تبیان، دستیار زندگی

هروئین یک داروی مخدر غیر قانونی است که از خشخاش تریاک ساخته می شود . خشخاش تریاک ،گیاهی است که در خاورمیانه ،جنوب شرقی آسیا و بخشهایی از مرکز و جنوب آمریکا یافت می شود .در محصول تریاک دانه ( تخم ) خشخاش را برش داده و از آن شیره به بیرون جاری می شود . عنصر سازنده اصلی آن شیره ای است از تریاک خام به نام مرفین ،مرفین به آسانی بوسیله یک فرایند شیمیایی به هروئین تبدیل می شود .در سال ۱۹۷۳ دانشمندان کشف کردند که در مغز گیرنده هایی برای مخدرها وجود دارد. به عبارت دیگر،محل هایی بر روی نورونها برای شناختن (جذب ) مخدرها وجود دارد.این گیرنده ها در بخش های مهمی از مغز برای تنفس ،درد و هیجانها واقع شده اند . کشف گیرنده های مخدر در نقاط برجسته مغز این سوال را مطرح کرد که چرا نورونها این چنین گیرنده هایی دارند.دو سال بعد ، دانشمندان پاسخ آن را پیدا کردند . خود مغز مخدرهای شناخته شده ای مثل « اِندروفین ها » را می سازد . اندروفین همیشه در مغز وجود دارند .

اما آنها ( اندروفینها ) هنگامی که در افراد و حیوانات درد یا استرس های پائینی وجود دارد به مقدار زیادی آزاد می شوند. تاریخچه ای از مخدرها مدارک نشان می دهد که مخدر بوسیله مصریان باستان، یونانی ها و رومی ها استفاده قرار می گرفته .به نظر می آید خشخاش در ۶۰۰ سال پیش از تاریخ در صنعت مصری تسویه شد ( صاف شد ) . ۸۰۰ سال پیش از میلاد مسیح تریاک به اطراف چین وارد شده بود . نزدیک به سال ۱۶۰۰ استعمال تریاک در سراسر چین متداول شده بود .در سال ۱۶۸۰ پزشک معروف انگلیسی به نام « توماس سیندنهام » تریاک را به حوزه طبی معرفی کرد . در قرن ۱۷، مردمان بسیاری در اروپا که مشکلات بهداشتی ( سلامتی ) گوناگونی داشتند بوسیله تریاک درمان شده بودند . در سال ۱۷۲۹ تریاک که به صورت غیر قانونی ساخته شده بود در چین استعمال می شد ولی بزودی واردات تریاک تحریم شد . این تحریم تجارت انگلیسی ها را که متصدی محصول گرانبهایی بودند را دگرگون کرد . اما هنوز تریاک در چین قاچاق می شد و این باعث جنگهای تریاک در (۱۸۴۲ ۱۸۳۹ ) و ( ۱۸۶۰ – ۱۸۵۶ ) بین انگلیسی ها و چینی ها شد .در آمریکا تریاک برای درمان سربازان به هنگام جنگهای داخلی استفاده شد ( ۱۸۶۵ ۱۸۶۱ ) . در اواخر سال ۱۸۰۰ ،پزشکان تجویز نیرو بخش هایی را که شامل مخدرهای بسیاری بودند را مشروط کردند . اینها به ندرت فهرست داروهای مخدر و عنصر سازنده آن را انجام دادند . در حقیقت ،هروئین به عنوان یک دارو برای سرفه کردن و معالجه اعتیاد به مرفین فروخته می شد . در هر حال بسیاری از پزشکان علاقمند بودند که با چنین درمانهایی ،درمان اعتیاد را تقریباً امکان پذیر کنند . زمانهای مهم در تاریخچه مخدرها ۱۸۰۳ بوسیله « فردریک سرتورنر » مرفین از تریاک جدا شده بود. ۱۸۳۲ کدئین از تریاک استخراج شده بود.۱۸۵۳ آمپول ( سوزن ) زیر پوستی ساخته شد. ۱۸۷۴ – هروئین برای اولین بار از مرفین تولید شد .۱۸۹۸ – شرکت « بایر » هروئین را بعنوان جانشینی برای مرفین معرفی کرد. ۱۹۰۶ در نیازهای درمانی لازم بود که خوراکی هایی خالص و عمل داروهایی را که شامل هروئین می شدند را طبقه بندی کنند (نامگذاری کنند ).۱۹۱۴ «هریسون » برای توزیع مخدر مالیات را اضافه کرد . ۱۹۲۲ در رابطه با عمل وارد و صادر کردن مواد مخدر – وارد کردن تریاک خام محدود بود مگر برای استفاده در موارد پزشکی و طبی. ۱۹۲۴ – عمل هروئین – هروئین به صورت غیر قانونی جعلی ساخته شد و تحت تصرف درآمد .۱۹۳۰ دفتر پیمان مخدرها ایجاد شده بود. ۱۹۷۰ عمل نظارت بر مواد اصلی آن ( مواد مخدر ) قدیمی شده بود – داروها را طبقه بندی کردند و قوانین و مجازاتهایی را برای مخدرها گذاشتند.

