تبیان، دستیار زندگی

آیا می دانید علت اینكه وزنه برداری در رده تیم ملی اعزامی به المپیك وقتی روی صحنه می رود فراموش می كند به دستان خود گچ مخصوص بزند چیست ؟  آیا می دانید علت اینكه تكواندو كاری در رده تیم ملی اعزامی به المپیك وقتی روی تشك مسابقه می رود فراموش می كند كلاه مخصوص خود را بر سر گذارد چیست ؟ آیا می دانید علت اینكه دوچرخه سواری در رده تیم ملی اعزامی به مسابقات آسیایی وقتی در ابتدا خط استارت قرار می گیرد چنان پاهایش می لرزد كه نمی تواند روی پنجه ركاب دوچرخه نیرو وارد كند و از مسابقه باز می ماند چیست ؟ مسلماً پاسخ شما شامل توضیح مسائل فنی این رشته های ورزشی نیست و بر روی كلمه اضطراب متفق القول هستید .

 اضطراب یكی از مهمترین مسئله هایی است كه انسان با آن دست به گریبان است. بخصوص زمانی كه پای رقابت در میان باشد. در اكثر كتابها و مقالات بیشتر به مسائل تخصصی رشته های ورزشی توجه شده است .

اما آیا می دانید طبق تحقیقات به عمل آمده بسیاری از عدم موفقیت های ورزشی ریشه در علل روانی دارد . از آن رو تصمیم گرفتیم تا با طرح سلسله مقالات روانشناسی و آموزشی اضطراب، نقش كوچكی در موفقیت های آتی ورزشكاران شطرنج باز ایران عزیزمان داشته باشیم .

روانشناسی ورزشی

روانشناسی علم مطالعه رفتار انسان و روانشناسی ورزشی مطالعه رفتار ورزشی و كاربرد یافته های روانشناسی برای بهبود عملكرد و ارتقاء تندرستی است. از حوزه های مهم مورد مطالعه روانشناسی ورزشی كه به ویژه در آمادگی قهرمانان كاربرد دارد، آمادگی روانی برای عملكرد است كه ورزشكار را برای مسابقه آماده می سازد .

مركز روانشناسی ورزشی

مركز روانشناسی ورزشی آكادمی ملی المپیك و پاراالمپیك، فرصتی را برای ورزشكاران تیم های ملی فراهم می سازد تا در كنار تقویت عوامل جسمانی و فنی به تقویت آمادگی روانی در رشته ورزشی خود بپردازند و توانایی های خود را در همه ابعاد تكامل بخشند .

این مركز برنامه هایی را برای كمك به ارتقاء عملكرد ورزشكاران تیم های ملی طراحی نموده است كه در سال جاری به اجرا خواهد گذاشت. این برنامه ها شامل برگزاری دوره های آشنایی با روانشناسی ورزشی برای مدیران، مربیان و ورزشكاران تیم های مختلف، برگزاری جلسات مشاوره فردی و گروهی با ورزشكاران تیم های ملی و ارائه تمرینات و توصیه های روانشناختی برای بهبود آمادگی روانی و ارتقاء عملكرد ورزشی است .

آمادگی روانی چیست؟

همه ما با مراجعه به حافظه خود می توانیم. لحظاتی را در مسابقات ورزشی به خاطر آوریم كه تیم یا ورزشكاری با وجود آمادگی كامل جسمانی و فنی، به دلیل شرایط نامناسب روانی از ارائه بهترین عملكرد خود ناتوان مانده است .

ضعف آمادگی روانی در ورزشكاری كه آمادگی جسمانی مطلوب دارد، به مثابه اتومبیل آماده و پر سرعتی است كه راننده ای ناشی و نا آماده در آن نشسته باشد .

هر قدر هم كه جسم آماده و ورزیده باشد، اگر ذهنی كه آن را هدایت می كند فاقد ورزیدگی و آمادگی باشد جسم به درستی هدایت نخواهد شد .

احتمالاً در 30 سال پیش، واژه آمادگی جسمانی برای مربیان و ورزشكاران قدری نامفهوم بوده است، اما امروزه در پاسخ به مفهوم آمادگی جسمانی، بی درنگ عوامل متشكله آمادگی جسمانی مانند : قدرت، استقامت و ... به ذهن خطور می كند. همانطور كه آمادگی جسمانی مستلزم صرف زمان كافی برای تمرین و تقویت عوامل آن است، آمادگی روانی نیز از عواملی همچون مهارت در توجه، مهارت در كنترل اضطراب و استرس، حفظ انگیزش، حفظ و افزایش اعتماد به نفس و ... تشكیل می شود. رسیدن به آمادگی روانی نیز به مرور و با صرف زمان و امكان پذیر می شود و مستلزم اینست كه مدیران و مربیان آگاه چنین فرصتی را برای ورزشكاران فراهم آورند .

