تبیان، دستیار زندگی

به معنای دادن مال و یا چیزی در راه خدا می‌باشد که برخی از اقسام آن‌ها واجب و برخی هم مستحب می‌باشد.

از نگاه فقه اسلامی انسان مى تواند زکات (صدقه) را در هشت مورد مصرف کند:

 اوّل: فقیر (کسى که مخارج سال خود و عیالاتش را ندارد و آن کسى که صنعت یا ملک یا سرمایه‏اى دارد که مى‏تواند مخارج سال خود را بگذراند فقیر نیست).

دوم: مسکین (کسى که از فقیر گذران زندگی اش سخت‏تر است).

سوم: کسى که از طرف امام (ع) یا نایب امام مأمور است که زکات را جمع و نگهدارى نماید و به حساب آن رسیدگى کند و آن را به امام (ع) یا نایب امام یا فقرا برساند.

 چهارم: کافرهایى که اگر زکات به آنان بدهد به دین اسلام مایل مى‏شوند، یا در جنگ به مسلمانان کمک مى‏کنند.

 پنجم: جهت خریدارى بنده‏ها و آزاد کردن آنان.

 ششم: بدهکارى که نمى‏تواند قرض خود را بدهد.

هفتم: سبیل اللَّه؛ یعنى کارى که مانند ساختن مسجد منفعت عمومى دینى دارد، یا مثل‏ ساختن پل و اصلاح راه که نفعش به عموم مسلمانان مى‏رسد و آن چه براى اسلام نفع داشته باشد به هر نحو که باشد.

هشتم: ابن السبیل؛ یعنى مسافرى که در سفر درمانده شده است^[1].

باید توجه داشت که دادن صدقات مستحبی به سیّد اشکال ندارد، اما صدقات واجب مثل زکات اگر شخص زکات دهنده غیر سیّد باشد نمی تواند زکات واجب را به سید بدهد مگر این که خمس و سایر وجوهات، کفایت مخارج آن سید را نکند و از گرفتن زکات ناچار باشد بله اگر شخص زکات دهنده سید باشد باز در دادن زکات واجب به سید اشکالی وجود ندارد.[2]

[1]توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج ‏2، ص 141، مسأله 1925.

[2]امام خمینی (ره) می فرماید: سیّد نمى‏تواند از غیر سیّد زکات بگیرد، ولى اگر خمس و سایر وجوهات، کفایت مخارج او را نکند و از گرفتن زکات ناچار باشد، مى‏تواند از غیر سیّد زکات بگیرد ولى احتیاط واجب آن است که اگر ممکن باشد، فقط به مقدارى که براى مخارج روزانه‏اش ناچار است بگیرد. آیت الله فاضل: سیّد مى‏تواند از سیّد زکات بگیرد ولى سیّد نمى‏تواند از غیر سیّد زکات بگیرد.

آیت الله بهجت: فقط به مقدارى که براى مخارج سالانه‏اش ضرورى باشد بگیرد و اگر در اثناء سال از زکات بى نیاز شد آن را عودت یا با اذن زکات دهنده به مصرف مستحقین زکات برساند و خودش از خمس استفاده کند. توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج ‏2، ص 155، مسأله 1955؛ تحریر الوسیلة، ج ‏1، ص 341.

عنوان
صدقه و احکام فقهی آن

شرح
بسمه تعالی
موضوع :صدقه واحکام فقهی آن
تاریخ :20/1/86
کارشناس :حجت الاسلام والمسلمین رضایی
مجری :حسن سلطانی

