تبیان، دستیار زندگی

بروجرد یکی از شهرستان‌های استان لرستان در غرب ایران است. این شهرستان كه در منطقه کوهستانی زاگرس قرار دارد و مرکز آن شهر بروجرد است، از شمال به شهرستان‌های ملایر و نهاوند در استان همدان، از شرق به شهرستان شازند در استان مرکزی، از جنوب به شهرستان دورود و از غرب به شهرستان‌های خرم آباد و دلفان محدود می‌شود.‏

این شهرستان 1606 کیلومتر مربع مساحت دارد و از دو بخش مرکزی و اشترینان و 7 دهستان تشکیل شده ‌است. ‏

بلندترین نقطه شهرستان بروجرد قله ولاش با ارتفاع 3623 متر در غرب شهر بروجرد و پست‌ترین ناحیه در دشت سیلاخور با ارتفاع تقریبی 1500 متر قرار دارد. شهرستان بروجرد بخشی از منطقه کوهستانی زاگرس شمالی است. این منطقه مشتمل بر كوه‌های مرتفع زاگرس در غرب و جنوب، دشت سیلاخور در مرکز و پیشكوه‌های داخلی زاگرس در شرق و شمال است. كوه‌های بلند زاگرس به‌صورت نواری از شمال غرب به جنوب شرق کشیده شده‌اند و مرز طبیعی بین دشت سیلاخور و سرزمین تاریخی لرستان به حساب می‌آیند. رشته کوه بزرگ گرین یا گرّی با طول 180 کیلومتر بخشی از زاگرس مرتفع است که از شمال غرب به جنوب شرق کشیده شده و اشترانکوه دنباله آن است. قلل عمده این رشته کوه، چهل نابالغان، ولاش با ارتفاع 3623 متر و میش پرور هستند. پست‌ترین ناحیه، در دشت سیلاخور با ارتفاع تقریبی 1500 متر قرار دارد. گِلِرود، تیره، ماربره و تهیج رودهای شهرستان بروجردند که از سراب‌ها و چشمه‌های فراوان منطقه مانند سراب ونایی، زارم، کرتول، زرشکه، سفید، پنبه، جانیزه و چشمه‌های دره خونی سرچشمه می‌گیرند.

‏بروجرد دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است که حداکثر دمای آن به 40 و حداقل آن به 20 درجه زیر صفر می‌رسد. میزان بارندگی این شهرستان 480 میلی‌متر در سال است که در فصول سرما بارش‌ها بیشتر به‌صورت برف می‌باشند.

دامنه‌های كوه‌های زاگرس در محدوده بروجرد از تنوع گیاهان خودرو برخوردار است و بسیاری از گیاهان ناحیه بروجرد ارزش خوراکی یا دارویی دارند. در محدوده فعلی شهرستان بروجرد جنگل وجود ندارد، اما در ناحیه سیلاخور و در دامنه كوه‌های زاگرس که به‌طور سنتی جزو منطقه بروجرد به حساب می‌آیند، جنگل‌هایی از درختان بلوط و ارس وجود دارد.

گل گاوزبان، خاکشیر، گل ختمی، آویشن، عناب، ترنجبین، پر سیاوش، کاسنی، گل سرخ، شقایق، بیدمشک، لاله، زنبق، شیرین بیان، بن سرخ، خاکشیر و نرگس و همچنین گیاهانی چون پیشوک، شنگ، زرشک، کنگر، ریواس، حاجی بیان، فرفیان، پونه و نعناع از گیاهان خودروی منطقه‌اند. محصولات کشاورزی و باغی عمده بروجرد شامل گندم، جو، چغندر قند، ذرت، لوبیا، نخود، گیاهان علوفه‌ای، دانه‌های روغنی، پنبه، باقلا، محصولات جالیزی، سبزی و میوه‌هایی چون سیب، انگور، گلابی، آلو، آلبالو، گیلاس، بادام، گردو، انجیر و سنجد است.