هروئین چگونه مصرف می شود ؟

هروئین خالص می تواند انواع زیادی داشته باشد . هروئین می تواند باپودر شیر ( شیر خشک ) شکر ،بکینگ پودر ،پروکافین و لیدوکائین ( بیهوشی های موضعی ) یا حتی پاک کننده لباس پودر تالک ،نشاسته ،پودر کاری ، پاک کننده Ajax یا استریکنین آمیخته شود . همه این( مواد اعتیاد آور) در صورتی که درون رگهای خونی تزریق شوند خطرناک هستند . هروئین بصورت پودر استنشاق یا کشیده می شود و یا می توان آنرا با آب جوشاند سپس تزریق کرد . هروئین به دلیل قابلیت حلالیت بالا به مایعات از میان سد مغزی – خونی ،۱۰۰ بار سریع تر از مرفین عبور می کند . اثرات در تزریق به سیاهرگ ( تزریق وریدی ) در عرض ۷ تا ۸ ثانیه حاصل می شود . اثرات در تزریق به ماهیچه ( تزریق عضلانی ) یا زیر پوست ( تزریق زیر پوستی ) می تواند در عرض ۵ تا ۸ ثانیه بروز کند . بعضی اوقات معتادین تا ۴ بار در روزبه خودشان هروئین تزریق می کنند .

اثرات مصرف هروئین : روی هم رفته مصرف هروئین باعث ضعف سیستم اعصاب مرکزی می شود .

ـ بی دردی ( فقدان حس درد )

ـ شنگولی و سرخوشی مختصر ( حمله یا احساس بهزیستی )

ـ تهوع

ـ خواب آلودگی ،نئشگی

ـ کاهش اضطراب

ـ کم بودن غیر طبیعی حرارت بدن

ـ کاهش تنفس ،اشکال در تنفس

ـ کاهش سرفه

ـ مرگ در نتیجه مصرف بیش از حد

تاثیرات در طولانی مدت تحمل :

افزایش میزان نیاز به دارو برای ایجاد نئشگی و اثرات دیگر روی رفتار .

▪ اعتیاد :

نیاز روانی و فیزیولوژیکی برای مصرف هروئین .

اشخاص تلاش فراوانی برای مصرف هروئین بیشتر می کنند و در صورت عدم دسترسی به مواد احساس بدی خواهند داشت تمایل به مصرف دوباره هروئین ۴ تا ۶ ساعت بعد از آخرین تزریق در معتادان نمایان می شود .