مجری :
به نام خدا .عمر به خوشنودی دلها گذار تازتوخشنود بود کردگار .سایه خورشید سواران طلب .رنج خود وراحت یاران طلب .دردستانی ودرماندهی .تاترسانندبه فرماندهی .گرم شو از مهر وزکین گرم باش.چون مه وخورشید جوانمرد باش .هرکه به نیکی عمل آغاز کرد ؛نیکی او روی بدو باز کرد.
بسم الله الرحمن الرحیم .وبه نستعین انه خیر ناصر ا ومعین .وصل الله علی سیدنا محمد وآله الطاهرین خدمت شما هموطنان عزیز ؛بینندگان محترم وایرانیان ارجمند مقیم خارج از کشور وهمه فارسی زبانان وگرامیانی که شبکه محترم جام جم را برای دیدن انتخاب کردند بهترین سلامهای خود را تقدیم میکنیم .خدا را شکر میکنیم که در سال جدید هم این توفیق را داریم که با این برنامه خدمتگزار شما باشیم ونگاهی بکنیم به احکام فقهی اسلام عزیز .
کارشناس :
ضمن عرض سلام خدمت جنابعالی وتهیه کننده محترم برنامه وکلیه دست اندر کاران ،وبینندگان عزیز
ومحترم .این ایام را تبریک عرض میکنم وامیدوارم کلیه عزیزان در صحت وسلامت باشند .
مجری :
خیلی متشکرم .امروز ما بنا داریم که به یاری حق در مورد صدقه صحبت کنیم .اینکه این همه به ما تأکید شده که همواره صدقه را مد نظر داشته باشید .چرا این همه درباب صدقه تأکید کرده اند ؟برای این که با این امر که هم در کتاب خدا هم در سیرۀپیامبر اعظم(ص) وائمۀمعصومین(ع) بر آن تأکید شده است ؛لازم است که ابتدا از جناب آقای رضایی دربارۀاهمیت صدقه سؤال کنیم .وبعد اینکه صدقه را چگونه باید داد ؟واساسا به چه احسان وانفاقی صدقه اطلاق می شود ؟
کارشناس :
بسم الله الرحمن الرحیم .اهمیت بحث صدقه وانفاق تقریبا برای بینندگان عزیز ما روشن است.در آیات قرآن در چند جا وچندین مرتبه به این قضیه پرداخته شده .وتعبیرات بسیار پر اهمیتی در این خصوص آمده .مثلااینکه :"اگرانسان بخواهد به سعادت برسد ؛راه رسیدن به این سعادت ،یکی همین انفاق هست ."ونمی شود که انسان اهل بخل باشد ودر عین حال انسان سعادتمندی باشد .می شود گفت که بخیل روی سعادت را نمی بیند .چون این راه را نرفته "یعنی هرگز به این سعادت نمی رسید .روی خوشبختی را نمی بینید مگر آنکه از آنچه که دوست می دارید انفاق کنید .یادربارۀاهل بیت(ع) که در سوره انسان ودهر آمده که "یطعمون الطعام ..."
این چیزی نبوده که بر آنها واجب بوده .بلکه آنها این کار را به عنوان یک صدقه وانفاق انجام داده اند.در
حالی که خودشان هم نیاز داشتند .وباز در قرآن داریم که "وما ادریک ما العقبه فک رقبه ...."یعنی برای رسیدن به بهشت انسان باید از این گردنه جهنم عبور کند .
همانطور که اگر انسا ن بخواهد در دنیا به سعادت برسد ؛باید بتواند حسد ،حرص وکینه خود را واوصافی را که اوصاف جهنمی است را از خود دور کند .باید از اینها بگذرد .جهل وغرور خود راکنار گذارد وبه اوصاف سالمی برسد .راه بهشت هم بعد از جهنم است .به عبارتی هر کس که بخواهد به بهشت برود باید از جهنم بگذرد .که در قرآن هم آمده که :"هرکه بخواهد وارد بهشت شود باید از وسط جهنم عبور کند .صراط همین است .همه باید از آن عبور کنند .برای عبور از این گردنه خداوند می فرماید :"باید فکه رقبه داشته باشید ."
یعنی بنده ای در راه خدا آزاد کنید .خب این اولا همیشگی نیست .ثانیا در توان همگان نیست .امام رضا(ع)می فرماید که :"خداوند چون می دانسته که همه افراد امکان آزاد کردن برده برایشان نبوده ؛بلافاصله فرمودند "او اطعام "یعنی اینکه به فقرا طعام دهید .که این هم مثل ازاد کردن برده می ماند .
ی