گونه‌های جانوری مانند گرگ، روباه، خرگوش، شغال، خرس قهوه‌ای، کفتار، بز کوهی، میش، مار، لاک پشت و برخی از خزندگان و پرندگان (کرکس، درنا، تیهو، بلبل، سهره، رنگرز، دارکوب، عقاب، قوش، پرستو، گنجشک، سار، کلاغ و زاغچه) در منطقه بروجرد به چشم می‌خورند.‏

بیشتر مردم بروجرد به گویش بروجردی سخن می‌گویند. گویش بروجردی که میان مردم شهرستان‌های نهاوند و ملایر نیز رواج دارد از شاخه‌های گویش لری است. زبان لکی نیز در بین افرادی که از نواحی غربی‌تر به بروجرد کوچ کرده‌اند کم و بیش رواج دارد.‏

جاذبه‌های گردشگری

شهرستان بروجرد به دلیل برخورداری از جاذبه‌های تفریحی، تاریخی و مذهبی هر سال در فصول بهار و تابستان پذیرای میهمانان و گردشگران فراوانی از سراسر کشور است.

مسافران و گردشگرانی که با عبور از بروجرد به سمت دیگر شهرهای کشور به ویژه جنوب می‌روند، بی‌شک توقفی حتی کوتاه در مناطق بکر و تفرجگاه‌های این شهرستان خواهند داشت و با رفتن به دامان طبیعت دل انگیز این منطقه، خاطرات خوشی را رهاورد سفر خود خواهند کرد.

اغلب محورها و جاده‌های خروجی و حاشیه شهرستان بروجرد به روستاهای خوش آب و هوایی ختم می‌شود که زیبایی‌های آن در تمام فصول سال چشم هر بیننده را به خود خیره می‌کند.

در میان این همه مواهب الهی تفرجگاه بکر سراب «کرتول» همچون نگینی سبز و آبی با عطر روحبخش گل‌ها و سبزه‌زارها پذیرای گردشگران و دوستداران طبیعت است. تفرجگاه سراب کرتول در دامنه كوه‌های گرین و در میان قلل زیبای هجده یال و قله‌های نهاوند مانند یال کبود و چل نابالغان و دره سیب با پذیرایی از گردشگران بر خود می‌بالد.

هر سال به واسطه بارش فراوان برف در ارتفاعات این منطقه و آب شدن تدریجی برف در فصل‌های بهار و تابستان، رودخانه‌ای خروشان و زیبا در دامنه این كوه‌ها پدیدار می‌شود.

تفرجگاه سراب کرتول با درختان کهنسال و آب زلال فراوان در فاصله 18 کیلومتری شهر بروجرد و در جوار روستای توده زن قرار دارد.

ونایی

ونّایی نام روستایی بزرگ و آباد در شهرستان بروجرد است. این روستا که از توابع بخش اشترینان است در 12 کیلومتری شمال غرب شهر بروجرد در منطقه‌ای کوهستانی قرار دارد.

ونایی به عنوان یکی از بزرگترین و پرجمعیت‌ترین مناطق روستایی بروجرد، از 10 ‎کوه و قله مرتفع و شگفت انگیز از جمله «هجده یال»، «سه کوزان»، «والاش»، «برنجه» و «هیگره» برخوردار است.

ونایی در تنگه‌ای بین دو کوه بلند برآفتاب و کوه گرین قرار گرفته است و آب و هوایی کوهستانی دارد. زمستان‌های آن سرد و پربرف و تابستان‌هایش خنک و معتدل است.

جنوب ونایی را دشت کوچکی تشکیل می‌دهد که به دلیل وجود آب فراوان، کشاورزی در آن رونق دارد. وجود چشمه‌سارهای جوشان همچون سراب سفید، دو روزنه، طوطیا و سراب پنبه که از دامنه كوه‌های این منطقه می‌جوشد و منبع اصلی آب آشامیدنی شهر بروجرد است، علاوه بر رونق کشاورزی، طراوت ویژه‌ای را با صدای دلنشین جویبارها در کنار عطر سبزه‌های بهاری و خنکی نسیم دشت‌ها در مقابل چشم گردشگران به تصویر می‌کشد.