ضرورت آمادگی روانی

بسكتبالیستی كه در تمرین همه پرتاب های پنالتی را تبدیل به گل می كند، چه می شود كه در مسابقه از به ثمر رساندن یك پنالتی ناتوان می ماند؟ آیا وضعیت او با تمرین جسمانی و مهارتی بیشتر، بهتر خواهد شد؟ بعید به نظر می رسد، زیرا او مهارت لازم را دارد و این را در تمرین نشان می دهد، ممكن است مشكل او ناتوانی در حفظ توجه و كنترل اضطراب ناشی از هیجان مسابقه باشد. این مسئله با هدایت وی به سمت تمرینات توجه و تمركز و یا مهارت كنترل اضطراب قابل حل است و گرنه انجام تمرینات جسمانی بیشتر، مشكل او را حل نخواهد كرد .

امروزه، قهرمانان سطوح عالی و المپیك بخشی از زمان تمرینات خود را صرف تمرینات آمادگی روانی می كنند. در بسیاری از رشته های ورزشی، تا 10 نفر اول مسابقات جهانی، به لحاظ فنی و جسمانی در یك سطح اند و آنچه نفرات برتر را متمایز می سازد، آمادگی روانی آنهاست (تفاوتی كه ایجاد تفاوت می كند) . در دنیای امروز رقابت دیگر فقط بر سر تكنیك برتر نیست، ورزشكاری پیروز است كه از آمادگی روانی بالاتری برخوردار باشد .

دکتر مهدی خبیری :

زمان آن فرا رسیده كه مسوولان داشتن روانشناس و انجام كارهای ذهنی را در ورزش قهرمانی به عرصه‌ی عمل برسانند و از حد حرف خارج شویم .بی‌تردید در شرایط فعلی جنبه‌های جسمانی، فنی، تكنیكی و تاكتیكی كار ورزشكاران به بالاترین حد رسیده است و در این موارد همه می‌توانند به اطلاعات مورد نظر خود دست یابند؛ اما، برای توسعه‌ی ورزشی در روانشناسی نتوانستیم بیش‌تر از ده تا پانزده درصد استفاده لازم را ببریم.

روانشناسی در ورزش هم اكنون در جایگاهی است كه فیزیولوژی ورزش در 60 تا 70 سال پیش در جهان و 40 تا 50 سال پیش در ایران قرار داشت. 

از بالاترین مراجع اجرایی تا پایین‌ترین رده كه بازیكنان باشند همه می‌گویند روانشناسی لازم است؛ اما، هیچ گاه به اجرا نمی‌رسد در حالی كه روانشناسی ورزش یك وسیله‌ی راحتی است كه می‌توان با اتكا به آن عملكرد ورزشكاران را افزایش داد. این موضوعی است كه در این همایش روی آن تاكید بسیاری شد و از طرف دیگر این ابراز نگرانی اعلام شد كه نباید تحقیقات انجام شده در این زمینه همواره در حد مطرح شدن در همایش‌ها باقی بماند. در حقیقت ما روی این قضیه به بحث و تبادل نظر پرداختیم كه چگونه می‌توان فاصله علم با امور اجرایی را از بین برد.

بنابراین اگر ما بخواهیم از این نظر در ورزش كشور موفق باشیم، باید زمینه لازم برای آموزش فراهم شود و از سوی دیگر فرهنگ مخصوص به آن را نیز پدید بیاوریم. قطعا همه كسانی كه در این زمینه پای گذاشته‌اند انقلابی بزرگ در ورزش خود پدید آورده‌اند. بنابراین اگر در ورزش قهرمانی به دنبال توسعه و مدال هستیم، باید به این عرصه‌ی دست نخورده كه هیچ انتهایی نیز ندارد بهای بیشتری بدهیم.

در تیم ملی فوتبال ایران نیز یك روانشناس همراه تیم بود؛ اما، مشخص نیست كه چه مشكلی از تیم حل شده است و یا چه معضلی برطرف شده؟! در این زمینه برآیند كار مشخص نیست چون راهكارهای لازم را قبل از آن مشخص نكردیم.