مجری :
از پیامبر(ص) در مسجدالنبی سؤال کردند که :"یا رسول الله هستند عده ای که تمکن مالی دارند ودر راه خداانفاق میکنند اما ما که چیزی نداریم پس تکلیف ماچیست ؟"پیامبر(ص) فرمود :"ولو به دادن یک دانه خرما ،شما میتوانید در این خیر شرکت کنید .واگر آن دانه خرما هم نبود به یک جرعه آب .واگر این هم نبود با یک نیت خیر انفاق کنید."مثلا اگر از شما سؤالی میکنند به یک نیت خیر جواب دهید .حال سؤال میکنیم که ما چگونه صدقه دهیم؟
کارشناس :
بله در خصوص اهمیت صدقه در قرآن آیات متعددی داریم .ونیز روایات فراوانی داریم که در اهمیت صدقه وارد شده .در روایات داریم که "هیچ چیزی مثل صدقه شیطان را روسیاه ومنکوب وخوار نمی کند .وباز در روایات داریم که از جمله آثاروبرکات صدقه این است که مرگ سوءرا از انسان بر طرف میکند .بلا را دفع میکند .عمر را زیاد میکند .روزی انسان را زیاد میکند .در روایات داریم که :"کسی که به این اصل اعتقاد دارد که خداوند عوض صدقه را به انسان باز می گرداند ؛اهل صدقه می شود .در غیر این صورت اهل صدقه نخواهد شد."
بر اساس اعتقادات ما که در روایات هم آمده این است که اگر انسان اهل صدقه باشد ؛واهل احسان
وبخشش باشد ؛خداوند ملائکه اش را موکل کرده که دعا کنند که خدایا به این بنده ات روزی برسان .
روایت داریم که "ملائکی هستند که دعا میکنند که :خدایا هر که بخل می ورزد از او بگیر .وهر که
احسان وانفاق میکند بهش بده."خب دعای ملا ئکه زودتر از دعای ما مستجاب میشود .
در اهمیت صدقه روایت دیگری است از امام سجاد (ع)نقل شده که ایشان زمانی که می خواستند پول یا طعامی را به صدقه بدهند ؛آن صدقه را می بوسیدند .ومی فرمودند :"این صدقه قبل از این که بدست فقیر برسد اول بدست خدا می رسد ."در روایت دیگری از امام رضا (ع)آمده است که ایشان در هنگام صدقه دادن ابتدا دست خود را می بوسیدند .ومی فرمودند :"این دست قبل از آنکه این صدقه را به فقیر تحویل دهد به خدا تحویل می دهد ."صدقه آثار بسیاری در زندگی انسان دارد .به هر اندازه ای که برای انسان مقدور باشدوبتواند گره ای را از زندگی دیگران باز کند ویا دلی را شاد کند ؛خدا هم دل اورا شاد میکند .
مجری :
بله .اصلا وقتی انسان می خواهد کار خیر بکند ،باید از خدا طلب کند .خیلی پولها هست که این قابلیت را ندارد که در راه خدا خرج شود .خیلی پولها هست که بدست ما میاد اما نمی توانیم صدقه بدیم .این است که هم کار خیر وهم توفیق انجام کار خیر را باید از خدا طلب کنیم .وقتی میشه با شاد کردن یک دل یک گناهی را از بین برد وسیئات را از بین برد وحسنات بدست آورد ؛باید توفیق آنرا هم از خدا بخواهیم .وقتی که امام معصوم(ع) دست کسی که صدقه میدهد را می بوسد وبه آن صدقه کرامت میکند ؛یعنی به آن دست خدا نگاه میکند .خدا توفیق دهد که ما اهل صدقه دادن شویم .گاهی می گویندکه در دادن صدقه تعجیل بورز .چون ممکن است شیطان ترا وسوسه کند .وآن کار را انجام ندهی واز آن کا رخیر باز بمانی .حال ببینیم که شرایط 

صدقه چیست ؟آیا واجب است یا ازباب استحباب است ؟یا اینکه نه ما هر روزمان را با صدقه آغاز بکنیم خوب است ؟
کارشناس :
خب مقصود از صدقه اولا در فرهنگ قرآن وروایات صدقه اعم از صدقه واجب ومستحب می باشد .که
صدقه واجب را زکات میگوییم .اینکه در قرآن آمده که "خذ من اموالهم صدقة...""از اموال اینها صدقه بگیر .بنابراین صدقه در فرهنگ قرآنی به معنی زکات هست .اما در فرهنگ عامه و در بین فارسی زبانها ،کلمه صدقه به معنای صدقات مستحبی هست .دادن پولی برای رفع بلا ویا کمک به مسکینی ؛برای آنکه فرزندشان سالم شود یا مسافرشان سالم به مقصد برسد ؛اینها جزءمستحبات است .یعنی اگرما صدقه را اعم گرفتیم به معنای قرآنی آن ،که دو قسم می شود .صدقه واجب که زکات است .وصدقات مستحبی اما برای اینکه این پول صدقه حساب شود ؛حداقل دو شرط دارد .شرط اول این است که قصدقربت داشته باشیم .ببینید ما ماهیانه یا هفتگی به
فرزند خود پول می دهیم ،این صدقه محسوب نمی شود .چون برای خدا نمی دهیم .به خاطر بچه می دهیم .یاعیدی دادن هم صدقه محسوب نمی شود .چون در قالب رسم ورسوم انجام می شود .پس مثل نماز باید قصدنزدیکی به خدا داشته باشد .شرط دوم این است که قبض اقباض شود .یعنی این پول زمانی صدقه بحساب می آید که من آنرا تحویل فقیر بدهم .واو هم از من تحویل بگیرد . اگرمن نیت کرده باشم که امروز صدقه بدهم ،پول را به فقیر می دهم ولی او نمی گیرد .در این صورت من صدقه ای نداده ام .ولو اینکه من نیت کرده باشم .یعنی با نیت این پول صدقه نمی شود .در زکات فرق می کند .
مجری :

