تبیان، دستیار زندگی

این کلمه که مفهومی گسترده دارد به دو بخش کرامت ذاتی و کرامت اکتسابی تقسیم شده است. کرامت ذاتی در آموزه های دینی ما از طرف خداوند به انسان اعطاء شده است انسان به ما هو انسان بودنش، بدون توجه به رنگ، جنس، نژاد و مذهب و بدون هیچ پیش شرطی دارای این ویژگی است و بشر بدون این خصوصیت  دیگر بشر شناخته نخواهد شد.

خداوند در قرآن می فرماید: "لقد کرمنا بنی آدم... و فضلنا هم علی کثیر ممن خلقنا تفضیلا" خداوند انسان را بما انه انسان را اعلم از مسلم و غیر مسلم با هر عقیده ای که باشد را چون انسان شانیت دارد، و چون تکامل در انسان وجود دارد این امر سبب حرمت شده است لذا انسان ذاتا نزد خداوند احترام دارد. خداوند می فرماید: "خلقنا الانسان من سلاله من طین … تم انشاناه خلقاً آخر فتبارک الله احسن الخالقین"

خداوند در این آیه انسان را قابل احترام می داند و خود را بخاطر این خلقت ستایش می کند و این ستایش صرفنظر از این است که این انسان چه عقیده و مسلکی دارد که این انسان امکان دارد شمر شود یا یکی از اولیای خدا. خداوند در این آیه انسان را احسن مخلوقات می داند صرفنظر از این اینکه چه عقیده ای داشته باشند.

رفتار امیرالمومنین علی (ع) و فرزندانش با قاتل خود نیز شاهدی بر مدعاست. ایشان به فرزندانشان توصیه می کنند فقط اجازه دارند یک ضربه بر او وارد آورند و با او در نهایت عدالت رفتار کنند. به عبارتی حق هتک حرمت او را به بهانه خدشه دار شدن امنیت ندارند. ایشان در نامه ای به مالک اشتر می نویسد:"ام اخ لک فی الدین و اما نظیر لک فی الخلق"یعنی شهروندان یا برادر دینی تو هستند یا در خلقت با تو یکی هستند یاید با همه آنها به عدالت رفتار کنی.

در دنیای امروز مستقل از ادبیات دینی این حقوق ذاتی را به حقوق بنیادین تعبیر نموده اند. در اعلامیه حقوق بشر و دو بخش الصاقی آن، حقوق را به دو بخش بنیادین و دیگر حقوق تقسیم کرده اند. آقای محمد شریف حقوقدان و فعال حقوق بشر در تشریح حقوق بنیادی  می گوید: «حقوق بنیادین همان حقوقی هستند که چون مبتنی بر حیثیت و کرامت بشر استوار هستند و بر مبنای موجودیت بشر پایه ریزی شده است قدرت ها تحت هیچ شرایطی ولو بصورت موقت حق تعطیل کردن آنها را ندارند این حقوق شامل حق حیات، منع شکنه آزادی بیان، حق بهره مندی از جریان آزاد اطلاعات و..... ».

قانون اساسی ایران نیز که بر اساس آموزه های دینی و بین المللی به نگارش در آمده است در اصل دوم آن که پایه های اساسی نظام را ترسیم می کند کرامت انسانی را در کنار اصول دین قرار داده است: "نظام جمهوری اسلامی ایران نظامی است بر پایه ایمان به:

1- خدای یکتا …

2- وحی الهی …

3- معاد …

4- عدل خدا …

5- امامت و رهبری مستمر …

6- کرامت و ارزش والای انسانی …"

حضرت امیر(ع) در نامه معروف خود به مالک اشتر در مورد حقوق مردم و برخورد با آنان فرموده اند: "... فانهم صنفان : اما اخ لک فی الدین او نظیر لک فی الخلق ..." ⁽⁵⁾; "همانا مردم دو صنف می‎باشند: یا برادران دینی و یا همنوعان تو می‎باشند."

آن حضرت اخوت در دین یعنی عقیده را در عرض و مساوی با انسانیت و همنوع بودن دانسته و هیچ ترجیحی از نظر حقوق برای صرف عقیده قائل نشده اند.

حضرت امیر(ع) در نامه معروف خود به مالک اشتر در مورد حقوق مردم و برخورد با آنان فرموده اند: "... فانهم صنفان : اما اخ لک فی الدین او نظیر لک فی الخلق ..." ⁽⁵⁾; "همانا مردم دو صنف می‎باشند: یا برادران دینی و یا همنوعان تو می‎باشند."

