تبیان، دستیار زندگی

از سایت هم اندیشه نوشته ی خانم عصمت سپهری

دین اسلام برای خانواده اهمیت محوری قائل است. زنان و مردان هر یك در سیستم اجتماعی، دینی و تربیتی خانواده، وظیفه و نقشی كلیدی برعهده دارند. نقش مهم زن مسلمان در خانواده، تدبیر امور داخلی خانواده و نظارت مسئولانه برای كانون پرمهر است. 

جایگاه زن از دیدگاه حضرت علی(ع)

به دلیل ارزش و جایگاهی كه اسلام برای زن قائل است، سفارش‌های بسیاری در زمینه تكریم، محبت و احترام به زن بیان شده است. دین اسلام، زن را از جایگاه زن بودنش مورد تقدیر قرار می‌دهد.

علی(ع) در این باره به نقل از پیامبر می‌فرماید: «احترام بانوان را پاس نمی‌دارد، مگر كسی كه بزرگوار و كریم است و به ایشان اهانت نمی‌نماید مگر كسی كه پست و فرومایه است.» (نهج‌الفصاحه؛ علائی رحمانی، فاطمه، به نقل از كتاب زن از دیدگاه نهج‌البلاغه) آن حضرت در جایی دیگر، مقام مادری را مورد تقدیس و ستایش قرار می‌دهدو می‌فرماید: اگر فرزند در حق مادر محبت كند، نمی‌تواند یك روز بارداری وی را جبران كند.

در جامعه عرب قبل از اسلام، مردم برای زنان و دختران ارزشی قائل نبودند و اگر كسی دارای فرزند دختر می‌شد، او را زنده به‌گور می‌كردند. اما بعد از ظهور اسلام با تلاش‌های پیامبر(ص)، تحولی بزرگ درباره زنان صورت گرفت و نگرش‌های جدیدی در جامعه به‌وجود آمد كه زن را مورد تكریم و احترام قرار می‌داد. رسول گرامی اسلام(ص) هر گاه فاطمه(س) دختر گرامی‌اش را می‌دید، او را بسیار گرامی می‌داشت و پیشانی دخترش را می‌بوسید، اصولاً احترام و نكوداشت مقام زن در سیره و گفتار اهل بیت رسول خدا(ص) جلوه‌ای شاخص دارد، چنانكه علی(ع) می‌فرماید: «دختر حسنه است و پسر نعمت، حسنه ثواب دارد، ولی از نعمت حساب می‌كشند «(مستدرك، ابواب الاولاد، باب5، خ6)» و باز آن حضرت می‌فرماید: «كسی كه دختری دارد، یاری، بركت و آمرزش خدا، شامل حال او می‌شود.» (همان)

یكی از مسائل مورد توجه بزرگان دین اسلام، دور نگهداشتن زنان از تهدیدها و آسیب‌های روحی و جسمی است. هم اینك در عصر ما، بی‌توجهی به این مسئله، بسیاری از زنان را قربانی ناملایمات اخلاقی و جنسی نموده است. «آنتونی گیدنز» جامعه‌شناس غربی، آزار جنسیت زنان را پدیده‌ای معمول در غرب دانسته است. به گفته او، آزار جنسی، زنان شاغل حقوق‌بگیر را نگران ساخته است.

خانم یوهان ریدلی ،خبرنگار انگلیسی درباره خشونت نسبت به زنان در آمریكا می‌گوید: هر روز تعدادی از زنان، قربانی خشونت شوهران یا دوستانشان می‌شوند و به قتل می‌رسند. آمار این تلفات بعد از 11 سپتامبر بسیار افزایش یافته است. در جامعه‌ای چون آمریكا شاید عجیب باشد، اما واقعیت این است كه زنان، همچنان آماج خشونت هستند، به فساد اخلاقی وادار می‌شوند و یا مورد سوء استفاده‌های گوناگون قرار می‌گیرند.