‏رودخانه مهیج و خروشان سیمره که از تلاقی چشمه‌سارهای پرآب این منطقه تشکیل شده، گامی بلند را برای سیرابی دشت‌های جنوبی لرستان و پیوستن به رودخانه دز در خوزستان برداشته است. این روستا با جاده آسفالته به بروجرد و اشترینان و با جاده شنی به الشتر وصل می‌شود.

منطقه سرسبز و بکر روستای «ونایی» از جمله مناطق پرجاذبه بروجرد به شمار می‌رود که اغلب گردشگران و به ویژه دوستداران کوهپیمایی و کوهنوردی اوقات خوشی را در آن سپری می‌کنند. ونایی كه از مناطق گردشگری طبیعی بروجرد است و در فهرست روستاهای گردشگری استان لرستان قرار دارد، دارای یک قلعه تاریخی و یک دهنه غار است. ونایی به خاطر سرچشمه‌های گوناگون، بیشه زارها و كوه‌های مرتفع از توان بالایی در بخش گردشگری برخوردار است.

‏ونایی زیستگاهی مناسب برای گونه‌های جانوری بومی منطقه نیز به شمار می‌آید و گراز، گرگ، روباه، خرگوش، موش صحرایی، کفتار، خدنگ و پرندگانی مانند حواصیل، کبک، خروس کولی و چنگر از جمله جانوران این منطقه کوهستانی هستند.

پوشش گیاهی غنی و نایی به ویژه در بهار طبیعت و تابستان همواره مورد توجه اهالی و گردشگران بوده و رویش گیاهان معطر دارویی و خوراکی همانند پونه، بابونه، گون و میخک وحشی به وفور در این منطقه مشاهده می‌شود.

گلدشت

منطقه درختی و سرسبز «گلدشت» بروجرد از جمله تفرجگاه‌های این شهرستان است که اغلب مسافران و گردشگران با نام و ویژگی‌های طبیعی آن به خوبی آشنایی دارند.

گلدشت یک دره و جلگه وسیع در دامنه كوه‌های سر به فلک کشیده زاگرس است که محدوده آن از غرب تپه چغای بروجرد آغاز می‌شود و تا کپرگه ادامه دارد.

گلدشت مشتمل بر چندین روستا است که روستاهای فیال، شیخ میری، قلعه و کپرگه بخش‌های مهم آن هستند. دسترسی به گلدشت از طریق جاده آسفالته به طول 12 کیلومتر از غرب شهر بروجرد امکانپذیر است.

دو طرف جاده گلدشت بروجرد پوشیده از باغ‌های سیب است که در فصل بهار دیدن شکوفه‌های درختان چشم هر رهگذر را به خود خیره می‌كند و انتهای این باغ‌ها نیز به رودخانه پر آب گلرود ختم می‌شود.

گلدشت ناحیه ییلاقی شهروندان بروجردی به شمار می‌آید و ویلاهای زیبایی در گوشه و کنار آن دیده می‌شود.

‏سراب‌ها و چشمه‌های گوناگونی در این دره آبرفتی وجود دارد و آب ناشی از ذوب برف‌های قلل کوه گرین و کوه میش پرور باعث روان شدن رودخانه‌ای دائمی در این ناحیه شده است که به تبع آن کشاورزی و باغداری در این ناحیه سرسبز رونق زیادی دارد.

دریاچه و باغ فدک

اگر بخواهیم به جاذبه‌های شهری بروجرد اشاره کنیم علاوه بر آثار تاریخی، بافت مرکزی شهر و خانه‌های تاریخی باید به مكان‌های تفریحی چون دریاچه فدک، تپه چغا و بوستان‌های زیبای این شهر نگاهی داشته باشیم.‏

دریاچه فدک را به نوعی می‌توان بزرگترین دریاچه مصنوعی غرب کشور نامید و «تپه چغا» نیز یکی از تفرجگاه‌های بروجرد است که این مکان به خوبی از ورودی‌های شهر دیده می‌شود.

این مکان نیز که در شمال بروجرد قرار دارد مشرف به شهر بروجرد است و گردشگران از این نقطه می‌توانند تمام زیبایی‌ها و قابلیت‌های شهر را مشاهده کنند.