آن حضرت اخوت در دین یعنی عقیده را در عرض و مساوی با انسانیت و همنوع بودن دانسته و هیچ ترجیحی از نظر حقوق برای صرف عقیده قائل نشده اند.

 برای اثبات حرمت و کرامت ذاتی انسان - بدون ملاحظه عقیده و فکر او - به چند دسته از روایات تمسک نمود:

1 - روایاتی که به طور مطلق دلالت می‎کند بر توصیه به حسن البشر - برخورد خوب - و حسن خلق با تمام مردم دنیا، اعم از مسلمان و غیرمسلمان (لجمیع العالم).

بدیهی است هنگامی که حسن بشر و حسن خلق با تمام مردم مطلوب شارع باشد، به طریق اولی هتک حرمت آنان نیز مطلقا مذموم و مرغوب عنه شارع خواهد بود، و قهرا بر کرامت ذاتی هر انسانی از جهت انسانیت دلالت خواهد کرد. برای تفصیل بیشتر به روایات باب "حسن الخلق" و باب "حسن البشر" کتاب کافی مراجعه شود.

2 - روایاتی که دلالت بر مدارا با مردم می‎کند بدون اینکه دلالتی بر تفاوت بین مسلمان و غیرمسلمان داشته باشند. در بعضی از این روایات مدارا با مردم نصف ایمان شمرده شده است، و در بعضی از آنها آمده : "خداوند به حضرت موسی (ع) خطاب کرد و گفت : سر خود را در دل مخفی نما و در ظاهر حتی با دشمن من و دشمن خودت مدارا کن ... ."

این روایات نیز به طریق اولی دلالت بر قبح هتک حرمت مردم و حتی دشمنان حق می‎کند، و قهرا کرامت ذاتی هر انسانی از آنها به دست می‎آید. به روایات همین باب در کتاب کافی مراجعه شود.

3 - روایاتی که به طور مطلق دلالت می‎کند بر محبت نمودن و دوستی با مردم . این گونه روایات هم از پیامبر(ص) و هم از ائمه معصومین (ع) نقل شده است . پس نمی توان گفت مقصود از "ناس" فقط اهل سنت می‎باشند، زیرا در زمان پیامبر(ص) اهل سنت به معنای کنونی مطرح نبوده است . دلالت این گونه روایات بر کرامت ذاتی مردم از جهت انسانیت آنان واضح است . به روایات این باب در کتاب کافی مراجعه شود.

4 - روایاتی که دلالت می‎کند بر مطلوبیت و مدح سلام کردن بر یهود و نصارا و دعا به آنان ; از جمله : در روایتی از امام رضا(ع) نقل شده است که از امام صادق (ع) سؤال شد چگونه به یهودی و نصرانی دعا کنیم ؟ فرمودند: "بگویید خدا برای تو مبارک نماید دنیا را." در این زمینه نیز به کافی، کتاب العشرة مراجعه شود.

از این روایات نیز به خوبی مبغوضیت هتک حرمت غیرمسلمانان و حرمت و کرامت همه انسانها فهمیده می‎شود.

علاوه بر آیات و روایات ذکر شده، باید دانست انسان که یک موجود متعلق به ناسوت است و در قوس نزول در عالم ناسوت که نازلترین عوالم هستی است قرار گرفته است، خداوند چنان لیاقت و استعدادی به او عطا نموده که در اثر حرکت جوهری پس از طی مراحل نباتی و حیوانی و نیل به مرحله انسانیت می‎تواند با قدرت علم و عمل در قوس صعود به مرحله کون جامع و بالاترین و شریف ترین عوالم هستی یعنی عالم عقول مجرده برسد; که نمونه بارز آن انسانهای کامل همچون : پیامبراکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) می‎باشند. جایی که - بنا بر آموزه های دینی - هیچ فرشته و ملک مقربی به آن نمی رسد.⁽¹⁰⁾ و چنین موجودی با چنین لیاقت و استعدادی قهرا دارای کرامت ذاتی و شرافت خواهد بود.