یكی از مسائل مورد توجه بزرگان دین اسلام، دور نگهداشتن زنان از تهدیدها و آسیب‌های روحی و جسمی است. هم اینك در عصر ما، بی‌توجهی به این مسئله، بسیاری از زنان را قربانی ناملایمات اخلاقی و جنسی نموده است. «آنتونی گیدنز» جامعه‌شناس غربی، آزار جنسیت زنان را پدیده‌ای معمول در غرب دانسته است. به گفته او، آزار جنسی، زنان شاغل حقوق‌بگیر را نگران ساخته است.

خانم یوهان ریدلی ،خبرنگار انگلیسی درباره خشونت نسبت به زنان در آمریكا می‌گوید: هر روز تعدادی از زنان، قربانی خشونت شوهران یا دوستانشان می‌شوند و به قتل می‌رسند. آمار این تلفات بعد از 11 سپتامبر بسیار افزایش یافته است. در جامعه‌ای چون آمریكا شاید عجیب باشد، اما واقعیت این است كه زنان، همچنان آماج خشونت هستند، به فساد اخلاقی وادار می‌شوند و یا مورد سوء استفاده‌های گوناگون قرار می‌گیرند.

علی(ع) برای حفظ شخصیت زن و جلوگیری از آسیب‌های جسمی و روحی وی، به مواردی اشاره می‌كند. از نگاه آن حضرت، زن می‌تواند با حفظ حریم خود، در جامعه حضور یابد و در فعالیت‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی شركت كند و مانع تعدی بیگانگان شود. علی(ع) به زنان توصیه می‌كند هنگامی كه برای تحقق مسئولیت‌های اجتماعی، در اجتماع و محافل عمومی حضور می‌یابند، حریم و پوشش مناسب داشته باشند. در این صورت، او در برخوردهای اجتماعی از مصونیت لازم برخوردار می‌شود.

حیا و پاكدامنی اگر چه برای هر فردی نیكو و زیبنده است، اما برای بانوان نیكوتر و لازم‌تر است.

لذا می‌بینیم كه امام علی(ع) در حكمت 474 نهج‌البلاغه می‌فرماید:‌ «پاداش مجاهد شهید در راه خدا، بزرگتر از پاداش فرد پاكدامن نیست كه قدرت بر گناه دارد و آلوده نمی‌شود. همانا انسان پاكدامن، فرشته‌ای‌از فرشته‌های خداوند است.» امروزه زنان بسیاری در اقصی نقاط جهان، منزلت و حریم انسانی خود را به خوبی پاس می‌دارند.

نادیا دختر ارشد یك خانواده انگلیسی - آسیایی است كه در رشته پزشكی مشغول به تحصیل است. وی پوشش اسلامی را برای خود انتخاب كرده و می‌گوید: «من به عنوان یك زن، به حیا و پاكدامنی پایبندم. رعایت حجاب و عفاف، مرا از آسیب‌هایی كه در اجتماع با آن روبه‌رو هستم، مصون می‌دارد.» نادیا با چهره‌ای مصمم و آرام می‌گوید: «افتخار می‌كنم كه الگوهای زندگیم، فاطمه (س) و علی(ع) هستند.» (واتسون، هلن، ترجمه بحرانی، مرتضی)

حضرت علی(ع) 3 خصلت متانت، احتیاط و حسابگری را از ویژگی‌های مهم زن مسلمان می‌داند. از سخن آن حضرت چنین استنباط می‌شود كه زنان باید در مراودات اجتماعی، متانت و در عین حال قاطعیت داشته باشند. این كار برای جلوگیری از تعدی مردان بیمار دل، به آنها مفید است.

