تبیان، دستیار زندگی

گروه خونى چیست؟

خون از چه چیز ساخته شده است؟
۱- یک فرد بالغ در بدن خود ۶ـ۴ لیتر خون دارد. خون تمام افراد از سفیدپوست تا سیاه پوست ترکیبى از سه نوع سلول عمده مشاور در مایعى زردرنگ و چسبناک است. (پلاسما) ۱ـ گلبول قرمز (RBC) نوعى سلول که در حدود ۱۲۰ روز در بدن ما زنده است و ۲۰ ثانیه طول مى کشد تا هر کدام آن تمام بدن را دور بزند و ۴۰% خون را تشکیل مى دهد.
۲ـ گلبول سفید (WBC) که مسؤول جنگ با عفونت ها و مواد بیگانه در خون است (مطلب مربوط به آلرژى را به خاطر آورید.)
۳ـ پلاکت ها (PLT) که کوچکترین سلول خونى هستند و در امر انعقاد خون نقش اساسى دارند و پلاسما نیز جزو اصلى خون است که ۹۵ % آن را آب و ۵% باقیمانده را هورمون، پروتئین و مواد غذایى تشکیل مى دهد.
اگر تمام موارد ذکر شده در خون همه ما در حدود معین و مشخصى وجود دارد پس چه چیز باعث مى شود بین خون افراد تفاوت عمده اى به نام «گروه خون» به وجود آید؟!

عامل تفاوت گروه خونى افراد «وجود یا عدم وجود ملکول هاى پروتئینى مشخصى به نام آنتى ژن و آنتى بادى» است.

«آنتى ژن ها» (در صورت حضور) بر سطح گلبول قرمز و «آنتى بادى ها» داخل پلاسما یا همان مایع خون هستند. پس خون من و شما از نظر کلیات آن یکسان است و آنچه باعث مى شود ما امکان اهداى خون به یکدیگر را داشته یا نداشته باشیم همین پروتئین هاى ذکر شده است. «گروه خونى» هر فرد به طور مستقیم به پدر و مادر و آنچه از آنان به او ارث مى رسد، ارتباط دارد. یکى از روش هاى معمول و مهم ارزیابى تفاوت بین انواع خون ها، سیستم (ABO) است. به طور قطع شما فردى با گروه خونى O – B – A یا AB هستید و راه فرارى هم ندارید (حتى اگر موجودى فضایى باشید یا بچه پایین ترین یا بالاترین نقطه شهرتان باشید فرقى نمى کند!)

براساس این سیستم دسته بندى خون و با توجه به آنچه در مورد آنتى ژن و آنتى بادى گروه خونى گفته شد:
۱ـ اگر شما گروه خونى (A) داشته باشید به این معناست که بر سطح گلبول هاى قرمزتان آنتى ژن A و در پلاسماى خونتان آنتى بادى B دارید.
۲ـ گروه خونى B با کمى توجه متوجه خواهید شد وضعیت افراد این گروه کاملاً برعکس گروه قبل است آنها در سطح گلبول هایشان آنتى ژن B و در پلاسما آنتى بادى A دارند.
۳ـ فرد گروه خونى AB بر روى گلبول قرمزش هر دو نوع آنتى ژن A و B را دارد و واضح است که در پلاسما هیچ مخالفى نداشته باشد و آنتى بادى موجود نباشد.
۴ـ و نهایتاً گروه خونى O به دلیل نداشتن هیچکدام از آنتى ژن هاى A و B بر سطح گلبول، آزادانه هر دو نوع آنتى بادى Aو B را در پلاسما دارد.

از طرف دیگر این سلول هاى بهم چسبیده که حاوى هموگلوبین (پروتئین حمل کننده اکسیژن) هستند. محتویات خود را که در خارج از سلول سمى است به داخل بدن مى ریزند و حاصل آن درنهایت مرگ گیرنده خون است (پس زدن خون دریافتى)
تمام نکته مربوط به انتقال خون در یک جمله خلاصه مى شود. «براى انتقال خون از شخصى به دیگرى باید هیچ آنتى بادى مخالف بین دو فرد نباشد.»