با توجه به اینکه کمیته امداد امام صندوقهایی را برا ی جمع آوری صدقات در اختیار همگان گذاشته وما
مبلغی را به قصدنزدیکی به خدا در آن می ریزیم ،وماهانه به مراکز جمع آوری آنها تحویل می دهیم ؛یا به مصرف نیاز مند می رسانیم .سؤال این است که آیا آن روزی صدقه به حساب می آید که من صدقه خود را در همان روز به محل مصرفش برسانم ؟
کارشناس :
بله گاهی اوقات صندوق به گونه ای است که کلید آن در دست من نیست.مثل صندوق صدقاتی که درمنازل استفاده می شود .صندوق درملکیت کمیته امداد است .وقتی صدقه را داخل صندوق انداختم به منزلۀآن است که تحویل آنها داده ام.وآنها چون وکیل فقیر به حساب می آیند این به منزلۀ تحویل به فقیر است .واز ملکیت من خارج است .اگر منم به خاطر رضای خدا پولی را داخل این صندوق انداختم چون برای دیگری است صدقه به حساب می آید .وبه منزلۀآن است که من این را به فقیر یا وکیل فقیر تحویل داده باشم .پولی را که به وکیل فقیر می دهیم به منزله آن است که به خود فقیر داده باشیم .اما وقتی که پولی را به نیت صدقه در داخل ظرفی که مالکیت آن از آن خود ماست ؛بیا ندازیم ؛این پول دیگر صدقه نیست .
مجری :
آخر من این پول را انداخته ام که به صدقه بدهم .
کارشناس :
بله .قرار است که به صدقه بدهم.اما هنوز صدقه نشده است .اینجا سه مسئله هست یکی زکات یکی خمس ودیگری صدقه .که معمول است مردم پول را به این نیات کنار می گذارند .در مورد زکات مثلا زمان عید فطر گفته می شود که تا قبل از ظهر عید زکات خود را بپردازید یا از مالتان جدا کنید .وقتی مبلغ زکات را از مال خود جدا می کنم این مبلغ دیگر زکات به حساب می آید .ودیگر پول من نیست .در رساله ها هم آمده است که دیگر حق نداری به آن دست بزنی .ویا آن را عوض کنی یا به شهرستان ببری .یا کشاورزی هست که گندم کاشته وگندمش به حد نصاب رسیده .مقداری را که به عنوان زکات مال خود جدا کرده دیگر در مالکیت اونیست وحق ندارد آنرا عوض کند .
اما در مورد خمس اینگونه نیست .فرض کنید سال خمسی شما رسیده ومثلا شما صد هزار تومان اضافه آورده اید ومی خواهید بیست هزار تومان آنرا خمس دهید .وقتی بیست تومان را به عنوان خمس جدا می کنید ؛ نمی توانید در آن هشتاد تومان تصرف کنید وآن بیست تومان هم هنوز خمس نیست . تا بدست مجتهد یا نماینده مجتهد نرسیده شما هنوز نسبت به خمس خود بریء الضمه نشدید .ودر آن مابقی هم حق تصرف ندارید .نتیجه این است که ان بیست تومان هم مثل همان هشتاد تومان پول شما محسوب می شود .در مرد صدقه سؤال این بود که صدقه چه شرایطی دارد ؟یا به عبارت دیگر چه پولی صدقه به حساب می آید .ببینید ما می خواهیم از آثار صدقه استفاده کنیم وقتی ما پولی را بدون نیت به فقیر می دهیم صدقه به حساب نمی آید .باید به خاطر خدا این پول را بدهیم .دوم ،قبض واقباض شود .یعنی من نیت کرده ام که این هزار تومانی که در جیبم هست صدقه باشد .با این نیت صدقه نمی شود .در ظرفی به عنوان صدقه بگذارم ،خب آن ظرف باجیب من چه فرقی می کند ؟این هنوز صدقه نشده وپول منه .اگر پول منه می توانم آنرا بردارم ولی اگر از ملک من خارج شد دیگر حق تصرف در آنرا ندارم .
مجری :
اینکه می گویند "الاعمال بنیات "من نیت کرده ام که برای سلامتی آقا امام زمان (عج)واهل بیتم روزانه
مبلغی را کنار بگذارم.وصبر می کنم تا وقتی این پول به مبلغ قابل توجهی رسید آنرا به فقیر بسپارم ،ومن خودم از نیتی که کرده ام آگاهم وخدای من هم شاهد است .
اما شما می فرمایید که باید این پول از ملک من خارج شود وحتما بدست فقیر برسد تا صدقه بحساب آید .آیااین صدقه به حساب نمی آید ؟
کارشناس :
تا فقیر یا وکیل فقیر از شما قبض نکرده این صدقه محسوب نمی شود .همچنان پول شماست .مثل بیع
