تبیان، دستیار زندگی

سرویس سیاسی «فردا»: آیت الله هاشمی رفسنجانی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام در 78 سالگی دوباره عزم کاندیداتوری در انتخابات ریاست جمهوری پیش رو در سال آینده را دارد؟ طی روزهای اخیر بحث هایی در خصوص نامزد شدن هاشمی در انتخابات مطرح شده است. این موضوع برای اولین بار در یکی از روزنامه های اصلاح طلب منتشر شد که نسبت به پوشش برجسته خبرها و مواضع آیت الله هاشمی رفسنجانی اهتمام ویژه دارد. 

در میان نام ها و گزینه های احتمالی که تا همین چند روز پیش در رسانه ها و محافل خبری مطرح بود به هیچ وجه اسمی از رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام به عنوان کاندیدای احتمالی برده نشده بود و طرح یکباره نام او به نظر می رسد پیچیده تر از آن چیزی باشد که در ظاهر به نظر می رسد. طیف طرفدار برنامه ها و خط مشی هاشمی رفسنجانی چهره ها و گزینه های جوان تری دارند که برای حضور در عرصه انتخابات نیازی به هاشمی سالخورده نیست. چهره هایی مثل اسحاق جهانگیری و حسن روحانی و چهره های اصلاح طلب دیگری همچون محمدرضا عارف. پیش بینی ها هم حکایت از آن داشت که هاشمی رفسنجانی تحرکات انتخاباتی خود را تشدید کرده و به انتخابات ریاست جمهوری می اندیشد اما در قامت لیدر و بزرگ یک جریان فکری و سیاسی که در پس پرده مجموعه را هدایت و چه بسا مدیریت می کند.

گزینه های متصور برای کیفیت نقش آفرینی آیت الله هاشمی

در تحلیل ها و گمانه هایی که نسبت به کیفیت نقش آفرینی و حضور هاشمی در انتخابات ریاست جمهوری مطرح شده بود، چند گزینه برای هاشمی متصور بود. یکی از این گزینه ها معرفی کاندیدای نزدیک به خود از طیف کارگزاران یا یکی از چهره های اصلاح طلب و حمایت قاطع از او. بر اساس این فرض گزینه هایی همچون جهانگیری، روحانی و محمد علی نجفی و محمدرضا عارف به عنوان گزینه های مورد حمایت هاشمی مطرح شده بودند.

گزینه دوم اما حضوری در نقش ریش سفید و دلسوز نظام و انقلاب و تاکید بر معرفی یک کاندیدای مورد حمایت همه جناح های سیاسی در قالب طرح « دولت وحدت ملی» است. طرح دولت وحدت ملی در انتخابات ریاست جمهوری پیشین هم مطرح شد و هاشمی رفسنجانی نیز یکی از حامیان اصلی آن بود که بنا بر دلایل مشخص کار به جایی نبرد و نافرجام ماند. بر اساس این طرح جناح های سیاسی روی یک گزینه به اصطلاح میانه رو و مورد اقبال توافق می کنند و آن گزینه مورد اجماع هم تعهد می کند که در کابینه خود را تبدیل به دولت وحدت ملی کند و همه جناح ها را در مسئولیت ها و پست های دولتی سهمیم نماید.

گزینه سومی که برای آیت الله هاشمی قابل تصور بود، عدم توجه جدی به انتخابات و سکوت در برابر آن بود. سیاستی که در انتخابات مجلس نهم در پیش گرفت و با مناسب ندیدین شرایط به هر دلیل تنها به حضور یافتن در پای صندوق رای اکتفا کرد.

حال از طرف رسانه حامی هاشمی یک گزینه دیگر نیز به جمع این گمانه ها افزوده شده است؛ حضور او در قامت کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری.

در عالم امکان، هر کدام از گزینه های یاد شده امکان وقوع دارند. اما شواهد و قرائن موجود و بخصوص شرایط سیاسی و موقعیت هاشمی بیان گر این نکته است که بهترین گزینه در میان موارد یاد شده که تامین کننده منافع و نظر او باشد، گزینه تحقق دولت وحدت ملی است. چرا که گزینه اختصاصی مورد حمایت آیت الله هاشمی و کاندیداتوری شخصی یعنی گزینه های اول و چهارم، امکانی «برد- باخت »است. یعنی در خوشبینانه ترین حالت 50 درصد امکان رای آوردن دارد و 50 درصد هم امکان شکست دارد.( تاکید می شود که در خوشبینانه ترین حالت)

گزینه سوم هم که اساسا هیچ نفع سیاسی معطوف به جایگاه او ندارد و شواهد و قرائن موجود و تحرکات پیرامونیان او نافی آن است. بنابر این گزینه ای که احتمال برد- باخت با درصد 50 را تبدیل به امکان « برد- برد» می کند، گزینه چهارم یعنی گزینه ائتلافی و مورد حمایت جناح های سیاسی است.

پازل دولت وحدت ملی

 طرح کاندیداتوری آیت الله هاشمی رفسنجانی را می توان در این راستا ارزیابی و مورد تحلیل قرار داد. طرح نامزدی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام قطعه ای از قطعات پازل دولت وحدت ملی است که هاشمی رفسنجانی و اصلاح طلبان امید زیادی به آن دارند و آن را همچون پلی استراتژیک می دانند برای ورود به ساختار سیاسی و نهادهای کشور. بر اساس این برنامه ریزی اطرافیان آیت الله هاشمی رفسنجانی و مجموعه سیاسی که طرح کاندیداتوری هاشمی را برجسته می کنند، از این موضوع به عنوان اهرم فشاری استفاده می کنند تا گروه ها و طیف های سیاسی دیگر به گزینه  مورد اجماع تن دهند. یعنی در یک معامله سیاسی هاشمی با تعیین شرط حمایت سایر گروهها از یک کاندیدای واحد، از شرکت در انتخابات به عنوان کاندیدا منصرف می شود.

