تبیان، دستیار زندگی

جكیده
در این مقاله بعد از مقدمه ای كوتاه ،واژه حجاب را تعرف خواهیم كرد .سپس به ارزش حجاب اشارهای خواهیم داشت .آنگاه به تاریخ پیدایش حجاب در ادیان قبل از اسلام و تمدنهای آن زمان را خواهیم پرداخت .                                                                    
در بخش اصلی مقاله به این سؤال ها پاسخ خواهیم داد ،حجاب زنان ایران باستان چگونه بود ؟آیا در آن زمان زنان با حجاب احترام خاصی داشتند ؟
برای پاسخ به این سؤال ها ،ابتدا حجاب در شاهنامه را _كه كهن ترین سند باستانی ماست _جستجو خواهیم كرد . سپس به حجاب زنان در دورهای ما د،هخامنشیان،اشكانیان و ساسانیان خواهیم پرداخت و با ذكر شواهدی از زنان آن دوره به این نتیجه خواهیم رسید كه زنان ایران باستان لباسی را كه می پوشیدند تا مچ پا را می پو شاند و پوششی روی همه این لباس ها می پوشیدند .
آنچه مسلم است ایرانیان باستان حفظ حجاب را یك نوع وظیفه اخلاقی و كرامت انسانی به حساب می آوردند و حجاب را باعث فضیلت و حرمت زن می دانستند .

مقدمه
می دانیم که سلامت و سعادت هر ملتی در گروه داشتن جامعه ای سالم با معیار های اخلاقی، انسانی است و سلامت هر جامعه وابسته به سالم بودن افراد آن است.
آنچه مسلم است حجاب و رعایت پوشش، نوعی تضمین امنیت و آرامش روحی و روانی برای زنان و در حقیقت برای کل جامعه به همراه دارد.
آنگونه که بی حجابی موجب تزلزل روح و روان آدمی و سرانجام آشفتگی جامعه خواهد شد.
لازم به ذکر است حجاب به معنای منزوی کردن زن نیست. بلکه به منظور جلوگیری از اختلاط و آمیزشی بی قید و شرط زن و مرد در جامعه است. زیرا آمیزش و اختلاط بی قید و شرط هم به ضرر جامعه و هم به ضرر فرد است.
یکی از مسایل مهم امروز جامعه ما مسئله حجاب است اگر چه با پیدایش ادیان موضوع حجاب به خاطر سلامت فرد و جامعه همواره بخشی از رسالت انبیاء و اولیاء الهی بوده است و علمای دینی درهر زمان بر این مهم سفارش کرده اند، اما امروز برای به انحراف کشاندن اذهان جوانان برخی تبیغ می کنندومی گویند  در ایران باستان هیچگونه حجابی وجود نداشته و زنان بی حجاب پیشتر مورد پذیرش افراد بوده و همه با احترام به آنان می نگریستند و بعد از پیدایش اسلام زنان به اجبار حجاب را پذیرفتند لذا، این سوال ها مطرح شود. حجاب زنان ایران باستان چگونه بود؟ آیا برای زنان بی حجاب احترام خاصی قائل بودند؟
برای پاسخ به این سوال ها به کتابها و آثار بر جای مانده و نقوش زنان ایران باستان که در حفاری ها بدست آمده مراجعه خواهیم کرد.
هدف از این تحقیق: روشن شدن اذهان مردم، بویژه نسل جوان و شناختن  هویت ایرانی است.

حجاب
- حجاب به معنی، پرده، ستر، نقابی که زنان چهره خود بدان پوشانند، روبند، مرقع، چادری که زنان سرتاپای خود بدان پوشانند آمده است. (معین، محمد،1 138ص1340) استعمال کلمه حجاب درمورد پوشش زن یک اصطلاح نسبتاً جدید است، در قدیم و مخصوصاً در اصطلاح فقهاء کلمه «ستر» که به معنی، پوشش است به کار می رفته است.(مطهری، 1357ص64)
کلمه حجاب که در روزگار ما به عنوان پوشش زن بکار می رود هم به معنی پوشیدن و هم به معنی پرده و حاجب است. بیشتر کاربردش به معنی  پرده است. این کلمه از ان جهت مفهوم پوشش دارد که پرده وسیله پوششی است.
شاید بتوان گفت: هر پوششی حجاب نیست، آن پوششی حجاب است كه از پشت پرده باشد. (مطهری، 1357ص78) در قرآن کریم در داستان سلیمان (ع) غروب خورشید اینگونه توصیف شده است: «حتی تورات بالحجاب»(قرآن 1337،سوره ص آیه 32) یعنی، آن وقتی که خورشید در پشت پرده مخفی شده بود.
حجاب در لغت نامه ها معانی متعدد زیر را دارد:
1- رداء و پوششی که سراسر بدن را بپوشاند.
2- منظور جلباب یا عبا است که همه بدن را می پوشاند.
3- ملحفه و پارچه بزرگی است که از روسری بلندتر است و سرو گردن و سینه را می پوشاند.
4- منظور لباس گشادی است، که از روسری گشادتر و از رداء کوتاهتر است.
5- برخی آنرا مقنعه گفته اند، که زن سر را با آن می پوشاند. (راغب اصفهانی،1407ص432) (ج 4، ص369 طبرسی)
در فرهنگ پهلوی به واژه «vatur» بر می خوریم که به معنای چادر وپوشش است که از واژه های پهلوی است و نشان می دهد این واژه از ابتدای دوره ساسانیان و حتی قبل از آن مورد کاربرد داشته است. (علوی،1377 ص43)

