تبیان، دستیار زندگی

زنان آلمانی و فعالیت اجتماعی

زنان جوان آلمانی خود را شهروندانی همطراز مردان در جامعه امروز آلمان می پندارند. این اندیشه و طرز تفکر نقشی مستقل در زندگی به ایشان داده است. در جمهوری سابق دموکراتیک آلمان (آلمان شرقی) 90 درصد زنان، شاغل بودند و الگوی زن خانه دار که از لحاظ مالی به شوهر وابسته باشد را شدیدا رد می کردند. فعالیت زنان در آلمان بیشتر به امور اجتماعی اختصاص دارد، ×. نگاهی به وضعیت زنان در آلمان×. اگر چه علاقه به امور سیاسی نیز رو به افزایش است مع ذلک آنان هنوز به اندازه کافی موضع اجتماعی خود را به دست نیاورده اند، زیرا تصمیمات اساسی معمولاً در رده هایی اتخاذ می شود که زنان کمتر به آن دسترسی پیدا می کنند. بدیهی است که پیشرفت در امور شغلی نه تنها به فعالیت اجتماعی آنها می افزاید، بلکه به آنان امکان تصمیم گیری بیشتری می دهد. لازم به ذکر است که بسیاری از زنان بر خلاف مردان تا کنون موفق نشده اند پیشرفت شغلی را با خوشبختی خانوادگی در هم بیامیزند، لذا تشریک مساعی بیشتر مردان در رسیدگی به امور خانه موجب شده است که در این زمینه دگرگونی مثبتی ایجاد شود

نهضت زنان در آلمان

با نگاهی گذرا به آغاز جنبش زنان در آلمان می توان فهمید که آنان با چه صبوری و سرسختی توانستند به حقوق فعلی خود در امور اجتماعی دست پیدا کنند. شورای زنان آلمان حدود یکصد اتحادیه در آلمان را زیر پوشش خود دارد که در شورای اقتصادی، اجتماعی سازمان ملل متحد نقش مشورتی ایفا می کند.×. «لوئیز اوتو ـ پترز» بنیانگذار نهضت زنان و بانی نخستین اتحادیه عمومی زنان در آلمان، انگیزه این جنبش را این گونه بیان کرده بود:×. «شرکت زنان در تعیین منافع کشور، یک حق نیست، بلکه یک وظیفه است.» وی معتقد بود که راه رسیدن به این هدف، بهبود وضعیت آموزشی زنان و استقلال آنها در امر اشتغال است. بر اساس تعالیم وی بود که اتحادیه عمومی زنان آلمان در دهه 60 و 70 خواهان تشکیل مدارس فنی و بازرگانی برای دختران، تساوی حقوق در امر اشتغال، تساوی دستمزد برای کار مشابه کار مردان، وضع قانون کار مختص زنان، حق شرکت در انتخابات برای زنان شدند، اموری که هنوز هم از تازگی برخوردارند.×. زنان آلمانی با این مساعی موفق شدند به اموری چون خدمت در راه آهن و پست و تلگراف که تا آن زمان تنها به عهده مردان بود، بپردازند. نهضت زنان در سال 1908 موفق شد حکومت وقت را مجاب کند که با تصویب یک قانون به زنان اجازه دهد در کلیه رشته های دانشگاهی تحصیل کنند. همچنین زنان در این سال اجازه یافتند در گردهمایی سیاسی شرکت جسته و به عضویت جمعیتهای سیاسی درآیند. زنان ده سال بعد از این تاریخ از حق شرکت در انتخابات نیز برخوردار شدند. با کسب حق رأی تحول بزرگی ایجاد شد. در پارلمان، زنان برای کسب حقوق بیشتر مبارزه می کردند و سرانجام توانستند امتیازاتی نیز به دست آورند، از جمله اینکه زنان اجازه یافتند در تشکیلات قضایی، شغل قضاوت یا وکالت اختیار کنند.×. زنان با روی کار آمدن ناسیونال سوسیالیستها بسیاری از امتیازاتی را که در زمینه های شغلی و در جامعه به دست آورده بودند، دوباره از دست دادند و از زنان در تمام زمینه های اجتماعی سلب حقوق شد. نازیها بر این عقیده بودند که نقش زن منحصر است به خانه داری، بچه داری و آشپزی.×. آنها برای اینکه کار بیشتری برای مردان ایجاد کنند، زنان شاغل را به خانه فرستادند. البته با شروع جنگ دوم جهانی در سال (1939) میلادی که مردان به جبهه فرستاده شده بودند، برای اینکه کارخانه ها و ادارات بتوانند به کار خود ادامه دهند، سیاست اشتغال زنان دوباره به مورد اجرا در آمد.×. با پایان گرفتن جنگ، زنان توانستند موقعیت اجتماعی را که پیش از روی کار آمدن ناسیونال سوسیالیسم به دست آورده بودند، از نو تصاحب کنند. علاوه بر این، در بند 2 از ماده 3 قانون اساسی جمهوری فدرال آلمان به صراحت اعلام شد که «مرد و زن برابرند.»