می ماند . کتابی مال بنده است ،من نیت کرده ام آنرا به شما بفروشم ومی گویم من این را به شما فروختم اما شما هنوز آنرا ازمن نگرفته اید وآنرا به عنوان چیزی که به مالکیت شما در آمده قبول ندارید .حبه هم همینطور است .اگر من قصد دارم که چیزی را به کسی حبه کنم ؛زمانی حبه است که از ملک من خارج شود وجنابعالی هم قبول کنید .ولذا در صدقه می گویند که قبض واقباض شرط است .اما لفظ خاصی شرط نیست .حتی هیچ حرف خاصی هم من نزنم .به خاطر خدا به یک نفر هزار تومان می دهم او هم هیچ نمی گوید وتحویل می گیرد .اینجا من اقباض کرده ام اوهم قبض کرد.چون دو شرط انجام گرفته پس صدقه داده ام .
مجری :
حال بفرمایید الان که بینندگان ما در خارج از کشور هستند ،ممکن است که فقیر مسلمان در نزدیکی خود نداشته باشند .این صدقه را می تواند به فقیر غیر مسلمان بدهد ؟یا به مراکز جمع اوری صدقات دسترسی ندارند آیا این صدقه را فقط بایدبه فقیر داد یا به غیر فقیر هم میتوان داد؟
کارشناس :
از آنجایی که صدقه پولی است که دادن آن بر ما واجب نیست ،چون آنچه راکه دادن آن واجب است زکات می گوییم .آیا باید گیرنده صدقه مسلمان یا شیعه باشد ؟یا باید اهل کتاب ویا فقیر باشد ؟
پاسخ این است که خیر هیچ کدام از اینها شرط نیست .گر چه اگر کسی که صدقه را می گیرد نیازمند نیست کار خوبی نمی کند .
مجری :
تلفنی داریم .سلام بفرمایید .
تماس تلفنی :
پیرایش هستم از کویت .می خواستم بپرسم که وقتی ما مبلغی را به عنوان صدقه کنار می گذاریم وآنرا به شخصی می سپاریم تا انرا از طرف ما به ایران ببرد وبه نیازمند بسپارد .آیا به محض تحویل ما به واسطه دو شرط صدقه رعایت شده است ؟یا بعد از رسیدن به دست فقیرحکم صدقه دارد ؟
کارشناس :
با توجه به توضیحاتی که داده شد این می تواند به هر دو صورت باشد .اگر ان شخص واسطه امین
شماست یعنی وکیل شماست برای رساندن پول ،در این صورت این پول ،هنوز مال شماست .ومی تواند پول را به شما بر گرداند .اما اگر او وکیل فقیر است یا مثلا به آن فقیر یا کسی که می خواهید به او صدقه دهید می گویید که من به فلان شخص که امین من است پولی داده ام تا برای شما بیاورد .او نیز اعلام میکند که آن واسطه وکیل من هم هست وایرادی ندارد .پس اگر شخص واسطه وکیل فقیر باشد ،حکم همان صندوق صدقاتی را دارد که از ان ما نیست ومثلا صندوق کمیته امداد است که هر آنچه که در آن می ریزیم ؛صدقه است .شما حق نداری آنرا برداری .این مثل این است که فقیر اینجا حاضر بوده وپول را از شما گرفته است .این قبض حساب می شود .یا اگر خود شخص واسطه ،این پول را به عنوان صدقه از شما بپذیرد تا بعد از رسیدن به مقصد آنرا به فقیر بسپارد ؛در این حالت هم حکم صدقه دارد ودرست است .یعنی خود ایشان صدقه گیرنده شما باشد .
دوباره عرض می کنم در پاسخ به این سؤال که آیا در گیرنده صدقه اسلام شرط است ؟
خیر .بنابراین کسی که به او صدقه میدهیم چه اهل سنت باشد چه شیعه فرقی نمی کند .چه مسلمان باشد چه غیر مسلمان .آن غیر مسلمان هم چه اهل کتاب باشد یا نباشد ،هیچ فرقی نمی کند .یعنی هیچ شرطی نداریم .
فقط یک شرط می گذارند که شخص گیرنده صدقه آنرا به مصرف گناه نرساند .فرض کنید کسی که شرابخوار است واگر به اوصدقه بدهم آنرا به مصرف شراب می رساند ؛یا با این پول قمار می کند ،ویا آدم لجوجی است ،اینها اصلا لایق این نیستندکه بهشان کمک شود.در غیر این صورت ایرادی ندارد .مسئله دیگر هم این است که لزومی ندارد گیرنده صدقه لزوما فقیر باشد .
بیننده :
باسلام .من فرخنده هستم از استرالیا .سؤال من این است که اگر ما صدقه را کنا ر بگذاریم به نیت اینکه برای فقیر بفرستیم واز پول خود به نیت رفع بلا جدا کنیم آیا این پول صدقه محسوب نمی شود .شما فرمودید که تا زمانی که بدست فقر نرسد صدقه محسوب نمی شود آیا این پول رفع بلا نمی کند ؟
کارشناس :