‏در سال‌های گذشته این مکان به تفرجگاهی دلنشین برای مسافران تبدیل شده و افراد از نشستن در کنار دریاچه مصنوعی و آلاچیق‌های این مکان لذت می‌برند.

باغ فدک یکی دیگر از تفرجگاه‌های بروجرد است که درچند سال اخیر شهرت زیادی بین مسافران داشته است. وجود سه دریاچه بزرگ در این باغ و قایقرانی دراین مکان برای گردشگران بسیار دل انگیز است.

انواع قرقاول، طوطی، فنج، قناری، کبک، مرغ و خروس، طاووس، مرغ مینا، پرندگان شکاری و پرندگان آبزی وهمچنین بلبل خرمایی، یاکریم معمولی و چینی(الماسی)، بوقلمون و شترمرغ آفریقایی در این پارک وجود دارد.

در این باغ علاوه بر پرندگان مختلف جانورانی مانند میمون، سنجاب، خرگوش، آهو و اسب نیز نگهداری می‌شود.

‏‌ا‌غ‍ل‍ب‌ ‌ای‍ن‌ ج‍‍ان‍ور‌ان‌ ‌از ک‍ش‍ور‌ه‍‍ای‍‍ی‌ ب‍‍ا ‌آب‌ و ‌ه‍و‌ا مختلف مانند بلژیک، هندوستان، سنگال، لهستان، اندونزی و آمریکا خریداری شده‌اند.

پارک پرندگان شهرستان بروجرد به عنوان نخستین پارک پرندگان لرستان با الگو گرفتن از پارک‌های پرندگان کشور از جمله پارک پرندگان شهر اصفهان، امروز به یکی از معروفترین پارک‌های پرندگان غرب کشور تبدیل شده است.

بازار بروجرد

بازار بزرگ بروجرد که ساکنان محلی به آن راسا به معنی راسته بازار می‌گویند، عمده‌ترین مرکز تجارت سنتی شهر بروجرد است که مورد استفاده شهرنشینان و روستائیان شهرستان بروجرد و مناطق اطراف قرار می‌گیرد. این بازار همچنین نقش عمده‌ای در تجارت منطقه‌ای استانهای لرستان، مرکزی و همدان دارد.

سابقه بازار بزرگ و قدیمی بروجرد احتمالا به نخستین دوره‌های شکل‌گیری شهر بر می‌گردد متاسفانه بخش اعظمی از راسای اصلی

سر پوشیده آن در دهه‌های 20 و 30 به علل‌‌های مختلف از جمله ساخت خیابان و آتش‌سوزی از بین رفته است و به جز چند راسته فرعی و حدود شش سرای تجاری بقیه نو ساز هستند اما با این وجود بازار به همان شکل سابق و حرف و پیشه‌های مختلف کارکرد خود را حفظ كرده است. از جمله این سراهای قدیمی می‌توان به سرای حافظی، قیصریه، سرای وحدتی و سرای نیک‌نژاد اشاره کرد.

بازار بروجرد مشتمل بر راسته بازارها، کاروانسراها و مراکز جانبی مانند حمام و مسجد است. راسته بازارها عمدتاً به مشاغل ویژه اختصاص دارند و با همان نام شناخته می‌شوند مانند بازار مسگرها، بازار علاف‌ها، بازار زرگرها و بازار چلنگرها. کاروانسراها در دوران قاجار و پهلوی ساخته شده‌اند و عمدتاً با ورودی‌های متعدد به راسته بازارها و دیگر سراهای مجاور متصل می‌شوند. برخی از این کاروانسراها از جمله كاروانسرای حافظیه از نظر معماری ارزشمند هستند.علیرغم تغییرات شدید در سبک زندگی مردم، هنوز ردپای بسیاری از مشاغل سنتی در بازار بروجرد دیده می‌شود و عده‌ای به تولید محصولات سنتی مانند گیوه و جوراب، نخ و ریسمان، ظروف مسی و پارچه‌های سنتی مشغولند. محصولات تولیدی اینان بیشتر به مصرف روستائیان و عشایر کوچرو می‌رسد.‏