در این بخش از بررسی سیمای شیعه علی (ع) به بیان برخی ویژگیهای روحی و رفتاری مالك اشتر این برجسته ترین یار و یاور علی (ع) می پردازیم هم او كه علی (ع) در بیانی كوتاه پرده از شخصیت والا و با عظمت او برداشت و همه توانمندیها و كمالات بی نهایت او را در یك جمله چنین بیان فرمود :
« كان الاشتر لی كما كنت لرسولِ الله»
«مالك اشتر برای من همانگونه بود كه من برای رسول خدا بودم»
اما خصلتها و ویژگیهای مالك :
1- ولایت پذیری و علی مداری مالك اشتر
كلید شخصیت مالك، علی مداری اوست. آنچنانكه در كوچكترین و بزرگترین تحولات،مالك را در كنار علی (ع) می یابیم، هماهنگی و همكاری و ارتباط و فرمانبرداری او را در جنگ و صلح، هجرت و جهاد، سیاست و قضاوت، عبادت و بلاغت و در مردم دوستی و خداپرستی همانگونه می بینیم كه علی (ع) برای رسول خدا بود.
2-سیاستمدار و كاردان در امور مدیریت سیاسی
توان سیاسی و كاری مالك در مدیریتهای كلان اجتماعی به اندازه ای است كه او را حلال مشكلات حكومتی امیر قرار می هد و بسیاری از فتنه های سیاسی با هوشمندی و تدبیر او حل می گردد. منشور حكومتی علی (ع) خطاب به او است كه در نوع خود بی نظیر است.
3-فصاحت و بلاغت
بخشی از شخصیت مالك مرهون نفوذ كلام و توان بالای او در ایراد خطبه های حماسی و حركت آفرین است كه امتیازی برای اغلب انسانهای كامل و پیشواست تا بتوانند در زمان لازم روشنگر حقایق و ارزشها باشند و توده مردم را به حركت واداشته،بسیج و هدایت نمایند.
4-اهل جهاد و هجرت
جهاد و هجرت در راه خدا، از ملاكهای ارزشیابی شخصیتها در قرآن است. اگر بگوییم همه زندگی مالك، جهاد و هجرت در راه خدا بر اساس نیاز و ضرورت جامعه اسلامی است سخنی گزاف نگفته ایم. او عقابی سبكبال برای هجرت و تیزچنگ برای جهاد تحت فرمان علی (ع) بود.
5-دشمن شناس، شجاع و با بصیرت
و در دشمن شناسی او همین بس كه علی (ع) پس از شهاددت او فرمود :
« ای كاش در بین شما دو نفر مانند او بودند بلكه ای كاش تنها یك نفر مثل او بود و فكر و رأیش در مورد دشمنانم همچون نظر او بود.»
درمیان یاران علی (ع)، مالك از معدود افرادی بود كه دشمنان و توطئه های آنان را به خوبی می شناخت و تحت هیچ شرایطی حاضر به عقب نشینی نبود و با تیزبینی، درایت و شجاعتی كه داشت دشمن را به زانو در می آورد.
6-انقلابی، قاطع، سازش ناپذیر در دفاع از ارزشهای اسلامی
حكومت امیرالمؤمنین (ع) یك حكومت انقلابی سازش ناپذیر است كه می آید تا خط بطلانی بر «مصلحت اندیشی» و «اجتهاد به رأی» های خلافتهای گذشته بكشد. حكومتی است كه پای احكام اسلامی و بیت المال مسلمین كه به میان می آید قاطع و سازش ناپذیر، «كتاب الله وسنه نبیه» را حجت می داند.
چنین حكومتی نیاز به فرماندهی اینچنین دارد. مالك مردی است سرشناس و با نفوذ در مردم، كه بسیاری از حركتهای سیاسی علیه خلیفه سوم و فرماندارانش را او طراحی نمود. تا آنجا كه افشاگریهای او در اعتراض به پایمال نمودن احكام اسلامی در كوفه به درگیری با حاكم كوفه و در شام به كتك زدن معاویه می انجامد و موجب تبعیدهای مكرر وی می گردد.
7-بردبار، خویشتن دار، خیرخواه مردم
مالك اشتر قهرمان است اما متواضع ، پهلوان است اما مردمی، رادمرد است اما بردبار و صبور، قاطع و استوار است اما در پاسداری از احكام دین. آری! این صفت علی و یاران راستین علی بوده و هست كه دوحالت متضاد قهر و حلم، قاطعیت و رافت، را در نهایت كمال آن منصفند. مالك نیز همچون مولا و مقتدایش علی (ع) در برخورد با مردم و محرومین، قلبی رئوف و مهربان و دستی نوازشگر دارد و
همه تلاش او جهت سعادت و هدایت مردم به سوی نیكیها است و در این راه هیچگونه چشمداشتی ندارد.
داستان اهانت آن بازاری به مالك كه مقداری ته مانده سبزی به او پرتاب می كند و به او می خندد ولی او بی آنكه سخنی بگوید به مسجد رفته برای آن مرد طلب آمرزش نموده و از خداوند اصلاح او را طلب می نماید. نمونه ای از حلم و بردباری شیعیان راستین علی (ع) است.
علی (ع) و شهادت مالك : علی (ع) در شهادت مالك می گریست و می فرمود :
آیا شخص دیگری همچون مالك بوجود خوهد آمد؟
خدای مالك را رحمت كند او بر عهدش وفا كرده براهی كه بایست رفت و پروردگارش را ملاقات نمود. ما با اینكه خود را آماده ساخته بودیم كه پس از مصیبت رسولخدا (ص) صبر پیشه كنیم با این حال مرگ مالك از بزرگترین مصیبتهاست.
ختم این مختصر از زندگانی مالك با این جمله جالب به نظر می رسد كه بر اساس آنچه از بزرگان مذهب رسیده است :
اشتر كسی است كه به هنگام ظهور حضرت ولی عصر (عج) زنده می شود و در ركاب حضرتش جنگ خواهد كرد.