انما الاعمال بنیات .خداوند نیات خیر انسانها را می بیند .اما موضوع انجام فقهی اعمال است .مثل درست وضو گرفتن .درست نماز خواندن .این که شما پولی را به نیت صدقه کنار بگذاریم تا بلا از ما دفع شود .انشاءالله دفع می شود ،چون خدا نیت خیر شما را می خواهد .واین کار خداست .خداوند این اراده اش را برای شما می فرستد .چون شما این اراده خیر را داشتید .واقدام کردید .این فقیر اینجا نبود که از شما بگیرد خداوند به این نیت خیر شما قطعا پاسخ می دهد .ودفع بلا هم می شود . اما از نظر فقهی داریم بحث می کنیم .این پولی را که به نیت صدقه کنار می گذاریم ؛از نظر فقهی صدقه نیست .وقتی که بدست فقیر برسد ،صدقه محسوب می شود .اگر در خارج از کشور به فقیر دسترسی نداشته باشند می توانند به همسایه ویا دیگران صدقه دهند .گر چه دادن صدقه به فقیر مؤمن بهتر است .
تماس تلفنی :(سعید از استرالیا )
می خواستم از کارشناس محترم سؤال کنم که ما یک صندوقی در منزل داریم که دوستان وآشنایان در داخل آن پول می ریزند وبرای ایران یا جای دیگر می فرستیم تا بدست فقیر برسد .وگاهی بدست کسی می دهیم ونمی خواهیم بگوییم که صدقه است ،ومی گوییم که این عیدی شماست .تا آن شخص ناراحت نشود .آیا این پول حکم صدقه را دارد ؟سؤال دیگر این است که گاهی ما برای کمک به خویشاوندان ورفع نیاز مندی انها به ایشان کمک میکنیم .آیا این پول می تواند حکم صدقه را داشته با شد ؟
کارشناس :
اینکه شما به کسی که گیرنده صدقه است نمی گویید که این پول صدقه است،کار خوبی است .چون نیازی نیست که به کسی که نیازمند است بگویید که کمک شما به او صدقه است .حتی در زکات وخمس هم لازم نیست .که مابه فقیر بگوییم این زکات است .اگر کسی از طرف فقرا وکیل بود،که صندوقهای صدقات را جمع کند ؛در این صورت پولهایی که به ایشان تحویل داده می شود حکم صدقه دارد اگر بخواهیم پولهایی را که جمع شده ، به فامیل بدهند که نیاز دارد ،اگر از طرف صاحبان پول اجازه دارند که این پول را به هر کس که نیاز دارد وصلاح میدانند تحویل دهند ،چون گاه صاحب پول ذکر می کند که این پول را به فلان فقیر برسانیددر این صورت من اجازه ندارم انرا به
شخص دیگری برسانم .اگر شرط نشود ایرادی ندارد که در هر کار خیری که می دانید می توانید مصرف
کنید .نکته دیگر این است که اگر پول برای دیگران است وبه عنوان صدقه به ما داده اند ،ما نمی توانیم انرا به غیر فقیر بدهیم .امااگر من خود می خواهم پولی را به عنوان صدقه بدهم ،می توانم آنرا به کسی که فقیر هم نیست صدقه بدهم .حتی اگر مستأصل هم نباشد .البته اگر دیگران به شما پولی را به عنوان صدقه دادند وشما در همسایگی یا در فامیل کسی را به عنوان فقیر داشتید می توانید آنرا به او بدهید .
مجری :
برادران یوسف(ع)وقتی که بر یوسفی که اینک عزیز مصر شده وارد شدند ؛گفتند :"ای عزیز به ما یاد داده اند که هر گاه خواستید از بزرگی چیزی بگیرید ،بضاعت وبی چیزی خود را بهانه کنید تا آن عزیزبر شما رحم کند .
فقیر وخسته به درگاهت امدم ،رحمی ،که جز ولای توام نیست هیچ دستا ویز .اگر صدقه دادم وپشیمان شدم ،می توانم آنرا پس بگیرم یا تمی توانم ؟
کارشناس :
اگر صدقه را در ظرفی که از آن خودم هست ،بریزم ،می توانم از آن بردارم .اما اگر آنرا در صندوقی که مالکیتش از آن شما نیست مثلا برای کمیته امداد بود ،وشما نیت قربةالی الله را داشتید ،در این صورت قبض واقباض شده است واین پول از ملک شما خارج است وحق پس گرفتن ندارم .
بیننده :
با سلام .من مسؤل یک مؤسسۀ خیریه ام که برای افغانستان پول تهیه می کنیم .پولی را که به موسسه می آورند تا به افغانستان بفرستم مدتی برای ارسال آن زمان می برد .واین پول در داخل منزل من می ماند .ومن بدون هیچ نیت سوئی گاهی از آن برای رفع نیاز خانواده ام استفاده می کنم تا زمان ارسال آنها فرا برسد .در آن هنگام من از حساب بانکی خودم مبلغی را که بر داشته ام ارسال میکنم .آیا این اشکالی ندارد ؟
کارشناس :
پاسخ این است که اگر صاحبان این پولها به شما این اجازه را دادند ،یعنی شما به آنها بگویید که "این
