علی (ع) دشمن زیاد داشت و این از ویژگیهای مردان بزرگ است، اما دشمنی معاویه با علی (ع) دیگر گونه بود! معاویه تا سرحد امكان از رویارویی نظامی با علی (ع) دوری می كرد و در مواردی نیز كه ناگزیر از برخورد نظامی شد، چنانكه در صفین واقع شد، تا سرحد شكست پیش رفت.

بنابراین موفقیت نهایی او در تصدی خلافت را باید مرهون اصول و شیوه های تبلیغاتی بسیار مفید و مؤثری كه بكار گرفته بود، دانست. و جالب اینكه ویژگیهای حاكم بر تبلیغات معاویه همان اصول و ویژگیهای «تبلیغات رفتاری نوین» است كه برای تحصیل موفقیت با «حداكثر تأثیر» و در «حداقل زمان» بهترین نوع تبلیغات شناخته شده است و تجارب تبلیغاتی قرن حاضر گواه این مطلب است.

امید كه آشنایی با این توطئه ها ما را نسبت به حركتهای تبلیغی دشمنان فعلی فرهنگ علوی هشیارتر گرداند.

سیاستهای تبلیغی معاویه در مقابله با حضرت علی (ع)

- مرحله پیش تبلیغات :

این مرحله با هدف ایجاد حالت تحریك پذیری و آماده سازی مخاطب برای ایجاد تحریك لازم در زمان مناسب و وارد نمودن او به رفتار دلخواه است.

1- منع آگاهی

بهره برداری از عنصر «جهل مردم» یكی از محورهای اصلی حركتهای تبلیغاتی نوین است. اولین گامی كه معاویه در راستای اجرای برنامه های فرهنگی خود با هدف معرفی خودش بره عنوان نمونه اسلام مجسم برداشت، «حصر كامل فرهنگی شام» بود كه بهترین اقدام او در جهت تحقق كامل این حصر فرهنگی عبارت بود از :

«بستن گوش دل شامیان بر احادیث نبوی» كه طی مراحل زیر به این هدف نایل آمد :

الف- جلوگیری از رفت و آمد محدثین سایر بلاد اسلامی به حوزه حكومتی خود یعنی شام

ب- جلوگیری از خروج و اقامت شامیان در خارج از شام به مدت طولانی

ج- جلوگیری از كتابت و نقل احادیث نبوی در شام و ترویج علوم و فنون دیگر همچون داستان سرایی بجای علم حدیث [كه منشأ ورود بسیاری از اسرائیلیات و فرهنگ ساختگی یهود به كتب اسلامی شد.]

طی این مرحله معاویه موفق شد هر آنچه را كه صلاح حكومت خود می دید تحت پوشش اسلام به مردم شام كه تازه با اسلام آشنا شده بودند القاء نماید، او از این حصر فرهنگی بسیار بهره گرفت كه جریانهای دردآور تاریخ گواه این مطلب است :

- از یكی از خردمندان شام پرسیدند: این ابوتراب – علی (ع)- كه خطیب او را بر فراز منبر لعن   می كند كیست؟

شامی پاسخ داد: گمان می كنم سارقی از سارقان فتنه انگیز باشد.

- در نبرد صفین حین مبارزه ، بین نوجوانی شامی و یكی از اصحاب علی (ع) گفتگویی صورت می گیرد كه موجب توبه او می شود و به نوبه خود نشانگر ناآگاهی مردم شام از واقعیات حوزه اسلامی است. او می گفت:

[[با شما می جنگم چرا كه به من گفته اند یارتان (علی (ع)) نماز نمی خواند و شما نیز نماز نمی خوانید و یارتان خلیفه ما را كشته است]]

این برخورد معاویه با مردم شام است. اما برخورد علی (ع) با جهل مردم عراق آنگونه است كه معاویه پس از شهادت علی (ع) و به دست گرفتن خلافت با ناراحتی می گوید :

((هیهات ای اهل عراق همانا علی بن ابیطالب شما را بیدار كرده است، پس تاب و تحمل كار مرا ندارید.))

