تبیان، دستیار زندگی

عصر انفجار اطلاعات و پیشرفت‌های سریع فناوری و علمی بیانگر نیاز آموزش و پرورش قرن بیست و یكم به آن نوع تعلیم و تربیتی است كه فراگیران را برای رویارویی با چالش‌های زندگی در حال تغییر و غیر‌قابل پیش‌بینی آماده نماید. در این نوع تعلیم و تربیت، یادگیری به معنی جمع‌آوری اطلاعات نیست، بلكه منظور از آن شركت فعالانه یادگیرنده در كسب تجارب و معنابخشی به آن تجارب است. در این مفهوم، اندیشه و اندیشیدن جایگاه ویژه‌ای دارد و توام با یادگیری و حل مسئله به‌شمار می‌آید. تفكر انعكاسی و تفكر انتقادی بیانگر مفاهیمی هستند كه در تعلیم و تربیت مورد نیاز قرن بیست ویكم كاربرد فراوانی دارند. تفكر انعكاسی در تقویت قوای فكری و ذهنی یادگیرندگان، مهمتر از تفكر انتقادی است زیرا موقعیتی را برای فرد فراهم می‌كند تا به عقب برگردند و بر افكار خود اندیشه كند.

با نام خدا و سلام
مبحث خوبیه با شماییم

اتفاقا خیلی دوست دارم در این باره بیشتر بدونم

راه‌های تقویت تفکر انعکاسی عبارتند از: ارائه الگوهایی از تفکر فراشناختی یا کنترل و تنظیم افکار توسط معلم، تدوین نشریه اندیشه توسط دانش‌آموزان، ترویج فرهنگ پرسش‌گری و یا استقرار تعلیم و تربیت سوال‌محور، یادگیری از راه حل‌مسئله، یادگیری پروژه‌محور یا انجام پروژه‌هایی که مرتبط با مسائل جهان واقعی باشند، و ایجاد محیط‌های کارگروهی نظیر بحث و تبادل نظر در گروه. در این مقاله، هریک از این روش‌ها به اختصار معرفی شده‌اند.

یکی از مهمترین چالش‌های آموزش و پرورش قرن بیست و یکم، چگونگی تربیت فراگیرانی است که از آمادگی لازم برای رویارویی با جامعه در حال تغییر و پیچیدگی‌های عصر انفجار اطلاعات برخوردار باشند. پیشرفت‌های گسترده علمی و فناوری همراه با منسوخ شدن سریع یافته‌ها و اطلاعات قبلی مستلزم نوعی تعلیم و تربیت است که در آن دانش‌آموزان به طور مداوم درگیر فرایند یادگیری و حل‌مسئله باشند و از رویارویی با چالش‌ها لذت ببرند. برخی تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که یافته‌ها و حاصل پژوهش‌ها در عرض کمتر از چندسال از درجه اعتبار ساقط می‌شوند و کهنه خواهند شد (به نقل از مهرمحمدی، 1379). در این صورت، چگونه می‌توان زمینه‌های لازم شناختی و انگیزشی لازم را در دانش‌آموزان ایجاد کرد تا به صورت خودانگیخته به تجربه بپردازند و به این تجارب از راه تحلیل و تعمق معنا بخشند. یکی از مهمترین راه‌های دستیابی به اهداف فوق، ترویج اندیشیدن و اندیشه‌ورزی در مدارس و مراکز آموزشی است.
د.

اندیشه‌پروری را با واژه‌هایی نظیر پرورش «تفکر انتقادی » و یا «تفکر انعکاسی » بیان می‌کنند. هر دوی این واژه‌ها مبین نقش فعال و درگیری مداوم دانش‌آموزان در فرایند یادگیری و یاددهی هستند و در عین حال تفاوت‌هایی نیز بین این دو واژه وجود دارد.
در این مقاله، ابتدا به تعریف تفکر انتقادی و انعکاسی و تفاوت بین این دو نوع تفکر اشاره ‌می‌شود و سپس به جایگاه تفکر انعکاسی در تعلیم و تربیت پرداخته می‌شود و بحث بعدی در باره راههای تقویت تفکر انعکاسی خواهد بود.

تعریف تفکر انتقادی و تفکر انعکاسی
هالپرن (1996) تفکر انتقادی را به معنی«استفاده از برخی راهبردها یا مهارت‌های شناختی که احتمالا منجر به افزایش پیامد مطلوب می‌شوند» می‌داند. از نظر او تفکر انتقادی، تفکری است که هدفمند، توام با استدلال، و جهت‌دار است. تفکر انتقادی، آن نوع تفکری است که در حل مسئله، استنتاج، برآورد احتمالات و تصمیم‌گیری مورد استفاده قرار می‌گیرد. تفکر انتقادی را گاهی تفکر هدایت‌شده می‌نامند زیرا بر روی پیامدهای مطلوب تاکید دارد.