▪ ترک دارو:

حدود ۸ تا ۱۲ ساعت بعد از آخرین مصرف هروئین ،اشک از چشم معتادان جاری می شود خمیازه می کشند و احساس نگرانی و وحشت دارند . تعریق افراطی ،تب ،انقباض معده و عضله ،اسهال و لرزش ها تا چندین ساعت می تواند ادامه پیدا کند این نشانه های ترک دارو می تواند برای ۱ تا ۳ روز بعد از مصرف اولیه ادامه پیدا کند و یا حتی ۷ تا ۱۰ روز هم طول بکشد . در بعضی موارد ،بهبود کامل می تواند زمان بیشتری ببرد .

▪ دیگر اثرات :

این داروی قوی علاوه بر خطرات مستقیم ،ریسکهای زیر را به همراه دارد : HIV /AIDS – استفاده مشترک از سرنگ مسمومیت – از آلودگی به سم دارو هپاتیت – لطمه به کبد عفونت های پوستی – از تکرار تزریق وریدی دیگر عفونت های باکتریایی و ویروسی افزایش ریسک حمله اضمحلال سیاهرگ ها عفونت ریه ها

هروئین چگونه به مغز اثر می گذارد ؟

همه مکانیسم هایی که بوسیله هروئین و دیگر افیون ها بر مغز اثر می گذارند شناخته نشده اند همچنین مکانیسم های دقیق تر که باعث ایجاد تحمل و اعتیاد می شود کاملاً شناخته شده نیستند . افیون ها یک « سیستم وخوشی الذت » در مغز را به خود اختصاص می دهند . این سیستم شامل نورون هایی در مغز میانی است که نوروترنسمیترهای ( ناقلین عصبی )آنها « دوپامین » خوانده می شود . این نورونهای دوپامین مغز میانی ساختارهایی را که اکامبنزهای هستک نامیده می شوند را طرح ریزی می کنند که سپس به کرتکس مغز ارائه می شوند .این سیستم مسئول اثرات خوشی هروئین و قدرت مواد اعتیاد آور داروست . دیگر سیستم های نوروترنسمیترها، مانند آنهایی که منجر به آزاد شدن آندورفین می شوند ،همچنین احتمال دارد تا با نشانه های ترک دارو و تحمل هروئین درگیر (آمیخته ) شود .

هدف از درمان اعتیاد چیست؟

۱) رسیدن به شیوه زندگی بدون مواد.
۲) کمک به افزایش عملکرد فرد در جنبه های مختلف زندگی.
۳) جلوگیری از پیدایش مجدداعتیاد.

برای رسیدن به این اهداف نیاز به یک برنامه درمان خاص داریم بطور کلی درمان معتاد شامل دو مرحله است: مرحله اول دوره سم زادائی ـ مرحله دوم دوره توانبخشی.

مرحله اول: این مرحله بسته به نوع و مقدار ماده مصرفی و طول مدت اعتیاد بطور متوسط ۱۰ تا ۱۵ روز طول می کشد و با وجودی که علائم خماری در این مرحله برای فرد معتاد سخت و برای دیگر افرادی که از معتاد مراقبت می کنند ممکن است ناراحت کنند باشد ولی خوشبختانه خطری از نظر مرگ و میر ندارد.

مرحله دوم: این مرحله مهم ترین و حساس ترین زمان برای رسیدن به اهداف درمانی است که اگر در مراقبت از معتاد سهل انگاری صورت گیرد درمان بی نتیجه خواهد بود در این مرحله بیشتر به علل و عواملی که باعث گرایش فرد به اعتیاد می شود توجه شده و عمدتا از درمان های غیر داروئی مثل روان درمانی فردی، گروهی، خانواده درمانی، مشاوره، کاردرمانی و درمان های مذهبی و روحانی و حتی ورزش درمانی به منظور استمرار درمان و جلوگیری از باگشت مجدد به اعتیاد بهره گرفته می شود.