اریخچه حجاب
از آن هنگام که انسان توانست سوزن بسازد، به کار بافندگی پرداخت. با پشم گوسفند و الیاف گیاهان لباسهایی برای خود تهیه کرد و همین لباس است که جامه مرد هندی و شنل یونانی و لنگ مصری قدیم و سایر اقسام گوناگون و جذاب لباس را درعهد های مختلف تشکیل داده است. پس از آن از عصاره گیاهان با خاکهای ملون موادی به دست  آورد و لباس را رنگ کرد و به این ترتیب لباسهای رنگین خاصی برای فرمانروایان درست شد.
آنچه به نظر می رسد بافتن لباس در ابتدای امر مانند بوریا بوده و نخها را یک به یک به هم می بافته اند. پس از آن قطعه های پوست حیوان را سوراخ کرده، مانند بند شکم بند یا بند کفش به هم متصل می کردند.. کم کم الیافی که به کار می رفته ظریفتر شده و حالت نخ را پیدا کرده و لباس به صورت امروزی بوجود آمده است.
اولین پوشش و حجاب به داستان حضرت آدم (ع) بر می گردد که در سوره اعراف آیه 11-27 و در سوره مبارکه طه از آیه 116-123 بیان شده است ؛حوا پوشش وحجابی داشته است،زیرا بعد از آنکه آدم و حوا برهنه شدند، خداوند امر کرد قوچی را ذبح کنند، سپس حوا پشم آن را رشت و با یاری آدم (ع) از تابیده های آن یک جامه بلند برای آدم و یک پیراهن و روسری برای خود بافت. بدین ترتیب نخستین انسان با حجاب حوا بود. (وشنوی، 1352،ص148)
از آنجا که عفت و پاکدامنی و حیا امری فطری است. انسان از نظر فطری عفت و پاکدامنی را دوست دارد و از برهنگی گریزان است. لذا؛ از دوران گذشته پوشش وجود داشته است و حتی در برخی از اقوام و ادیان در تاریخ به سختیگری های عجیبی درباره حجاب بر می خوریم.

«در قرون وسطی یهودیان همچنان نسوان (زنان) خویش رابا لباسهای فاخر می آراستند کسی به آنها اجازه نمی داد که با سر عریان به میان مردم روند. نپوشاندن موی سر خلافی بود  که مرتکب آن را مستوجب طلاق می ساخت.» (ویل دورانت، 1343ج 12ص62)
همچنین از جمله قوانین تلمود است که شخص باید از هر وضعی که شور و شهوات انسانی را بر می انگیزد دوری جوید، هرگز نباید به هنگام راه رفتن پشت سر زنی (حتی زن خویش) قدم بر دارد. مرد اگر در عقب شیر ژیان گام بردارد بهتر است تا پشت سر زنی حرکت کند. اگر چه اغلب محققان بر این باورند که در جاهلیت عرب، حجاب وجود نداشته است اما برخی شواهد نشان می دهد که بیشتر زنان عرب نیز حجاب داشته اند. از اشعار عرب در مورد زنان معلوم می شود که حجاب نزد زنان اشراف و بزرگان آنها رایج بوده است. تا جایی که روزی جوانی از طایفه بنی کنانه مزاحم زنی از قبیله بنی عامر که چهره اش پوشیده بود می شود، آن زن صدایش بلند می شود و همین مزاحمت باعث جنگ بین این دو طایفه می گردد.(علی برهان الدین، ج2ص49)
مشهورترین گروههایی که قبل از اسلام زندگی می کرده اند مجوسیان ایران، براهمه، بودائیان، مسیحیان و امت عرب بودند که در همه آنها حجاب در بین زنانشان رایج بوده است.