قانون و زنان در آلمان

گرچه قانون اساسی در سال 1949 بر برابری زن و مرد صحه گذاشته بود ولی تا سال 1957 زنان حتی در قانون ازدواج و عقد نیز به حقوق خود دست نیافته بودند. اما از آن به بعد قدمهایی اساسی در جهت استحقاق حقوق زنان برداشته شد. در سال 1994 دومین قانون تساوی حقوق زن و مرد به تصویب رسید که به بهبودی چشمگیری در وضع اجتماعی و شغلی زنان منجر شد. به موجب این قانون باید از زن در تمام رده های اجتماعی و شغلی رفع تبعیض شود. حتی مراکزی که به دلایل موجه نمی توانستند مسؤولیتها را به طور مساوی بین زن و مرد تقسیم کنند، وظیفه داشتند دلایل خود را به تفصیل بیان و توجیه کنند. همچنین کارکنان مذکر در ادارات و کارخانه ها حق نداشتند با ایمان و رفتار و یا با اظهارات خود به شأن زن بی احترامی و یا توهین کنند و یا عملی مخالف موازین اجتماعی انجام دهند.

وضعیت آموزش زنان در آلمان

. آموزش تحصیلی و حرفه ای دختران و زنان جوان و نیز کسب تخصصهای مختلف برای زنانی که فرزندان بالغ دارند و پس از سالها دوری از کار، مایلند مجددا در زمینه های مختلف اجتماعی نقش ایفا کنند، اکنون به امری طبیعی در تمام کشورهای اروپایی مبدل شده است. زنانی که پس از بچه دار شدن کار خود را کنار می گذارند و خود را وقف بزرگ کردن و تربیت فرزند یا فرزندان می کنند، پس از بزرگ شدن فرزند، اغلب این زنان برای خود حرفه ای جستجو می کنند که طبیعتا دوری چند ساله از کار موجب می شود که آنها دیگر از تخصصهای جدید و لازم برخوردار نباشند که قانون جدید تساوی حقوق زن و مرد، تدابیری برای این گونه زنان اندیشیده است.×. تشویق دختران برای تحصیلات بهتر به صورت یک برنامه جدی در دهه هشتاد میلادی آغاز شد و هنوز هم ادامه دارد. در سال 1992 حدود 52 درصد از دختران به تحصیل دبیرستانی پرداخته و 51 درصد از آنها موفق به کسب دیپلم برای تحصیلات دانشگاهی شده بودند. 38 درصد هم مدارک لازم برای ادامه تحصیل در یک رشته حرفه ای را به دست آورده بودند. گرچه دختران تا کنون بیشتر به تحصیل در رشته های علوم انسانی می پردازند، اما علاقه آنها به رشته های فنی نیز به نحوی آشکار رو به افزایش نهاده است. در حال حاضر 5 / 8 درصد از دانشجویان دختر به تحصیل در رشته های فنی، حرفه ای می پردازند، و این در حالی است که در سال 1977 تنها 5/2 درصد از آنها به این رشته علاقه مندی نشان می دادند.