اما معاویه در قلمرو خود یكصد هزار یارانی داشت كه می توانست نماز جمعه را با ایشان در روز  چهارشنبه اقامه كند، افرادی كه از خویشاوندی علی (ع) با پیامبر (ص) آگاه نبودند و معاویه را كاتب وحی پیامبر می شناختند.

2- تشنج آفرینی فكری و نظامی

از آنجا كه میزان تلقین پذیری فرد و جامعه در شرایط بحرانی و آشوب زده به مراتب افزایش می یابد معاویه برای دستیابی بهتر به اهدافش با طرح «قتل خلیفه مظلوم» و اتهام آن به علی (ع) حوزه اسلامی را دچار آشوب فكری عجیبی نمود. در حركت بعدی خود – یعنی تشنج آفرینی نظامی- ابتدا با ایراد خطبه هایی در شام، امام را به عنوان فاتحی معرفی نمود كه با كشورگشایی خود قصد به اسارت بردن زنان و كودكان مسلمانان را دارد. و بدین طریق آشوبی در میان مردم خویش به پا كرد كه طی آن بیش از 80 هزار سپاهی به قصد خونخواهی خلیفه مظلوم و دفاع از قلمرو شام و زن فرزندشان با او بیعت كردند.

از سوی دیگر همین احساس عدم امنیت را به گونه ای دیگر در قلمرو علی (ع) ایجاد كرد. او با تجهیز سپاهیانی كه به صورت وحشیانه ای به شهرهای مختلف تحت حكومت امام (ع) حمله      می بردند به كشتار و غارت اموال مردم پرداخت و به شدت روحیه مردم این مناطق را تضعیف و درجه تلقین پذیری و نارضایتی آنان را بالا برد.

3- اسطوره سازی

در این شیوه، معاویه با توجه به فرهنگ جامعه عصر خود ، در ابتدا با انتساب احادیث ساختگی به رسول خدا (ص) ، تصویری اسطوره ای و هدایت یافته از عثمان و سپس از خویش و در نهایت از سرزمین شام می سازد. و سپس با در خطر نشان دادن این سرزمین اسطوره ای مردم را تحریك و به رفتار دفاعی و همسو با نیات خود وادار می نماید.

مرحله تبلیغات فعالی

این مرحله شامل یك سری «تبلیغات تثبیتی» در راستای جذب مخاطبین به سوی دستگاه تبلیغاتی معاویه و یك سری «تبلیغات تخریبی» برای جذب مخاطبین منتها از طریق انتساب جنبه های منفی به رقیب و طرد مخاطبین او می باشد كه باختصار به آنها اشاره می گردد.

الف- تبلیغات تثبیتی معاویه

1- بهره گیری از گرایش اجتماعی ثروت و مال اندوزی

معاویه آگاهی كاملی از روحیه مادی حاكم بر جامعه و اشراف و سردمداران امور داشت و از كارایی الای تطمیع در یك چنین جامعه ای به عنوان وسیله ای برای دستیابی به اهداف خود به خوبی آگاه بود. از این رو شعار دستگاه خود را «لكل عمل اجر» قرار داده بود و این شعار را نقش خاتم خود ذكر كرده بود و می گفت: هزاران هزار درهم و دینار را برای بقای حكومت خویش به این و آن میدهم تا از شروع جنگی كه بیش ا زاینها برایم هزینه خواهد داشت جلوگیری كنم.

افراد بسیاری تحت تأثیر این سیاست معاویه از مساوات وعدل علوی گریخته و به دنیای اموی روی آوردند د رحالی كه بسیاری از آنها دلشان، با علی (ع) بود و اعتقادشان به عمل علی (ع) ، اما چه سود كه دست و چشمشان به دنبال بذل و بخشش معاویه بود. یكی از این افراد عقیل برادر علی ابن ابیطالب است. او كه موفق به دریافت سهم بیشتر بیت المال از برادر خویش نشد نزد معاویه رفت و معاویه نیز یكصد هزار درهم به او داد و گفت: بر فراز منبر برو و آنچه را علی با تو كرد و آنچه را من با تو كردم بازگو كن. عقیل نیز بر منبر   می رود و پس از حمد و ثنای الهی     می گوید :

ای مردم خبرتان دهم كه از علی چیزی برخلاف دینش خواستم ولی او دینش را بر من ترجیح داد. و از معاویه برخلاف دینش خواستم و او مرا بر دینش ترجیح داد.