برعکس،‌ تفکر انعکاسی بیانگر بخشی از فرایند تفکر انتقادی است که مشخصاً برای فرایندهای تحلیل و قضاوت در باره رویدادها به کار می‌رود. دیویی (1933) تفکر انعکاسی را توجه دقیق،‌ فعالانه، و مستمر به اطلاعات و زمینه‌های حمایت‌کننده از آن و درنظر گرفتن نتایج و تبعات آن اطلاعات می‌داند. یادگیرندگان با استفاده از مشارکت فعالانه در این نوع ار تفکر یعنی تفکر انعکاسی است که می‌توانند نسبت به یادگیری خود آگاه باشند و آن را کنترل کنند. به طور کلی، منظور از تفکر انعکاسی آن است که دانش‌آموز با دقت و اندیشه لازم برآوردی از دانسته‌ها و عدم دانسته‌های خود ارائه دهد. از این طریق می‌تواند برآورد کند که چه چیزی می‌داند، چه چیز باید بداند، و چگونه فاصله بین این دو وضعیت را تکمیل نماید.

جایگاه تفکر انعکاسی در تعلیم و تربیت
یادگیری فقط به‌معنی فرایند جمع‌آوری اطلاعات نیست بلکه منظور از یادگیری آن است که یادگیرنده اطلاعاتی را که با استفاده از فعالیت و تلاش کسب کرده‌ است سازماندهی کند و آنها را درون طرحواره خود و ساختار دانش قبلی قرار دهد. این نوع نگرش نسبت به یادگیری هماهنگ با دیدگاه سازندگی یا ساختن‌گرایی در مورد یادگیری است. مطابق این دیدگاه، یادگیری یعنی ایجاد دانش و درک از جهان از طریق سوال‌کردن، تفسیر کردن، و تحلیل اطلاعات. یادگیری یعنی استفاده از اطلاعات برای یکپارچگی تجارب کنونی با تجارب و اطلاعات گذشته. اندشیدن و تعمق بخشی از یادگیری از راه مسئله یا یادگیری مسئله‌مدار را تشکیل می‌دهد.

کوان (1998) معتقد است که دانش‌آموزان در هنگام تفکر انعکاسی درگیر یک مسئله یا رویداد می‌شوند و این درگیری معمولا به شکل درگیری نزدیک و تنگاتنگ در فرایند یادگیری است و شاخصی از میزان یادگیری فرد به حساب می‌آید. در این معنا، فرد یادگیرنده در موقع اندیشیدن به یک مطلب به جزئیات محرک توجه می‌کند. در تفکر انعکاسی از فرایندهای ذهنی سطح بالا که فراتر از تفکر صرف و یادآوری مطلق اطلاعات است استفاده می‌شود (مون ، 1999). بنابراین، تفکر انعکاسی نقش زیادی در یادگیری و به‌خصوص یادگیری از راه حل‌مسئله دارد. تحریک تفکر انعکاسی انتقال یادگیری را تسهیل می‌نماید و با تقویت این نوع تفکر به دانش‌آموز کمک می‌شود تا از آموخته‌های خود در موقعیت‌های جدید و پیچیده استفاده کند. ارتباط بین مطالب یادگیری جدید و آموخته‌های قبلی، اندیشیدن به امور انتزاعی و سطح بالا، استفاده از راهبردهای خاص یادگیری، درک تفکر شخصی و راهبردهای یادگیری و پرداختن به یادگیری از راه حل‌مسئله از جمله پیامدهای مثبت ترویج تفکر انعکاسی است.

رابطه یادگیری مسئله محور و تفکر انعکاسی را می‌توان بدین گونه مطرح کرد که هرگاه دانش‌‌آموز با مسئله‌ای مواجه می‌شود، تفکر انعکاسی به او کمک می‌کند تا نسبت به پیشرفت یادگیری خود آگاه‌تر شود، راهبردهای مناسب برای حل‌مسئله را انتخاب کند، و مشخص کند که از چه راهی می‌تواند اطلاعات لازم را برای حل مسئله جمع‌آوری کند.

شیوه‌های تقویت تفکر انعکاسی و ارتقاء اندیشه‌ورزی
برخی از مهمترین شیوه‌ها برای تقویت تفکر انعکاسی به شرح زیر خلاصه می‌شوند. استفاده از این راه‌ها به معلمان و مربیان توصیه‌ می‌گردد:

1