به طور حتم و با توجه به تجربه های گذشته در خصوص طرح وحدت ملی، گزینه مورد نظر برای تحقق این طرح یکی از چهره های سیاسی است که مورد حمایت قاطع آیت الله هاشمی رفسنجانی است. این گزینه هر چند در تقسیم بندی های مرسوم اصول گرا محسوب می شود اما از روابط حسنه با هاشمی برخوردار است و مورد حمایت اصلاح طلبان نیز قرار خواهد گرفت. در چنین شرایطی هاشمی و اصلاح طلبان امیدهایی دارند که بی هیچ دردسری از شرکت سهامی که به نام دولت وحدت ملی تشکیل می شود، سهم می برند و وارد ساختار سیاسی می شوند.

هاشمی منجی می شود!

در ذیل احیای طرح دولت وحدت ملی، هاشمی رفسنجانی به عنوان چهره شاخص و به نوعی منجی معرفی می شود. بدین معنا که رسانه ها و محافل حامی آیت الله هاشمی با برجسته کردن طرح کاندیداتوری او و تمرکز بر روی برخی عملکردهای دولت در حوزه های اقتصادی- معیشتی و فرهنگی و اجتماعی این گونه القاء می کنند که انتقادات و پیش بینی های هاشمی درباره دولت و وضعیت کشور درست بوده و حالا راه برون رفت از این وضعیت در ید توانای اوست! همزمان با این تاکتیک، دور از انتظار نیست که آیت الله هاشمی هم بر این نکته تاکید کند که اگر کاندیدای کاردان و مورد قبولی وارد عرصه شود که دغدغه های او نسبت به نظام و آسیب های احتمالی را مد نظر داشته باشد و بتواند کشور را از شرایط ویژه عبور دهد، او نیز از قصد خود برای کاندیداتوری انصراف خواهد داد. بدین ترتیب شرایط برای ورود کاندیدای مورد نظر هاشمی و اصلاح طلبان به عرصه رقابت مهیا می شود. کاندیدایی که اگر چه نامش در جریان اصول گرا ثبت است اما مورد علاقه اصلاح طلبان و هاشمی است و ماموریت او تشکیل یک دولت است به صورت شرکت سهامی.

بنابراین طرح کاندیداتوری آیت الله هاشمی رفسنجانی مقدمه طرح دولت وحدت ملی است. اما آیا نیاز امروز شرایط جامعه ایران دولت متشکل از همه نیروها و گروه های سیاسی با سلایق مختلف و متنوع است؟ حال آنکه دولت های جناحی خود نیز درگیر ناهماهنگی و عدم انسجام بین مجموعه های خود هستند. به نظر می رسد بر خلاف سناریویی که حامیان هاشمی دنبال می کنند، در عرصه عینیت شرایط امروز کشور به گونه ای ارزیابی نمی شود که نیار به یک «منجی» حس شود تا که حاصل حضور او تشکیل «شرکت سهامی» به جای «قوه اجرایی مقتدر و متشکل» باشد. جامعه امروز ایران به جای سیاه نمایی و طرح منجی سیاسی، مدیری کاردان و کارآمدی می خواهد که بتواند با استفاده از خرد جمعی و تجربیات دولت های گذشته و توجه به ظرفیت های انسانی و مادی موجود در کشور، گفتمان پیشرفت و عدالت مورد توجه رهبری معظم انقلاب و مردم را پیش ببرد.

نگرانی از اصول گرایی انتقادی

آیت الله هاشمی رفسنجانی و تیم سیاسی ورسانه ای او به نظر می رسد می خواهند در قالب طرح دولت وحدت ملی، مجموعه ای از اصللاح طلبان و کارگزارانی ها و اصول گرایان طیف سنتی و دولتی را گرد هم جمع کنند تا برندگی و کارایی اصول گرایی انتقادی را کند کنند. «اصول گرایی انتقادی» گفتمانی است که در طول دوران حیات خود با هر سه مجموعه یاد شده در دوران سازندگی و اصلاحات و دوران احمدی نژاد مرزبندی و زاویه داشته است. این گفتمان سیاسی و فکری منتقد جدی سیاست های دولت هاشمی رفسنجانی بوده و در دوره اصلاحات هم از انتقادات و ایستادگی در برابر ساختارشکنی فروگذار نکردند. این طیف از نیروهای سیاسی در دولت اصول گرای نهم و دهم نیز راه خود را تغییر نداده و به بهانه اصول گرا بودن دولت، شمشیر انتقاد خود را در نیام نکردند. بلکه انتقادات از سیاست های غیر اصول گرایانه را با زبانی رسا تر فریاد زدند. حال که گردش روزگار بتدریج حامیان هاشمی و اصلاح طلبان و دولتی ها را در یک مسیر قرار داده است، این اصول گرایی انتقادی است که مایه نگرانی این مجموعه های سیاسی است و باعث می شود از «منجی» سخن به میان آید چه آنکه شرایط فعلی کشور حاصل سیاست هایی است که مجریانش در «مکتب سازندگی» آنها را فرا گرفته اند و روزگاری در کسوت استاندار آقای هاشمی سیاه مشق های اولیه خود را ارائه می دادند.