پولی را که به من داده اید را مصرف می کنم ومعادل آن پولی را که در حساب بانکی خود دارم را ارسال می کنم ."در این صورت می توانید آنرا استفاده کنید .اما اگر تا بحال به آنها چیزی نگفته اید ؛حق ندارید در این پول تصرف کنید .چون آنها انرا داده اند تا به مصرف فقیر برسد .این پول مال شما نیست .
مجری :
گفتیم که نمی توانیم صدقه را پس بگیریم .حال بفرمایید که در ایام عید فطر که روی صندوقهای فطریه می نویسند "زکات فطرۀسید ،عام "آیا به سید می توان صدقه داد یا خیر ؟
کارشناس :
در این مورد که زکات فطریه را جدا می کنند ؛چون شخصی که سید نیست نمیتواند زکات فطریه اش را به سید بدهد .این که گفته اند بر سادات صدقه حرام است ،مقصود همین زکات است .یا همان صدقه واجب .اما صدقه مستحبی را می شود به سید داد .حتی در باب رفع مظالم در باب کفارات ،حضرت امام رحمةالله علیه در تحریر الوسیله دارند ،که ایشان هم همین نظر را دارند .البته بعضی از مراجع احتیاط دارند .
مثلا حضرت آیت الله سیستانی می فرمایند که "اگر پول کمی را به یک سید به عنوان دفع بلا بدهند ؛احتیاط واجب آن است که آن سید نگیرد"
بیننده :
با سلام .پیرایش هستم از کویت .می خواستم سؤال کنم که گاهی در بازار یا خیابان کسی از ما صدقه ای می خواهد ،آیا می توان به هر کسی صدقه داد ؟چه کسی مستحق است ؟سؤال دیگرم این است که فرق مسکین وفقیر چیست ؟صدقه دادن به مسکین واجب تر است یا به فقیر ؟اگر فرقی بینشان هست ؟سؤال دیگری هم دارم که حاج اقا فرمودند که به مسلمان یا غیر مسلمان دادن صدقه ایرادی ندارد .آیا ما حدیثی داریم که به مسلمان دادن بهتر است ؟یا شیعه بهتر از سنی است ؟
کارشناس :
پاسخ سؤال اول ایشان این است که اگر نمی دانید که شخصی که از شما طلب صدقه میکند فقیر هست یا نه ،قطعا ایرادی ندارد .امااگر بدانید که فقیر نیست ؛کلاش است .واینکه اگر انسان از دیگران درخواست کمک کند تکدی گری میکند ،اگر نیازمند است وراهی جز تکدی گری ندارد ، این کراهت دارد .یعنی اگر بسوزد وبسازدبهتر از این است که گدایی کند .اما اگر کسی از روی حرص تکدی گری میکند ،بعضی از فقها فرموده اند که حرام است . ومن نباید در فعل حرام به او یاری دهم .اگر در خیابان کسی جلوی مرا گرفته ومن نمی دانم که او فقیر هست یا نه بهتر است که به او کمک کنم .مگر در جایی قانون این کار را منع کند .در غیر این صورت در روایات داریم که آن کسی که دست
گدایی به طرف شما دراز کرده ،او با سؤال کردن آبروی خود را حفظ نکرده شما با رد کردن آبروی خود
را نریز .این که صدقه رابه کسی که مؤمن است بدهیم در روایات هم داریم که "بهترین صدقه، دادن آن به فقیری است که با شما دشمن است ."باز هم در روایات داریم که" اگر آن فقیر همسایه باشد ،اگر فامیل ما باشد اگر مؤمن با شد ثوابش بیشتر است ."
مجری :
به لحاظ فقهی من صدقه را پنهان بدهم یا آشکار ؟چه حکمی دارد ؟
کارشناس :
اگر بخواهیم صدقه واجب را بدهیم که زکات وخمس می شود بهتر است آشکارا بدهیم .مثل نمازی که انسان هر چه زودتر میرود دیگران هم تشویق می شوند ،در این مورد هم همینگونه است .
اما اگر صدقه مستحبی است پنهانی دادن ان ثواب بیشتری دارد .در روایت داریم که "صدقه پنهانی غضب خدا را از بین می برد ."بالاخره انسان کاری میکند که غضب خدارا برای خود می خرد یکی از راههای دفع غضب الهی دادن صدقه پنهانی است .
مجری :
خب فرصت ما تمام شد .امیدواریم که همه ما توفیق داشته با شیم در راه خدا قدم برداریم .به خاطر خدا نیت کنیم .به خاطر خدا عمل خیر انجام بدهیم .اینکه آدمی عادت کند که صدقه دهد دستگیری کند ،اهل تقوی وبر وپرهیزکاری وانفاق باشد ،در جهتی دارد قدم بر می دارد که خدا دوست می دارد .با شما بینندگان عزیز ،فارسی زبانان مقیم خارج از کشور تا برنامه ای دیگر خدا حافظی می کنم .

