پادشاه مالزی توسط شورای پادشاهان (متشکل از سلاطین 9 ایالت مالزی) انتخاب می شود. پادشاه برای یک دوره پنج ساله انتخاب می شود. سلطان رئیس تشریفاتی ایالت و رئیس مذهب اسلام، در داخل ایالت و نگهبان سنتهای مالایو است.

خصوصیات ویژه اجتماعی مالزی

یکی از خصوصیات عمده مالزی، تنوع قومی این کشور است، که مانع از تقسیم بندی طبقات می شود که آثار مهم سیاسی و اجتماعی به وجود می آورد. در واقع تنوع قومی بر تقسیم بندی طبقاتی پیشی گرفته است. دلایلی تاریخی برای عدم تقسیمات و تعارض طبقاتی مؤثر وجود دارد. در واقع عوامل مؤثر در تعیین منزلت اجتماعی نظیر، احترام به بزرگسالان، آموزش، ثروت و مالکیت، اقتدار مذهبی که جزء آداب سنتی مالزی است، هنوز نفوذ گسترده ای دارد. به یک معنی حاکمان و رهبران مالزیایی مسأله احترام و وفاداری در یک سیستم و روش فؤدالی گونه را در گذشته حفظ کرده اند. کما اینکه از حدود دو هزار سال پیش رسم بوده است که جوایز و نشان افتخار به سلاطین و حکام اعطا می شده و به این وسیله موقعیت اجتماعی آنها تثبیت می شده است که امروزه هم همین سنت مورد احترام و اجراست. با این حال، وجود طبقات اجتماعی با معرفی برنامه های جدید اقتصادی، شکل ملموس تری به خود گرفته است. هر چند فرهنگ مالایو تحت تأثیر فرهنگهای هندی و بودایی افراد را به سه گروه حاکم، افراد والامقام و عامه مردم تقسیم می کند، با این حال امکان تحرک اجتماعی برای افراد وجود دارد و مردم عادی از راههای مختلف از جمله با انتخاب شدن در مجامع ایالتی و پارلمان از منزلت بالاتری برخوردار می شوند.

نقش زنان در جامعه مالزی

تا قبل از دهه 60 شمسی زنان مالزیایی، بیش از31 نیروی کار کشور را تشکیل می دادند ولی موقعیتهای اجتماعی مهم را کمتر داشتند و در امور تجاری کمتر فعال بودند. تنوع قومی در مالزی باعث شده است تا نقش زنان مالایو در نیروی کار کشور کاملاً متفاوت از زنان چینی باشد. از نظر سنتی زنان مالایو بیشتر در امور کشاورزی به خصوص در زمینه وجین مزارع و کشت فعالیت دارند. با گسترش تکنولوژی و توسعه ماشینیسم و عدم نیاز به نیروی کار، بخشی از زنان مالزیایی به شهرها مهاجرت کرده در صنایع الکترونیک مشغول به کار شده اند که خود منجر به بروز مشکل نحوه اسکان آنها گردیده است. زنان «مالایایی» در گسیختن از فرهنگ و مذهب روستایی و انطباق با اصول و مبانی زندگی شهری و اشتغال صنعتی چه بسا با مشکلاتی مواجه شده اند؛ با وجود این، بیشتر آنها زندگی شهری را با همه مشکلاتی که دارد به زندگی در روستا ترجیح می دهند. بر عکس، زنان چینی سهم کمی از اشتغال در کارخانه ها را دارند و غالبا در شرکتهای تجاری چینی فعالیت می کنند. این حقیقت را باید مورد نظر قرار داد که از نظر موقعیتهای شغلی، زنان در جامعه مالزی در رده های پایین تری نسبت به مردان قرار دارند و تبعیضهایی در پرداخت دستمزد در مقابل کار مساوی و نیز امنیت شغلی در مورد آنان وجود دارد. علاوه بر این، برای تصدی مشاغل تکنیکی، مدیریت و خدمات برجسته شهری، اشتغال در امور قضایی، مطبوعات و وسایل ارتباط جمعی مجال کمتری داشته اند.

نقش زنان در کشاورزی

همان طور که گفته شد، از نظر سنتی زنان مالایو بیشتر در امور کشاورزی مشغول به کار هستند به خصوص در زمینه وجین مزارع و کشت. در واقع نقش و وظایف سنتی زنان روستایی در مالزی خلاصه می شود، در امور کشاورزی. زنان روستایی در مالزی ستون فقرات جامعه بومی و کشاورزی جامعه می باشند. آنها در مزارع برنج، باغستانهای کائوچو و در بازار برای تأمین مایحتاج زندگی کار می کنند. هیچ کس انکار نمی کند که قبل از ورود ماشینهای دروکننده برنج، این زنان بودند که امور داشت، کاشت و برداشت برنج را انجام می دادند.