روان درمانی فردی

در روان فردی معتادین به مواد مخدر مسائل بسیار مهم و سودمندی در نظر گرفته می شود که از جمله آن ها ایجاد رابطه مثبت با بیمار معتاد از طریق پذیرش بی قید و شرط او بعنوان یک انسان دردمند و نیازمند آشنا نمودن بیمار با ویژگی های شخصیتش از طریق روش های روانکاوانه به منظور ایجاد تغییر یا تعدیل لازم در آن ویژگی ها تقویت صفات مثبت شخصیتی و تصحیح افکار و اعتقادات افراطی از طریق بحث های شناختی آموزش مهارت های اجتماعی به منظور توانا ساختن بیمار در برخورد مناسب با موقعیت های اجتماعی آموزش مهارت های مقابله با استرس وروش های مناسب حل مسأله در بحران های زندگی و ستفاده بهینه از استعدادها خود می توان اشاره نمود در آن نوع از روان درمانی ملاک بهبودی عبارت است از تغییر در باورها و نگرش ها بالا بردن اعتماد به نفس احساس خودکفائی لذت اززندگی و ارتباط سالم با دیگران که همه این تغییرات از اهمیت بسزائی برخوردار است.

خانواده درمانی

روان درمانی خانواده: با توجه به این که اختلالات رفتاری فرزندان با مشکلات روانی پدر و مادر ارتباط دارد می توان در اغلب موارد فرض را بر این گذاشت که اختلال رفتاری فرزندان از بافت زندگی خانواده او نشات می گیرد. ناراحتی کودک اغلب نشانه وجود اختلال عصبی در مجموعه خانواده او نیز توجه داشت تحلیل های روانی حاکی از آن است که سستی درانجام وظایف سرپرستی از جانب پدرو مادر معمولا پایه غیر منطقی داشته واغلب ناشی از اختلال عصبی و بدور از کنترل آن ها صورت می گیرد.

در اغلب موارد قصد و عمدی در کار نیست بیشتر والدین می خواهند پدر و مادرهای خوبی باشند و کاری در جهت منافع فرزندان صورت دهند اما با کمال تعجب آن چه در عمل انجام می دهند با تصویر ایده آلی که در ذهن خود دارند مطابقت نمی کند. برای درمان کودکان باید به والدین توجه نمود اما فقط با توجیه و آموزش نمی توان طرز تلقی های پدر و مادر را اصلاح کرد برای رسیدن به این مهم بایستی به روش های روان درمانی اقدام نمود و دراین بین یکی از شاخه های مهم روان درمانی خانواده درمانی است.

خانواده درمانی به عنوان راهی جدید برای رویارویی با آن دسته از مشکلات انسان که قبلا به وسیله یکی از اشکال گوناگون روان درمانی فردی با آن برخورد می شد شکل گرفت و اکنون یک شیوه تازه و ارائه مفهومی جدید از نحوه بوجود آمدن مشکلات است پیش از این تصورمی شد که مشکلات مذکور عمدتا نتبجه فرآیندهای روانی درونی با آسیب شناسی روانی فرد باشند و لذا عقیده برآن بود که ریشه اغلب مشکلات در تجارب اوایل کودکی است.

 در حالی که رویکرد خانواداگی براین باور استوار گشته که این مشکلات به تعاملات فعلی موجود میان افراد خانواده و گاهی اوقات میان افراد و دیگر سیستم های اجتماعی مربوط هستند در واقع علت مشکلات افراد در سیستم های اجتماعی با وضعیت حال حاضر آن ها فهمیده می شود و نه از تاریخچه و شرح حال گذشته آن ها خانواده برای حفظ تعادل خود در مقابل تغییر چه در جهت مثبت و چه در جهت منفی مقابله می کند اگر فرزند سر به راه خانواده شب دیر به خانه بیاید خانواده در مقابلش می ایستد و بالعکس اگر فرزند نااهل خانواده پس از عدم پذیرش وی سر به راه شود خانواده فشار خود را برای تداوم نابهنجاری او افزایش می دهد رفتار نابهنجار معلول رفتار متقابل اعضای خانواده با یکدیگر است از نقطه نظر این دیدگاه بیماری فرد حتما به رابطه او با همسر و خانواده وی مربوط می شود.