تهیه شده در :گروه فرهنگ واندیشۀ دین

نظر قرآن کریم دربارة بهترین صدقه چیست‌؟

قرآن مجید، بر اصل صدقه دادن تأکید نموده و فرموده است که خدا صدقات را مضاعف می‌کند:

"ویربی الصدقات‌" (بقره‌،276)؛ امّا این که بهترین صدقه چیست‌، در قرآن مطرح نشده است‌، لکن در احادیث ما، برخی از اعمال را بهترین صدقه‌، معرّفی فرموده‌اند؛ مثلاً رسول اکرم‌می‌فرماید: "افضل الصدقه اللّسان تحقن به‌الدمأ و تدفع به الکریه و تجرالمنفعه الی اخیک المسلم‌؛ بهترین صدقه‌، صدقه زبان است که با آن‌، خونی را از ریخته شدن‌، بازداری یا زشتی را برطرف نمایی و یا منفعت و خیری را برای برادر مسلمانت جلب کنی‌.(میزان الحکمه‌، محمدی ری‌شهری‌، ج 5، ص

در روایتی‌، نقل شده که از حضرت سؤال شد: "ای‌ّ الصدقه افضل‌؛ بهترین صدقه چیست‌؟ قال‌: "جهد المقل اما سمعت قول‌الله عزّوجل و یوثرن علی انفسهم و لو کان بهم خصاصه تری ههنا فضلاً؛ امام فرمود: صدقه‌ای است که فقیر و نیازمند می‌دهد، مگر سخن خدا را نشنیده‌ای کسانی که در عین احتیاج خود، به دیگران ایثار می‌کنند را مدح کرده است‌."(همان‌.)