در شرایط فعلی بازیكنان به خوبی در زمین به وظایف خود عمل می‌كنند و همه نوع تمرینات جسمی را انجام می‌دهند، در حالی كه ما هیچ گونه تمرین ذهنی نداریم و اگر داریم بسیار محدود است. به عقیده من عملكرد بازیكن در زمین مسابقه صددرصد ذهنی است، درست است كه تمرینات جسمی و ذهنی با هم انجام می‌شود؛ اما، این قضیه تا اندازه‌ی بسیار كمی به بازیكن كمك می‌كند. ما باید تمرینات روحی را به صورت جداگانه داشته باشیم.

پس از قهرمانی عراق در این رقابت‌ها خیلی از افراد به تجزیه و تحلیل علت این قهرمانی پرداختند و در پایان به این نتیجه رسیدند كه قطعا مسائل روانی بیش‌تر از مسائل سخت‌افزاری ورزش در قهرمانی آنها اثر داشته است، چرا كه با وضعیت اسفناكی كه كشور عراق برخوردار است، آن‌ها هیچ‌گونه مسابقات لیگ، تداركاتی، كمیته آموزش، كمیته مسابقات و یا هر چیز دیگری كه بخواهد به موفقیت آنها در مسابقات جام ملت‌های آسیا كمك كند را نداشتند. همه چیز در كشور آن‌ها تعطیل بود و تمرینات‌شان در كشوری دیگر برگزار می‌شد. پس قهرمانی آنها در مسابقات جام ملت‌های آسیا خلاف قانون و عرفی بود كه در جهان در حال جریان است.

‌به عقیده و من بسیاری از روانشناسان محرومیت آنها منبع بزرگی از انگیزه برایشان شده بود؛ یك بازیكن عراقی در این رقابت‌ها یعنی سراپا انگیزه. همین قضیه سبب شد تا آنها خالق اثری ماندگار در ورزش آسیا شوند. به عقیده من اثری كه عراقی‌ها در فوتبال از لحاظ مسائل روانی و انگیزه بر جای گذاشتند مقوله‌ای است كه باید برای دیگر تیم‌ها سرمشق شود.

در حقیقت عراقی‌ها به دنبال هویت گمشده خود بودند، هویتی كه در حال له شدن بود و آنها تنها می‌خواستند بودن خود را در میان كشورهای آسیایی و جهان نشان دهند. این طور نبود كه آنها نگران باشند كه در برنامه‌ی 90  رباره‌ی آنها چه گفته می‌شود! عراقی‌ها می‌خواستند بگویند من عراقی هنوز هم می‌توانم و هستم. اگر آنها به دنبال این حاشیه‌ها بودند كه فلان مجله در مورد آنها چه می‌نویسد و در فلان شبكه تلویزیونی در مورد آنها چه می‌گویند، قطعا به این نتیجه نمی‌رسیدند. همه‌ی این حاشیه‌ها در وجود آنها صفر شده بود.

تمام ذهنیت عراقی‌ها به دنبال كارشان بود آنها علاقه‌ی شدیدی به موفقیت داشتند كه به این موفقیت هم رسیدند.

قطعا تفاوت عراقی‌ها با ایران یا با دیگر تیم‌های آسیایی در مسائل فنی نبود و این عوامل روانی بود كه ثابت كرد در محدودترین شرایط ممكن می‌توان از این طریق معجزه كرد.

دکتر مهدی خبیری ؛ عضو هیات علمی دانشگاه تهران

نوع انگیزه

 بعضی مواقع لغت «انگیزه» بیش از حد بکار می رود و شخصیت مربی بطرق مختلف در بازیکنان تیم تأثیر می گذارد و باصطلاح ایجاد انگیزه می کند. این به طرز فکر و شخصیت اجتماعی مربی بستگی دارد.

 کسب انگیزه

چنین به نظر می رسد که صحبت آرام و هدفدار روز قبل از مسابقه، برای اجتناب از تنش و اضطراب بازیکنان ، بسیار مفید است 200 دقیقه صحبت قبل از بازی کافیست و با تأکید بر نقاط قوت بازیکنان ، اعتماد به نفس و روحیه آنها تقویت می شود. در صورت لزوم از انتقاد ملایم مضایقه نشود. بطور کلی مربی بایستی حدفاصل بین انگیزه دادن و افراط در آن را رعایت کند.