منبع: سایت مجله پزشكی

چه کسانی بیشتر در ایران معتاد می شوند؟

جمعیت شناسی معتادان نشان می دهد هرم جمعیتی و خصوصیات شغلی آنها در سالهای گذشته تغییر کرده است.

خبرآنلاین: تصورات قدیمی از معتادان را باید دور ریخت. سیمای معتادان ایران نشان می دهد بیشتر آنها متاهل و شاغل هستند. یعنی نیروهای مولد و فعال جامعه، اکنون بیشتر از مجردها و بیکاران در دام اعتیاد گرفتار شده اند.

یکی از مسئولان ستاد مبارزه با مواد مخدر به خانواده ها هشدار می دهد نسبت به اعتیاد اعضاء خود، حساس تر باشند، زیرا به طور متوسط هر فرد معتاد می تواند اعتیاد خود را تا 5 سال از سایر اعضای خانواده، مخفی کند.

مدیرکل دفتر توسعه مشارکت‌های مردمی و سازمان‌های مردم‌نهاد ستاد مبارزه با مواد مخدر توضیح می دهد: "امروزه 50 درصد خانواده‌ها با تاخیر پنج ساله متوجه اعتیاد اعضای خانواده خود می‌شوند، و این نشان می دهد خانواده‌ها اطلاعاتی راجع به اعتیاد ندارند."

بنا به اظهارات محمد صادق فتح الهی، اکنون رفتارهای معتاد با گذشته متفاوت شده است که در این زمینه باید نگاه مردم را نسبت به اعتیاد تغییر داد. زیرا دیگر نمی توان با استفاده از تغییرات ظاهری افراد مانند لاغر شدن سریع، تغییر در رنگ پوست چهره و یا بدخلقی وی، پی به معتادبودنش برد.

بیکاری و تجرد، بیگناهند

اکنون کارشناسان به این نتیجه رسیده اند عوامل زندگی نابسامان افراد مانند مجرد بودن، از دست دادن همسر و یا آسیبهای خانوادگی مانند طلاق، چندان در شیوع اعتیاد موثر نیست، بلکه مطالعات نشان می دهد 65 درصد معتادان، متاهل هستند.

وضعیت اشتغال آنها نیز نشان می دهد 70 درصد معتادان کار ثابت و درآمد مکفی دارند و می توانند از پس هزینه های اعتیاد خود برآیند. پیش از فتح الهی نیز، پلیس مبارزه با مواد مخدر تاکید کرده بود 78 درصد معتادان می توانند مواد مخدر مصرفی خود را به سادگی از بازار عرضه این مواد تهیه کنند، چون توان مالی آن را دارند.

پس چگونه می توان اعتیاد را در ایران، ریشه کن کرد؟ آیا با شناخت عوامل به وجود آمدن اعتیاد و تمایل افراد به مصرف مواد مخدر، می توان جلوی رشد اعتیاد را گرفت؟ هنوز کارشناسان به درستی، پاسخی برای این پرسش نداده اند. آنها علاوه بر اینکه می گویند مشکلات زندگی مانند وضعیت نابسامان خانوادگی و یا فقر، عامل تمایل افراد به اعتیاد نیست، باز هم تاکید می کنند این باور که اعتیاد فرد کاملا آگاهانه و از سر دلخوشی بوده است، نیز غلط است. یعنی نه تنها شوربختی باعث تمایل افراد برای سوء مصرف مواد مخدر نیست، بلکه سرخوشی و کسب لذت بیشتر نیز عامل اصلی و نهایی نشستن مردم پای بساط مواد مخدر نیست.