افراد گروه خونى (AB) با توجه به توضیح ذکر شده به علت نداشتن هیچکدام از آنتى بادى هاى A و B در پلاسماى خون قادرند (در شرایط خاص) از تمام گروه هاى خونى، خون دریافت کنند اما تنها به هم گروه هاى خود خون مى دهند (امیدواریم در سایر امور اینگونه خسیس نباشند) اما افراد گروه خونى (O) که دست و دلبازتر از سایر گروه ها هستند به دلیل داشتن هر دو نوع آنتى بادى A و B فقط از هم گروه هاى خود، خون مى گیرند ولى دهنده عمومى هستند.
مشکل ناسازگارى گروه هاى خونى تا سال ۱۹۰۱ جان بسیارى از افراد را گرفت تا آنکه دانشمندى به نام (Karl Landsteiner) با کشف گروه هاى خونى این مشکل را برطرف کرد و در سال ۱۹۳۰ موفق به دریافت جایزه نوبل پزشکى شد.
سؤال عمده اى که براى بسیارى از جوانان خصوصاً در مواقع ازدواج و انتخاب همسر پیش مى آید تفاوت گروه خونى است (البته این بار گروه خونى پزشکى، نه گروه خونى اجتماعى! که برخلاف تصور آنها اختلاف گروه خونى دوم در این مورد خاص خطر بیشترى نسبت به گروه خونى اول دارد و تشخیص آن هم خیلى ساده است معرف آن منطق است که در حضور احساس، عمل نمى کند!)

شاید شما نوع گروه خونی‌تان را بدانید، و شاید بدانید که کدامیک انواع گروه‌های خونی با گروه خون شما سازگارند و می‌توانید آنها را دریافت کنید.

● اما شاید همچنین بخواهید بدانید این گروه‌های خونی مختلف از کجا می‌آیند؟
خون از سه رده سلولی گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت و مایع پلاسما که این سلول‌ها در آن شناورند تشکیل شده است.
آنتی‌ژنها و پروتئین‌های گوناگونی در پلاسما و بر روی گلبول‌های قرمز قرار دارند.

آنتی‌ژن به هر ماده‌ای می‌گویند که باعث شود دستگاه ایمنی برای مقابله با آن پادتن یا ٱنتی‌بادی -گروهی از مولکول‌های پروتئینی خاص تولید کند.

نظام گروه‌بندی ABO خون بر مبنای تفاوت‌های فردی در وجود دو آنتی‌ژن A و B است که تولید دو آنتی‌بادی مختلف را تحریک می‌کنند.

افراد دارای گروه خونی O هیچکدام از آنتی‌ژن‌های A و B را ندارند و آنتی‌بادی تولیدشده بر ضد هر دو آنتی‌ژن را دارا هستند، در حالیکه افراد دارای گروه خونی AB هر دو ٱنتی‌ژن را دارند و هیچکدام از آنتی‌بادی‌ها را ندارند. افراد دارای گروه‌های خونی A و B هم وضعیت بینابینی دارند.به عبارت دیگر گروه‌های خونی در انسان نوعی "پلی‌مرفیسم" را نشان می‌دهند.

"پلی‌مرفیسم" (چندشکلی) به معنای همراهی پایدار اشکال ژنتیکی متفاوت در درون یک گونه حیاتی است؛ علت وجود پلی‌مرفیسم گروه‌‌های خونی نامعلوم است.

پژوهشگران یونیورسیتی کالج لندن در سال ۲۰۰۴ پیشنهاد کردند که وجود برخی انواع باکتری‌ و ویروس‌های درون‌سلولی ممکن است برای برخی جهش‌های ژنتیکی تولیدکننده آنتی‌ژن‌های خاص نوعی ترجیح تکاملی ایجاد کرده یاشد.

در جمعیت‌هایی که ویروس‌ها رایج بودند، ژن تولیدکننده آنتی‌ژن O غلبه پیدا کرد و جمعیت‌هایی که در محیط‌هایی که باکتری‌‌ها فراگیر بودند، می‌زیستند به داشتن گروه‌های خونی A و B گرایش پیدا کردند.

گروه‌های عمده خونی تا اوایل سال‌های ۱۹۰۰ میلادی شناخته شده نبودند، و پیش از این زمان انتقال خون میان افراد گاهی به طور اسرارآمیزی به عواقبی مرگبار می‌انجامید، زیرا گروه‌های خونی آنها با هم سازگار نبودند.

در سال ۱۹۴۰ آزمایش‌ها بر روی میمون‌های رزوس(Rhesus) وجود عوامل آنتی‌ژنی دیگری را هم آشکار کرد که اکنون به نام فاکتورهای Rh مثبت یا منفی مشهورند.
این کشف به استفاده از نام‌هایی مانند O مثبت یا AB منفی برای توصیف گروه‌های خونی انجامید.

از آن پس صدها تفاوت آنتی‌ژنی کم‌اهمیت‌تر یافت شده‌اند، که اغلب آنها در هنگام انتقال خون مشکلی ایجاد نمی‌کنند.