استاد شهید مرتضی مطهری معتقد است که قبل از اسلام حجاب وجود داشته و درباره زن بسیار سخت گیری می کرده اند. او در این باره می فرماید:
«تا آنجا که من در کتابهای مربوطه مطالعه کرده ام در ایران باستان و درمیان قوم یهود و احتمالاً در هند حجاب وجود داشته و ازآنچه در قانون اسلام آمده بسیار سخت تر بوده است.»(مطهری، 1357 ص5)
جواهر لعل نهرو نخست وزیر فقید هند عقیده دارد که حجاب از ملل غیر مسلمان روم و ایران به جهان اسلام وارد شد. در کتاب نگاهی به تاریخ جهان ضمن ستایش از تمدن اسلامی، به تغییراتی که بعدها پیدا شد اشاره می کند و از ان جمله می گوید:
یک تغییر بزرگ و تاسف آور نیز تدریجاً روی نمود و آن در وضع زنان بود. در میان زنان عرب رسم حجاب و پرده وجود نداشت. زنان عرب جدا از مردان و پنهان از ایشان زندگی نمی کردند، بلکه در اماکن عمومی حضور می یافتند. به مجالس وعظ و خطابه می رفتند و حتی خودشان به وعظ و خطابه می پرداختند. اما عربها بر اثر موقعیتها تدریجاً بیش از پیش رسمی که در دو امپراطوری مجاورشان یعنی امپراطوری روم شرقی و امپراطوری ایران وجود داشت اقتباس کردند. عربها امپراطوری روم را شکست دادند و به امپراطوری ایران پایان بخشیدند. اما خودشان هم گرفتار عادات و آداب ناپسند این امپراطوری ها گشتند. به قراری که نقل شده است مخصوصاً بر اثر نفوذ امپراطوری قسطنطینه و ایران بود که رسم جدایی زنان از مردان و پرده نشینی ایشان درمیان عربها رواج پیدا کرد. تدریجاً سیستم حرم آغاز گردید و مردها و زنها از هم جدا شدند.(جواهر لعل نهرو، 1388 و 328)

از سخنان نهرو برداشت می شود که رومیان نیز حجاب داشته اند و رسم حرمسراداری از روم و ایران به دیار خلفای اسلامی راه یافت. آنچه مسلم است ،حجاب هندی نیز همانند حجاب ایران باستان سخت و دشوار بوده است.
درمیان قبایل دیگر نیز حجاب رواج داشته است ،چنانچه ویل دورانت می نویسد:«بالاتر از سرزمین ارمنیان و در کنار دریای سیاه،  سکاها بیابان گردی می کردند و زنان خود را سخت در پرده نگاه می داشتند». (ویل دورانت، 1343ج2 ص67)
البته قبایل وحشی و نیمه وحشی وجود داشته که از برهنه بودن هیچ احساس شرمی نداشتند .آن گونه كه درباره برخی اقوام عرب نیز نقل شده است برهنه طواف می کردند و عقیده داشتند در لباسی که معصیت خدا را کرده نباید طواف كرد . به طور یقین قبل از اسلام حجاب در جهان وجود داشته است و اسلام مبتکر آن نیست.

همچنین تورات در مورد دختر «مو آبیه» می گوید:
«برغر گفت: زنهار کسی نفهمد که این زن به خرمن آمده است و گفت چادری که بر تو است بیاور و بگیر.» (تورات، کتاب روت باب اولاً فقره15)
در مورد حجاب عروس یهودا در تورات امده است: «پس رخت بیوگی را از خویشتن بیرون کرده برقعی پوشید و خود را در چادری پوشانید.» (تورات سفرپیدایش باب38 فقره14و15)
ویل دورانت عقیده دارد: اگر زنی به نقض قانون یهود می پرداخت، چنان که مثلاً بی آن که چیزی برسر داشت میان مردم می رفت و یا در شارع عام نخ می رشت یا بر هر سختی با  مر دان درد دل می کرد یا صدایش آن قدر بلند بود که چون در خانه تکلم می نمود. همسایگانش می توانستند سخنان او را بشنوند، در آن صورت مرد حق داشت بدون پرداخت مهریه وی او را طلاق دهد. (ویل دورانت 1343، ج12ص30)