برخی از کارشناسان، ضعیف بودن باورهای دینی در بین مردم را به عنوان عامل اصلی تمایل افراد به مصرف مواد مخدر می دانند. این در حالی است که به جز اقلام اندکی از مواد مخدر مانند حشیش، باورهای دینی و احکام شرعی، به صراحت درباره حرام بودن مواد مخدر، حکمی را صادر نکرده است.

با این وجود، این کارشناسان با استناد به "حرمت ضرر رساندن" و قاعده "لاضرر و لاضرار" به ضعیف بودن باروهای دینی مردم درباره جلوگیری از اعتیاد، اشاره می کنند.

در مقابل، عده ای از کارشناسان، مسئولیت گریزی افراد را در مقابل پیامدهای سوء مواد مخدر، از اصلی ترین عوامل اعتیاد مردم می دانند و معتقدند باید چاره ای اندیشیده شود تا افراد متاهل و شاغل که سهم 70 درصدی از جمعیت حرفه ای 2 میلیونی معتادان در کشور را دارند، احساس مسئولیت بیشتری نسبت به خانواده و فرزندان خود داشته باشند.

مفهوم تاب آوری (Resiliency ) و كاربرد آن در پیشگیری از اعتیاد

در واقع نگاه كلی و خط مشی اصلی در برنامه های پیشگیرانه بر روی ویژگی های افراد معتاد، متمركز بوده و مداخلات و اقدامات پیشگیرانه برای زندگی افراد سالم نیز برهمین مبنا طراحی و برنامه ریزی شده اند . این برنامه ها تا حدود زیادی موفق و كارآمد بودهظاند ، اما همواره این وجه از قضیه نادیده گرفته شده كه در میان جامعه افراد زیادی هستند كه علیرغم داشتن خطرات فراوان در زندگی و از سر گذراندن شرایط سخت و دشوار توانسته اند سالم بمانند و به راه اعتیاد كشیده نشوند.

ما در برنامه های پیشگیرانه غالباً از یاد می بریم كه در میان جمعیت ۷۰ میلیونی كشور با آنكه میزان اعتیاد ۲ % است اما ۹۸ % یعنی چیزی حدود ۶۵ میلیون نفر از جمعیت سالم هستند و اگر چه بسیاری از این جمعیت غیر معتاد شرایط پر خطر و دشوار اعتیاد را تجربه كرده اند و در تهدید عوامل خطرساز به سر برده اند، اما توانسته اند از خطرات سربلند بیرون بیایند و معتاد نشوند. باید پرسید كه چه عامل یا عواملی باعث می شوند كه افرادی كه در شرایط نابسامان و پر استرس زندگی می كنند و در معرض بسیاری از عوامل خطرساز هستند به سمت سوء مصرف مواد نروند؟ این افراد چگونه سالم می مانند در حالیكه بسیاری از نزدیكان آنها و كسانی كه در شرایط آنها بوده اند در دام اعتیاد می افتند ؟ راز این سالم ماندن چیست ؟ بدون شك پاسخ به این سؤالات می تواند سرآغاز دستیابی به اطلاعات و دانش مفیدی در زمینه پیشگیری از اعتیاد و طراحی برنامه های پیشگیرانه باشد و پاسخ سؤالات فوق در مفهوم تاب آوری یا Resiliency نهفته است.

● تاب آوری چیست؟

Resiliency در فرهنگ لغات، كشسانی و خاصیت فنری و ارتجاعی ترجمه شده است كه البته این واژه ها رسایی و گویایی لازم را برای انتقال مفهوم این واژه در حوزه پیشگیری از اعتیاد نداشته و به همین دلیل تاب آوری كه بعنوان معادل فارسی آن برگزیده شده، اصطلاح بهتر و مناسب تری است .