 فیفا و روان شناسی مربی

شناخت روان شناسی ، از دروس بسیار لازمی است که فیفا یکی از آموزشهای واجب و مهم برای مربیان می داند. زیرا مربیان مرتباً با فوتبالیستهای بسیار جوانی سروکار داشته و می بایست با آنها حتی زندگی کوتاه مدتی را داشته باشند تا مشکلات و ناراحتی ها و یا دلایل خوشحالی و شادابی بازیکنان خود را بداننند و بتوانند هماهنگی لازم در سطح سازمان تیم خود بوجود آورند.

نقش هوش منطقی «IQ» و هوش عاطفی (E.Q) در موفقیت افراد و سازمان فوتبال

در جوامع پیشرفته علمی برخی از پژوهندگان بموازات پیشرفتهای علمی درباره بهره هوشی «IQ» نسبت به بهره عاطفی « E.Q » تحقیقات وسیعی را انجام داده اند. در این پژوهش ها با استناد بسیاری از مقاله های بین المللی فاکتور (E.Q) را در موفقیت های افراد به میزان 80 درصد و فاکتور بهره هوش منطقی را به میزان 20 درصد مؤثر دانسته اند. آنها معتقد هستند که بهره عاطفی « E.Q » معیار واقعی تری را برای سنجش میزان هوش انسانها بیان می نماید. به عبارتی دیگر هوش احساسی- عاطفی (E.Q) در تمام زمینه های شخصی ، شغلی ، اجتماعی ، ورزشی و غیره تعیین کننده عامل بسیار مهم موفقیت و کامیابی انسانهاست.

گرچه عقل و هوش منطقی یا (IQ) به قدرت استدلال کمک می کند اما باید اطمینان داشته باشیم که توانائی های پیش بینی و پیامدهای تصمیم گیریها تنها از عامل (E.Q) برخوردار است. زیرا افرادیکه در پیش بینی ها بر قدرت استدلال تکیه می نمایند، همواره تصمیمات اشتباه را تکرار کرده و در زندگی دچار شکست پی در پی می شوند و یا از روابط عاطفی غافل می مانند.

به همین دلیل است که مدیران و مربیانی که با تجربه بیشتر و با احساس عاطفی، بازیکنان و ورزشکاران تیم خود را با معیارهای « E.Q» انتخاب می نمایند، از پایداری و موفقیت بیشتری برخوردار بوده و همیشه تدابیری می اندیشند که بازیکنان را با میل و رغبت فردی، تشویق به تلاش بیشتر نمایند، تا در نتیجه از میدان پیروز موفق خارج شوند.

آرامش ذهنی :

آرامش ذهنی در مقابل استرس یا فشار روحی قرار دارد. استرس یا فشار روحی ممکن است در اثر خستگی، هیجانات بالا، پراکندگی یا هجوم افکار منفی رخ دهد.عوامل استرس زا بطور عمده به دو بخش بیرونی یا محیطی و درونی یا شناختی تقسیم می گردد.

عوامل محیطی می تواند شامل و سرو صدای زیاد یا آلودگی صوتی، کار یکنواخت و مدوام و یا بطور مثال در ورزش، رفتار تماشاچیان موافق و مخالف یا تمرینات پیوسته و سنگین و برنامه ریزی نامتناسب تمرینی باشد.

جهت مقابله با عوامل محیطی لازمست تا حد ممکن آنها را کنترل نمود. مربیانی که فکر می کنند با تمرینات فشرده و یکنواخت قادرند ورزشکاران خود را به سطح بالایی از کارایی برسانند، بیشتر سبب افت نیروی جسمی و روانی در آنان خواهند بود. از این نظر روش تمرین متناوب به عنوان بهترین روش توصیه می شود.

عوامل شناختی نیز می تواند بعنوان نمونه شامل افکار منفی، برداشتهای غیرمنطقی و تفسیرهای نادرست نسبت به شرایط محیطی و ارزیابی از امکانات فردی باشد. باورها و انتظارات ما بر روی عواطف و خلقیات ما اثر می گذارند و به میزان تعیین کننده ای رفتارهای ما را تحت تأثیر قرار می دهند. باورها و انتظارات ما از چگونگی تعبیر و تفسیرمان از رویدادهای زندگی و طرز تلقی شخصی مان از وقایع و قابلیتهای فردی ما سرچشمه می گیرند.یک «تفکر منفی» نسبت به خود همواره بدبینانه می اندیشد، خود را دست کم می گیرد و نسبت به پدیده های دیگر ارزیابی معکوس دارند.