وضعیت اشتغال زنان

در 25 نوامبر سال 1988 خانم «ریتاز سموت» به ریاست پارلمان فدرال آلمان برگزیده شد. ریاست مجلس در سلسله مراتب شغلی در آلمان دومین مقام در سطح کشور است. رییس قوه قضاییه آلمان هم یک زن است به نام خانم «یوتا لیمباخ» که دارای سه فرزند است. همچنین برای نمایندگی دولت آلمان در ارتش فدرال نیز برای نخستین بار یک زن انتخاب شده است به نام خانم «کلرمارین فلد».×. این مشاغل طراز اول نباید گمراه کننده باشد. سهم زنان در رده های بالای کاری تنها 7 / 6 درصد است. در پارلمانهای آلمان (پارلمان فدرال و پارلمانهای ایالتی) بین 11 تا 36 درصد کرسیها را زنان اشغال کرده اند و جالب توجه آنکه در میان اساتید دانشگاههای آلمان تنها 7 / 5 درصد به جامعه زنان تعلق دارند.×. از حدود سه میلیون نفر که در آلمان با تشکیل یک واحد بازرگانی، به کسب آزاد اشتغال دارند، حدودا 000 / 800 نفر زن هستند. از میان زنان شاغل در سال 1991 تنها سه درصد مشاغل کلیدی اقتصادی را در اختیار داشتند. و همچنین در میان 600 شرکت بزرگ آلمانی فقط 12 زن در هیأتهای مدیره این شرکتها عضویت دارند.×. با وجود اینکه تعداد زنان در آلمان سه میلیون نفر بیشتر از مردان است، از میان زنان و دختران 15 تا 64 ساله، 59 درصد شاغل هستند. در حالی که تنها به اندازه کمتر از یک سوم مردان حقوق و دستمزد دریافت می کنند. نکته دیگری که در اینجا لازم به تذکر است این است که از هر سه زن، یک نفر به طور نیمه وقت به کار اشتغال دارد. در حالی که در میان مردان از هر 40 نفر یک نفر به کار نیمه وقت اشتغال می ورزد. به عبارت دیگر 91 درصد از مشاغل نیمه وقت آلمان در اختیار زنان قرار دارد. در غرب آلمان 9 درصد و در شرق این کشور 20 درصد از زنان آماده به کار قادر به یافتن شغل مناسب نیستند. در واقع زنان سریعتر از مردان کار خود را از دست می دهند. دختران سخت تر از پسران می توانند در دوره های کارآموزی، حرفه ای بیاموزند و هنوز در همه جا این اصل جا نیافتاده است که زنان برای کار مشابه مردان از حقوق و مزایای مشابه آنها برخوردار باشند.×. در آلمان کارگران زن به طور متوسط به اندازه 74 درصد مردان همکار خود دستمزد دریافت می کنند و در عمل، مشاغلی که برای اجرای آنها حقوق بیشتری پرداخت می شود، برای مردان در نظر گرفته می شود. بسیاری از کارفرمایان بیم آن دارند که زنان به خاطر بارداری و بچه داری نتوانند شغلی را که برای آنها در نظر گرفته شده است به نحو مطلوب انجام دهند.×. یکی از خصوصیات زبان آلمانی در این است که جنسیت در اسامی عام کاملاً مشخص است و در نتیجه کارفرمایی که جویای یک کارمند یا کارگر است به ناگزیر باید در آگاهی استخدامی که در روزنامه درج می کند آشکارا مشخص سازد که به یک فرد مذکر نیاز دارد یا مؤنث. قانون به کارفرما اجازه نمی دهد که از اشتغال یک فرد تنها به خاطر جنسیتش خودداری کند. مع ذلک تحقیقات نشان می دهند که 32% از آگهیهای استخدام مربوط به مشاغل کارشناسی و مدیریت که در مطبوعات به چاپ می رسند، فقط خواهان کارمند مرد هستند و فقط 3% از این آگهیها تنها برای استخدام زن درج شده اند. سازمانهای زنان اخیرا برای رفع این تبعیض غیر قانونی دست به اقداماتی زده اند و حتی به دیوان عالی اروپایی در لوکزامبورگ شکایت برده اند.×. امروزه نزدیک به 55% از دختران و زنان 15 تا 60 ساله شاغلند و حدود 40% از نیروی کاری در آلمان را تشکیل می دهند. بیش از 70% آنها در رده های پایین اشتغال و اغلب در زمینه مشاغل خدماتی به کار مشغولند. یک سوم از 5 / 15 میلیون زن شاغل به صورت نیمه وقت کار می کنند. بیش از دو میلیون زن به طور نیمه وقت به کارهایی اشتغال می ورزند که دستمزد ماهیانه اش از 610 مارک تجاوز نمی کند (این مبلغ، حد نصاب مشمولیت مالیاتی و بیمه های اجتماعی است و افرادی که تا این میزان حقوق می گیرند از پرداخت مالیات و حق بیمه اجتماعی معاف هستند.) حقوق و دستمزد زنان در واحدهای صنعتی برابر با 74% حقوق و دستمزدی است که مردان برای انجام کار مشابه دریافت می دارند. گرچه 53% از دیپلمه های مدارس و 46% از دانشجویان در آلمان به جنس مؤنث تعلق دارد، ولی زنان پس از اتمام تحصیلات عالی به ندرت می توانند به مشاغلی در سطح بالا دست یابند.×. زنان در سطح مدیریت در شرکتها، مراکز دانشگاهی، تشکیلات اداری، رسانه های گروهی و امور سیاسی بسیار کمتر از مردان حضور دارند. به طور کلی زنان هنگام بالا رفتن از نردبان پیشرفت شغلی به سطوح متوسط که می رسند، متوقف می شوند. آماری که چندی پیش تهیه شده است، نشان می دهد که تنها 2/3 درصد از مدیران شرکتهای بزرگ و 5/5 درصد از مدیران شرکتهای متوسط در آلمان از جنس مؤنث هستند. همچنین از 13153 عضو هیأت مدیره ای که در میان شرکتهای طراز اول آلمان وجود دارد، فقط 496 عضو زن حضور دارند. هیچ رییس هیأت مدیره زن نیز در این جمع مشاهده نمی شود. همچنین در حالی که 70% از اعضای غیر علمی و 73% از مستخدمان نیمه وقت دانشگاهها و مدارس عالی زن هستند، تنها 9/6% از استادان دانشگاه از جنس مؤنث انتخاب شده اند. ناگفته نماند که در تشکیلات دولتی نیز وضع به همین منوال است.