آن حضرت هم‌چنین یادآور می‌شود كه زنان باید در مراودات اجتماعی، محتاط، دانا و زیرك باشند تا مورد طمع و سوءاستفاده قرار نگیرند و جامعه به چشم كالایی مصرفی به آنها نگاه نكند. علی(ع)، ویژگی دیگر زن مسلمان را، حسابگری بیان می‌كند. آن حضرت به زنان حسابگر ارج می‌نهد و متذكر می‌شود كه زنان حسابگر و دقیق، از مال و آبروی همسر خویش مراقبت می‌كنند. بنابراین اگر یك زن به 3 صفت متانت، حسابگری و احتیاط مزین باشد، به راحتی و آزادی می‌تواند در خانه و اجتماع، گام‌های سازنده و موثری بردارد.

جایگاه زن در خانواده

ازدواج و تشكیل خانواده، نیاز و ضرورتی است كه در سایه آن، انسان‌ها می‌توانند به رشد و تعالی برسند. بدون شك، ارتباط بین اعضای خانواده، مهم و در سطح اجتماعی تاثیرگذار است. امروزه شاهدیم كه صاحب‌نظران غربی از فروپاشی نهاد خانواده و روند رو به رشد خانواده‌های تك والدی احساس خطر می‌كنند و در صدد یافتن راه‌حل‌هایی مناسب برای كاستن از پیامدهای این مسئله هستند.

آدام بورسوا نویسنده و محقق مسائل اجتماعی در ایالت ایلی نویز آمریكا می‌گوید: براساس تحقیقات انجام شده، خانواده‌های امروزی كه بدون ازدواج به‌وجود می‌آیند، منبع قوی برای شكل‌دهی تربیت فرزندان ندارند و نمی‌توانند وجدان اخلاقی كودك را به خوبی شكل دهند. این خانواده‌ها رو به متلاشی شدن و اضمحلال هستند. امروز 32 درصد از بچه‌ها، نامشروع به دنیا می‌آیند، در حالی كه در سال 1970، این تعداد 11 درصد بود. لذا وضعیت بسیار نگران‌كننده است. (بورسوا، آدام، «افول اخلاقی آمریكا» ص 11)

دین اسلام برای خانواده اهمیت محوری قائل است. زنان و مردان هر یك در سیستم اجتماعی، دینی و تربیتی خانواده، وظیفه و نقشی كلیدی برعهده دارند. نقش مهم زن مسلمان در خانواده، تدبیر امور داخلی خانواده و نظارت مسئولانه برای كانون پرمهر است. علی(ع) به این نقش اشاره می‌كند و می‌فرماید: «والمراه راعیته علی بیت زوجها و هی مسئوله»/ «زن ناظر و مسئول امور خانه و همسرش است.» (شاملی، عباسعلی، فصلنامه كتاب زنان شماره 11)

او با نظارت صحیح خود در خانواده، می‌تواند فضای صمیمانه و تفاهم‌آمیزی را ایجاد كند و زمینه یك زندگی سالم، با نشاط و موفقیت‌آمیز را فراهم سازد. علی(ع) تمام سعی خویش را به‌كار می‌بست تا مردان جامعه، جایگاه ارزشمند زنان را درك كنند و بدانند كه همسر و اعضای خانواده، بیش از هر چیز به مهر و محبت نیاز دارندو هیچ‌گونه خشونت و بی‌حرمتی شایسته آنان نیست.

آن حضرت می‌فرمود: «مردی كه همسرش را بیازارد، نماز و هیچ كار خیری از او نزد خداوند پذیرفته نیست و نخستین كسی است كه وارد آتش می‌شود.» (وسائل، ابواب احكام الاولاد، باب 7خ1)

علی(ع) همچنین می‌فرماید: «هر كه به اهل (خانواده) خود بدی كند، از او امید احسانی نسبت به دیگران نمی‌رود.» (ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه،ج12، ص163)

به عبارت دیگر، چنین فردی در مسئولیت‌های اجتماعی و حتی در اداره زندگی فردی، از شایستگی‌های لازم برخوردار نیست. به دلیل عاطفی بودن زن، مرد باید در شكست‌ها و ناكامی‌ها، تكیه‌گاه محكم او باشد و در عین حال، لازم است در پرتو مهر و عطوفت زن نیز مرد به آرامش و تعالی برسد.