2- بهره گیری از گرایش خواص به مقام

- سوء استفاده از جاه طلبی طلحه و زبیر و تحریك آنان برای به دست گرفتن عراق با نوشتن نامه به ایشان و دادن وعده بیعت مردم شام با آنان.

- قراردادن ولایت مصر به عنوان پاداش همكاری عمر وعاص، كسی كه معاویه جهت غلبه بر علی (ع) خود را سخت محتاج تزویرهای او می دید.

-          وعد و وعیدهای معاویه به سران یاران علی (ع) و بذل و بخششهای بی اندازه او بر ایشان.

او به همه فهمانده بود كه هر كس در راستای اهداف او مشاركت فعال یا حتی منفعل داشته باشد از مال و مقام بههرهمند خواهد شد ولی در عین حال خود را فردی بی طرف تابع افكار عمومی معرفی می نمود تا در نظر مردم از هر گونه شائبه قدرت طلی و مقام دوستی مصون باشد و او را تنها به عنوان مجری آراء عمومی مردم بشناسند.

3- تحریك احساسات مذهبی

در اولین مرحله او از خود اسطوره ای مذهبی و مدافع ارزشهای دینی ساخت و در این راستا به جعل احادیثی از رسول خدا پرداخت :

خداوند جبرئیل و من و معاویه را بر وحی خود امین دانست و نزدیك بود كه معاویه به خاطر فراوانی حلمش و امین بودنش بر كلام خدا به پیامبری مبعوث شود.

او علاوه بر نقل یك چنین احادیثی پیرامون فضایل خود جهت جلب قلوب مردمی كه دینشان را از معاویه می گرفتند به سوء استفاده از آیات و روایات پرداخت به عنوان مثال حدیث منزلت را كه ضمن آن رسول خدا به علی (ع) فرموده بود: «انت منی بمنزله هارون من موسی» خطای شنونده قلمداد و «انت منی بمنزله قارون من موسی» به مردم معرفی نمود. آیه شریفه «ومن الناس من یشری نفسه ابتغا مرضاه الله» را در شأن ابن ملجم می خواند. در مراحل بعدی او ضمن قصد تملك عصای رسول خدا و خرید برده ایشان به 40000 درهم جهت به دستگیری علائم خلافت و ایجاد ظاهری شبیه تر به رسول الله تصمیم به انتقال منبر ایشان از مدینه به شام گرفت، كه با تكان دادن منبر خورشید گرفتگی حاصل شد  مردم وحشت زده شدند و معاویه بهانه آورد كه بیم داشته موریانه آنرا خورده باشد.

ب- تبلیغات تخریبی معاویه

در این قسمت تنها به برخی اتهاماتی كه جهت تخریب جایگاه امیرالمؤمنین در اذهان مردم شایع نمودند اشاره می گردد:

1- طرح اتهام قتل رسول خدا ، عثمان، عمار یاسر و ... به حضرت علی (ع)

2- نماز نخواندن علی (ع)

تأثیر این اتهام معاویه تا آنجا بود كه پس از رسیدن خبر شهادت  علی (ع) در مسجد كوفه و در حال نماز، مردم شام تعجب كردند كه مگر علی نماز هم می خوانده است!؟

3- ملك خواهی ، حسد، فتنه گری و گمراهی

4- شوخ ، مزاح و هرزه و بولهوس

معاویه با طرح این اتهامات توانست كسی را كه پیامبر یاد و ذكر او را عدالت می دانست و می فرمود «ذكر علی عباده» ، فردی خارج از دین معرفی نموده دستور لعن او را بر منابر صادر كند تا به قول خودش «كودكان با این عقیده بزرگ شوند و جوانان پیر گردند.»

و بالاخره پس از سالها خونریزی و مكر و حیله با پیروزی تبلیغاتی به هدف خویش یعنی دستیابی به خلافت سرزمینهای اسلامی نایل آمد.