بنابراین همه انسانها صرف نظر از دین و مذهب و اعتقادات و اعمال و رفتار، دارای کرامت ذاتی هستند ;

هرچند انسان باتقوا در نزد خداوند دارای فضیلت و کرامتی بیشتر است . و در حقیقت هرانسانی دارای کرامت ذاتی است ; اما انسان باتقوا علاوه بر کرامت ذاتی دارای کرامت ارزشی که با اکتساب به دست می‎آید نیز می‎باشد :

(ان اکرمکم عندالله اتقیکم) ⁽¹¹⁾

" باارزشترین شما نزد خداوند باتقواترین شما هستند."

ولی این کرامت ارزشی هیچ تأثیری در حقوق اجتماعی ندارد ، و در حقوق اجتماعی ، همه انسانها - صرف نظر از درجه ایمان و تقوای آنها - از این گونه حقوق بهره مند هستند.

کرامت ذاتی انسان که از قرآن و روایات استفاده می‎شود، نمی تواند بدون حقوق ذاتی برای حقیقت انسان - بدون ملاحظه عقیده او - تصور شود ; زیرا کرامت نوعی ارزش دادن و ترجیح انسان از جهت انسانیت است و این معنا مستلزم آن است که انسان دارای حقوق فطری ، طبیعی و اجتماعی از قبیل : حق حیات، حق آزادی اندیشه و بیان و نظایر آن باشد.

14 اصل در انسان از دیدگاه اسلام

اصل اول

انسان موجودى است مركب از جسم و روح، كه پس از مرگ، جسم او متلاشى مى‏شود ولى روح او به حیات خود ادامه مى‏دهد، و مرگ انسان به معناى فناى او نیست. از این جهت تا برپایى قیامت، در عالم برزخ زندگى خواهد داشت. قرآن در بیان مراتب آفرینش انسان، آخرین مرحله آن را كه با نفخه روح در كالبد وى صورت مى‏پذیرد،با این جمله یاد مى‏كند:‹‹ثم انشاناه خلقا آخر›› (مؤمنون/14): آنگاه او را موجودى دیگر قرار دادیم.

نیز در آیات متعدد به حیات برزخى انسان اشاره مى‏كند و از آن جمله مى‏فرماید: ‹‹و من ورائهم برزخ الى یوم یبعثون›› (مؤمنون/100): و پیش روى (و یا پشت آنان) برزخ  است تا روزى كه برانگیخته مى‏شوند. آیاتى كه بر حیات برزخى گواهى مى‏دهند بیش از آنند كه در اینجا نقل گردند

اصل دوم

هر انسانى با فطرت پاك و توحیدى آفریده مى‏شود، به گونه‏اى كه اگر به همین حالت پیش برود و عوامل خارجى او را منحرف نكنند، راه حق را خواهد پیمود. هیچ فردى از مادر خویش خطاكار، گنهكار، و یا بد سگال زاده نشده است، و پلیدیها و زشتیها جنبه عرضى داشته و معلول عوامل بیرونى و اختیارى است.وروحیات ناپسند موروثى نیز به گونه‏اى نیست كه در سایه اراده و خواست انسان تغییر ناپذیر باشد. بنابراین اندیشه گناه ذاتى فرزندان آدم، كه در مسیحیت كنونى مطرح است، بى‏پایه است.

قرآن كریم در این باره مى‏فرماید:‹ (روم/30): بدون هیچگونه انحراف به چپ و راست، به آیین الهى روى آور كه خداوند انسانها را < 
بر اساس آن آفریده است. پیامبر گرامى صلى الله علیه و آله و سلم نیز مى‏فرماید:«ما من مولود الا یولد على الفطرة‏» : هیچ مولودى نیست مگر اینكه بر فطرت پاك (توحید و یگانه پرستى) به دنیا مى‏آید.

اصل سوم

انسان موجودى است مختار و انتخابگر، یعنى در پرتو قوه عقل پس از بررسى جوانب مختلف فعل، انجام یا ترك آن را برمى‏گزیند. قرآن كریم مى‏فرماید: ‹‹انا هدیناه السبیل اما شاكرا و اما كفورا›› (انسان/3): ما راه را به او نشان داده‏ایم، او یا سپاسگزار است و یا كفران كننده.

نیز مى‏فرماید: ‹‹وقل الحق من ربكم فمن شاء فلیؤمن و من شاءفلیكفر›› (كهف/29): بگو حق از جانب پروردگارتان نازل گردیده است. پس هركس مى‏خواهد ایمان آورد و هركس مى‏خواهد كفر ورزد.