حجاب در شریعت زرتشت

زرتشت را که برخی می گوینداو فردی صالحی بوده است  و برخی دیگراو  پیامبر می دانند به مساله حجاب بسیار  اهمیت می داده است، لذا؛ در کیش آریایی، زنان محترم محجوب بوده اند. زرتشت در کتاب «یسنا»برعفت در کنار پوشش ظاهری پافشاری کرده است. (شهرزادی،1367) در اوستا آمده است «همگان سرخود رامی پوشیم و آنگاه به درگاه دادار اهورامزدا نماز می کنیم.» (خرده اوستا، فصل آفرینگان د همان) زنان محترم ایران باستان  برای حفظ حیثیت طبقه ممتاز و ایجاد حدودی که آنها را از زنان عادی و طبقه چهارم امتیاز می داد صورت خود را می پوشاندند و گیسوان خود را پنهان نگه می داشتند.(صدر، 1387ص7) روسری بانوان زرتشتی پارچه رنگین و با نقش و نگار به طول  حدود سه مترنیم و عرض یک متر بود که روی کلاهک می گذاشتند و بادستمال روی آن می بستند .(آشتیانی، 1373ص91)

حجاب در دین مسیح(ع)

دین میسح همچون دیگر ادیان آسمانی به حجاب و پوشش زن بسیار توجه می كرده  و آنرا مورد تاکید قرار داده است. آن گونه که در انجیل امده است :«و همچنین زنان، خویشتن را بیارایند به لباس مزین به حیا و پرهیز، نه به زلفها و طلا و مروارید و رخت گرانبها» (انجیل، رساله اول پولس، باب دوم فقره1و9)
و باز همچنین در قسمت دیگری از انجیل آمده است: «و شما را زینت ظاهری نباشد از بافتن موی و متحلی شدن به طلا و پوشیدن لباس، بلکه انسانیت باطنی قلبی در لباس غیرفاسد، روح حلم و آرام که نزد خدا گرانبهاست. زیرابدین گونه، زنان مقدس در سابق نیز که متوکل به خدا بودند خویشتن را زینت می نمودند و شوهران خود را اطاعت می کردند مانند ساره که مطیع مریم بود»(انجیل، رساله، پطرس، باب سوم فقره1-6)
جرجی زیدان دانشمند معروف مسیحی می گوید: «اگر مقصود از حجاب، پوشاندن بدن بوسیله چادر و روسری و نقاب و امثال آن است، این موضوع قبل از اسلام و حتی پیش از دین مسیح بوده است و مسیحیت هم در آن تغییری نداده است.» (جرجی زیدان، 1356،ح3و63)

«ترتولیان» مرجع بزرگ مسیحیت درباره مساله حجاب بسیار سفارش کرده و در این باره فرموده اند:«زن باید کاملاً در حجاب پوشیده باشد الا مگر در خانه باشد. زیرا فقط لباسی که او را می پوشاند می تواند از خیره شدن چشمها به سوی او مانع گردد. زن نباید صورت خود را عریان ارائه دهد تا دیگری را با نگاه کردن به صورتش وادار به گناه نماید.
برای زن مومن عیسوی در نظر خداوند پسندیده نیست که به زیور آراسته گردد و حتی زیبایی طبیعی آن باید اختفاء و پوشیده باشد. زیرا برای بینندگان خطرناک است.
درست کردن موی سر و آرایش آن و تنظیم انها در آئینه فقط از خصوصیات زنانی است که شرم و حیا را از دست داده اند.»(صدر،1387 ص52)
آنچه مسلم است حجاب در دین مسیح خیلی سخت تر از دین اسلام است، از گفتار بالا چنین بر می آید که زن نباید چهره اش را مرد نامحرم ببیند و لذا؛ در جامعه باید با صورت پوشیده ظاهر شود. (اشتهاردی،1354، ص145)

حجاب و پوشش سومریان

آثار به جا مانده از سومریان گویای آن است که از پوست گوسفند و پشم تابیده نازک برای خود لباس تهیه می کرده اند. زنان روپوشی از روی شانه چپ برروی بدن خود می انداختند و مردان پوشش خود را به کمر می بستند و نیمه بالای تنشان برهنه می ماند. ولی با پیشرفت تمدن لباس هم بلندتر شد به طوزی که بدن خود را تا گردن با آن می پوشانیدند. زنان و مردان خدمتکار در داخل خانه تنها پوششی به کمر خودمی بستند و بالا تنه شان  برهنه بود. همچنین معمولاً کلاهی بر سر، نعلینی بر پا داشتند، ولی زنان ثروتمند کفشهای بی پاشنه از پوست نرم می پوشیدند که روی آن بندی شبیه به بندکفشهای امروزی وجود  داشت. (ویل دورانت،1343، ص407)

حجاب در مصر باستان