زن و خانواده در آلمان

. در بسیاری از قوانین و مقررات، امور خانه داری و مادری به عنوان وظایفی دشوار به رسمیت شناخته می شوند، اما هنوز اکثریت مردم واقف نیستند که مسؤولیتهایی که یک زن در خانه بر عهده می گیرد، به اندازه شغلی که انسان در خارج از خانه انجام می دهد، شاق و مهم است. اگر قرار می شد برای انجام امور خانه نیز حقوق و مقرری تعیین و در اقتصاد کشور منظور شود، آن وقت تولید ناخالص ملی آلمان سالیانه به میزان حدود 600 میلیارد مارک بالا می رفت. در سالهای اخیر به تعداد کسانی که از تشکیل خانواده بیم دارند، افزوده شده است. بیش از یک سوم افرادی که یک خانه یا آپارتمان در اختیار دارند، به تنهایی امرار معاش می کنند و این در حالی است که هنوز بیش از 85 درصد آلمانیها تشکیل خانواده را مهمترین امر در زندگی اجتماعی می دانند. در سال 1992 جمعا 453000 صیغه عقد جاری شده است و از طرفی بر میزان طلاق در آلمان افزوده شده است و 30 درصد از زن و شوهرها به دادگاههای طلاق مراجعه داشته اند.×. حدود 5/2 میلیون زن و مرد به تنهایی به بزرگ کردن فرزند مشغولند. یک دهم این افراد که 85 درصدشان زن هستند برای امرار معاش به کمکهای اجتماعی نیاز دارند.×. سن ازدواج دختران در سالهای اخیر در حال افزایش است و حد متوسط آن که در سال 1991 حدود 26 سال بوده است اکنون سیر صعودی دارد. تعداد اطفال زن و شوهرهای آلمانی به ازای هر خانواده 42/1 فرزند می باشد.

