ابن سینا(رحمه‌الله) در نمط نهم اشارات و تنبیهات مینویسد: گاهی عارف به «نغمه رخم»، یعنی آهنگ ملایم نیاز دارد تا او را متّعظ كند.
در درس مرحوم الهی قمشه ای(قدس‌سرّه)، وقتی به این قسمت از شرح اشارات رسیدیم (سه نفر در آن درس حاضر بودیم)، پس از درس، از استاد اجازه گرفتیم تا جناب آقای ربّانی خراسانی كه از علمای بزرگ تهران بود (یكی از آن سه نفر)، هر شب پس از درس، یكی از غزلهای استاد را برای ما بخوانند كه ایشان هم اجازه دادند.
گاه مناجات یك جوان را اداره میكند. گاه نیز یك غزل یا قصیده، كمبودهای درونی او را ترمیم میكند؛ امّا لذت غزل هرگز در ترانه یافت نمیشود. ترانه لذتی كاذب ایجاد میكند؛ اما غزل شهدی است كه لذت صادق را به همراه دارد و تا پایان عمر با انسان همراه است. غزلهای حافظ و سعدی چنین است.
به هر حال، اگر كسی خود را با ترانه سرگرم كند، در سنین بالاتر، خود متوجه میشود كه با ذائقه او هماهنگ نیست، در حالی كه انسان با مناجات و غزل انس دیگری دارد. غزل حافظ همیشه میماند و هرچه سن بالاتر برود، انسان با آن بیشتر مأنوس میشود.
همه میدانیم كه آهنگهای طربانگیز خوی حیوانی را در ما زنده میكند. آهنگهایی كه فرشته مَنِشی را در آدم احیا میكند، به انسان سبكباری میدهد و بشر را از شهوت و غضب دور میكند نیز میشناسیم. به آهنگهای مشكوك گوش نمیدهیم.
از این نظر موسیقی بر سه قسم است:
1. موسیقیهایی كه حالتی روحانی در انسان ایجاد میكند كه اشكال ندارد.
2. موسیقیهایی كه به مجالس لهو و لعب اختصاص دارد و شهوت را تحریك میكند كه این دسته نامشروع است.
3. دستهای از موسیقیها هم مشكوك است، پس با داشتن راه صحیح، دیگر به دنبال مشكوك نمیرویم. خواندن غزلها و مناجاتها با صدای خوب، خصیصه ما ایرانیان است. ما ایرانیان به آواز بیش از نواختن علاقه داریم كه بسیار خوب است و بیش از آن هم نیاز نیست.
در فرهنگ شیعی ما، مستحب است كسی كه اذان میگوید، «صیّت»، یعنی خوش صوت باشد تا نیاز قوه سامعه تأمین شود. اشعار خوبی وجود دارد كه اگر با صدای خوش خوانده شود، این نیاز انسان را تأمین میكند.
از طرفی، اشعاری كه در اثر پیمودن این راه فرا گرفته، همه عمر برای او میماند و هرچه سن بالاتر می‌رود، بهره او از این اشعار بیشتر میشود.