بسیاری از گرفتاری‌های خانوادگی به مسائلی مربوط می‌شود كه از سوی یكی از زوجین به دیگری تحمیل می‌شود.گاه نیز برخی اختلافات خانوادگی به مسائل جزئی و كم‌اهمیت یا به درخواست‌های غیرمنطقی زن یا شوهر بر می‌گردد. امام علی(ع)، خواسته‌های غیرمنطقی زن و شوهر از هم را برای زندگی مشترك، آسیب‌زا می‌داند و از زنان و مردان می‌خواهد كه در زندگی، به هم مودت بورزند، چیزی را به یكدیگر تحمیل نكنند زمینه رنجش هم را فراهم ننمایند.

آن حضرت، 9 سال با همسرش فاطمه (س) با صفا و صمیمیت تمام زندگی كرد و وقتی از او درباره زندگی مشتركشان سؤال شد، فرمود: «خدا را گواه می‌گیرم كه در هیچ موردی فاطمه (س) را به خشم نیاوردم و به او هیچ كاری را تحمیل نكردم. فاطمه(س) نیز چنین بود كه در هیچ موردی خشم مرا برنیانگیخت و در هیچ امری از من سركشی نكرد.» (شملی، عباسعلی به نقل از فصلنامه كتاب زنان شماره 11)

از آنجا كه هدف اصلی پیوند ازدواج و تشكیل خانواده، رسیدن به آرامش جسم و روان و تداوم نسل است، باید معیارهای انتخاب همسر به گونه‌ای باشد كه ایجاد یك خانواده پایدار را تضمین كند. علی(ع) در موارد مختلف معیارهای انتخاب همسر نیكو را بیان فرموده است. یكی از این معیارها، هم كفو بودن زن و مرد است. یعنی زن و مرد، هم شأن و همتای یكدیگر باشند، زبان و منطق هم را بفهمند و در بعد اعتقادی و فكری به یكدیگر نزدیك باشند و همدیگر را كامل كنند. چنانكه علی(ع) می‌فرماید:« مومن هم كفو مومن است.» (همان)

در جایی می‌گوید: «هر مردی همسنگ و همترازش را از بین زنان برگزیند، زن هم درگزینش همسر، مردی را انتخاب كند كه همسنگ او باشد.» (مرحوم المقوم، وفات الصدیقه، ص23) از نظر اسلام، هم شأن بودن زن و شوهر، دین، فرهنگ، شخصیت و اخلاق و برخی خصوصیات جسمی را شامل می‌شود. در این رابطه، ویژگی‌های ظاهری چون سن و هوش و سایر عوامل فردی نیز می‌تواند از معیارهای انتخاب همسر باشد.

به این ترتیب، مناسب است زنان و مردان در آستانه ازدواج، برای پیشگیری از مشكلات آینده، به ویژگی‌ها و شرایط یكدیگر توجه داشته باشند و همسری را برگزینند كه از نظر صفات كلی به آنها نزدیك باشد. در مجموع با انتخاب درست و همچنین تفاهم و گذشت و شكیبایی می‌توان محیطی‌ آرام، سالم و سرشار از موفقیت را برای همسر و فرزندان مهیا نمود

منابع:

- نهج‌البلاغه

- گیدنز، آنتونی، جامعه‌شناسی گیدنز

- علائی رحمانی، فاطمه، زن ازدیدگاه نهج‌البلاغه، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، زمستان 1369

- واتسون، هلن، ترجمه بحرانی، مرتضی، «زنان و حجاب» فصلنامه كتاب زنان شماره 20

- شاملی، عباسعلی، «منزلت زن در اندیشه والای امیرالمومنین(ع)» فصلنامه كتاب زنان شماره 11

- نهج الفصاحه

- بورسوا، آدام «افول اخلاقی آمریكا» ماهنامه سیاحت غرب، مركز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، سال دوم، شماره هفدهم، آذر 1383.