تشویق زنان خانه دار توسط دولت

از دهه 80 میلادی تا کنون تعداد قابل ملاحظه ای قانون به تصویب رسیده است که زنان را تشویق می کند، صاحب اولاد شوند. قانون حمایت از مادران نه تنها اخراج زنان باردار از ادارات و شرکتها را ممنوع کرده است، بلکه کارفرما را موظف می کند تا دو ماه تمام پس از زایمان کل حقوق و مزایای آنان را پرداخت کند. قانون دیگری نیز وضع شده است که بر اساس آن به پدر یا مادری که برای مواظبت از کودک نوزاد، مرخصی بی حقوق گرفته است به مدت دو سال ماهیانه 600 مارک به عنوان مستمری تربیت کودک پرداخت می شود. 98 درصد از افرادی که از این حمایت مالی برخوردار می شوند، زن هستند. همچنین پدر یا مادری که برای نگهداری فرزند نوزادش مرخصی بدون حقوق می گیرد می تواند پس از سه سال به سر کار سابق خود بازگردد؛ بدون اینکه از رتبه و حقوقش کاسته شده باشد (البته از این مزایا هم تقریبا فقط زنان استفاده می کنند.)×. در آلمان زنانی که صاحب اولاد می شوند معمولاً از یک الگوی سه مرحله ای پیروی می کنند. آنها پس از به دنیا آمدن نخستین کودک خود از کار در خارج از خانه دست می کشند، حدود ده سال به نگهداری و بزرگ کردن فرزند خود می پردازند و سپس معمولاً یک کار نیمه وقت دست و پا می کنند. در حال حاضر که تعداد بیکاران افزایش یافته اند، اجرای این روش دیگر به سادگی میسر نیست. بسیاری از آنها پس از آنکه فرزندانشان بزرگ شدند دیگر کار پیدا نمی کنند. بنابراین بسیاری از مادران جوان اکنون ترجیح می دهند، موقعیت اشتغال خود را به خطر نیاندازند و بدون وقفه طولانی دست کم به طور نیمه وقت هم که شده به کار ادامه دهند.×. طبق یک همه پرسی که اخیرا از سوی مؤسسه آمار «آلنسباخ» به عمل آمده، مشخص شده است که نزدیک به 50% زنان آلمانی بر این عقیده اند که بهترین راه حل شغلی برای مادران اینست که آنها به یک کار نیمه وقت بپردازند تا هم درآمدی داشته باشند و هم فرصت کافی برایشان بماند تا از تربیت فرزند و رسیدگی به امور خانه غافل نمانند.

امکانات ناقص

طبق گزارشی که از سوی دولت آلمان به چهارمین کنفرانس جهانی زنان ارائه شده، 77 درصد زنان متأهل که فرزند زیر دوازده سال دارند، مایلند یک شغل نیمه وقت داشته باشند. علت اینکه بسیاری از زنان آلمانی ناچار می شوند هنگام بارداری کار خود را علی رغم امتیازاتی که دولت در اختیارشان می گذارد رها کنند و بعد فقط در صدد یافتن یک کار نیمه وقت بدون آینده شغلی برآیند، این است که در آلمان عملاً مهد کودک برای کودکان خردسال وجود ندارد و کودکستانهایی هم که بتوانند از اطفال سه تا شش ساله مراقبت کنند، به هیچ وجه گنجایش همه بچه ها را ندارند. قانونی هم که در سال 1992 به تصویب رسید وعده کرده بود تا سال 1996 برای همه کودکان، کودکستان بسازد، نتوانست به این هدف دست یابد. بدین جهت است که بسیاری از مادران ناگزیر می شوند از کار دست بکشند، مگر آنکه شخصا راه چاره ای بیابند. بچه ها معمولاً اگر هم در کودکستانی جا پیدا کنند، هنگام ظهر برای صرف ناهار به خانه فرستاده می شوند؛ به این بهانه که هیچ غذایی به اندازه آنچه که مادر پخته است به ذائقه کودک خوش نمی آید.×. با وجود این، مشکل تازه هنگامی شروع می شود که کودکان، شش سالگی را پشت سر می گذارند و می خواهند وارد مدرسه شوند. در آلمان نه تنها در هیچ کجا مدرسه تمام وقت وجود ندارد (مدرسه ها به خصوص دبستانها هنگام ظهر تعطیل می شوند) بلکه ساعات تدریس هم یکسان نیست. شاگردان در ابتدای هر نیمسال یک برنامه درسی دریافت می کنند که طبق آن، ساعات درس در روزهای مختلف هفته متفاوت است. گاهی وقتها درس ساعت هشت شروع می شود و گاهی ساعت ده، یازده تعطیل می شوند. اگر آموزگاری مریض شود و یا به علت دیگری نتواند به مدرسه بیاید، بچه ها را بدون اینکه از پیش به پدر و مادر خبر دهند، به خانه می فرستند. مدارس هم که تعطیل می شوند، بچه باید در خانه بماند. (در آلمان تعطیلات مدارس را به چندین تعطیل کوتاه مدت دو و سه هفته ای و یک تعطیل تابستانی شش هفته ای تقسیم کرده اند.) برای نگهداری از بچه ها در دوره تعطیلات نیز نه اردوگاه تعطیلاتی وجود دارد و نه اماکن دیگری که طی روز که پدر و مادر در خانه نیستند از کودکان سرپرستی کنند.

رضایت از وضع موجود

آنچه شاید خیلیها درک نکنند این است که فقط تعداد کمی از زنان از این وضع احساس نارضایتی می کنند. اما آنها هم جنجال به راه نمی اندازند و در صدد نیستند با تحت فشار قرار دادن، ساعات مدرسه را تغییر دهند و یا آنها را تمام وقت کنند. البته زنانی هم بر آن شده اند تا در وضع موجود تغییری به وجود آورند اما در میان زنان خانه دار هواداران چندانی نیافته اند. آمار نشان می دهد که بیش از 50 درصد زنان بر این باورند که مدرسه تمام وقت به تکامل روحی و جسمی کودک لطمه وارد می آورد. زنانی هم که مجبورند به خاطر کار در خارج از خانه کودکان خود را به مهد کودک بسپارند، نزد سایر زنان به عنوان موجوداتی بی عاطفه شهرت دارند.×. در نتیجه، آشکار است که یک زن به سختی می تواند هم مادر باشد و هم شاغل بماند و نردبان ترقی را بپیماید. بیشتر زنان خود نسبت به اینکه بتوان این دو نقش را توأما با موفقیت به انجام رساند تردید دارند. بنابراین یک کارفرما هم که زنی را به استخدام خود در می آورد، می تواند حدس بزند که ممکن است این زن زمانی صاحب اولاد شود و سپس بخواهد از امتیازاتی که دولت برای زنان باردار و مادران در نظر گرفته استفاده کند، به سختی حاضر می شود به او شغلی بدهد که مسؤولیت داشته باشد. کارفرمایان تا آنجا که میسر باشد از استخدام زنان برای مشاغل حساس پرهیز می کنند.

تأسیس شرکت توسط زنان آلمانی

راهی که در نتیجه برای زنان باقی می ماند این است که آنها خودشان شرکتی تأسیس کنند. از بیش از 3 میلیون شرکتی که در آلمان وجود دارد، 000 / 800 شرکت تحت نظارت زنان اداره می شود. البته واحدهای اقتصادی متعلق به زنان اغلب کوچک هستند و درآمدهای چندانی ندارند. به نظر می رسد که زنان به اندازه مردان در پی سود فراوان نیستند. به همین دلیل هم هست که آنها کمتر ریسک می کنند و کمتر هم کارشان به ورشکستگی منجر می شود. کسبهای مستقلی که زنان برمی گزینند، اغلب مشاغل بی خطری هستند چون سالنهای زیبایی، بوتیک و کفاشی.

مجله حوزه