واژه تاب آوری را می توان به صورت توانایی بیرون آمدن از شرایط سخت یا تعدیل آن تعریف نمود. در واقع تاب آوری ظرفیت افراد برای سالم ماندن و مقاومت و تحمل در شرایط سخت و پر خطر است كه فرد نه تنها بر آن شرایط دشوار فائق می شود بلكه طی آن و با وجود آن قوی تر نیز می گردد . پس تاب آوری به معنای توان موفق بودن، زندگی كردن و خود را رشد دادن در شرایط دشوار (با وجود عوامل خطر) است . این فرایند خودبه خود ایجاد نمی شوند مگر اینكه فرد در موقعیت دشوار و ناخوشایندی قرار گیرد تا برای رهایی از آن یا صدمه پذیری كمتر ، حداكثر تلاش را برای كشف و بهره گیری از عوامل محافظت كننده (فردی و محیطی) در درون و بیرون خود كه همواره به صورت بالقوه وجود دارد بكار گیرد .

تاب آوری در مورد كسانی بكار می رود كه در معرض خطر قرار می گیرند ولی دچار اختلال نمی شوند. از این رو شاید بتوان نتیجه گیری كرد كه مواجه شدن با خطر شرط لازم برای آسیب پذیری هست اما شرط كافی نیست . عوامل تاب آور باعث می شوند كه فرد در شرایط دشوار و با وجود عوامل خطر از ظرفیت های موجود خود در دست یابی به موفقیت و رشد زندگی استفاده كند و از این چالش و آزمون ها به عنوان فرصتی برای توانمند كردن خود بهره جوید و از آنها سربلند بیرون آید .

تاب آوری با در نظر داشتن توأم شرایط استرس زا و توانایی ذاتی افراد برای پاسخ گویی، دوام آوردن و رشد نرمال در حضور شرایط استرس زا مطرح می شود. مفهوم تاب آوری یك راه حل امیدبخش و خوشایند است زیرا سرانجام سختی ها و شرایط بد دوران كودكی می تواند بالقوه ویرانگر و ناامید كننده باشد. شواهد روشنی در مورد وجود رابطه میان وقایع ناخوشایند و سختی زندگی در دوران كودكی با بروز اختلالات روانی در سال های بعدی زندگی وجود دارد كه از این اختلالات می توان افسردگی، سوء مصرف مواد و خودكشی را نام برد.

تعریف روان شناسی آن:

تاب آوری Resiliency  : آن دسته از ویژگیهای شخصی، خانوادگی یا محیطی فوق خانوادگی (مثلا مردم آمیزی، مزیتهای اجتماعی- اقتصادی، یا ارتباط نزدیک با بزرگسالان مفید به حال اجتماع اما غریبه) که با توان غلبه بر مشکلات و توان موفق شدن رابطه دارند.

▪ تاب آوری به سه دلیل می تواند در تحقیقات و تجربیات مفید واقع شود:

۱) اطلاع از تاب آوری و آسیب پذیری و عوامل محافظت كننده و خطرساز، پیچیدگی اختلالات روانی (از جمله اعتیاد) و علل آنها را روشن می كند و این موضوع بر نیاز به توجه به روابط بین حوادث قبلی و نتایج فعلی زندگی تأكید می كند و به استثناها بیش از عواقب پیش بینی شده توجه می نماید.

۲) پی بردن به اینكه چرا بعضی از كودكان علیرغم قرار گرفتن در شرایط دشوار ، موفق می شوند در شناختن امكانات ناشناخته قبلی برای پیشگیری كمك می كند .

۳) ایده تاب آوری باعث امیدواری در تجارب بالینی می شود و به هر حال مزیت عمده آن این است كه خواهیم دانست كه بسیاری از بچه ها به سرنوشت محتومشان گردن نمی نهند و تسلیم نمی شوند.

▪ تاب آوری پنج خصوصیت مهم دارد كه در زیر ذكر شده اند :

۱) تاب آوری یك روند پویا و دینامیك است ، نه یك وضعیت ثابت

۲) تاب آوری موقعیتی است یعنی یك رفتار سازگارانه در یك موقعیت ممكن است در موقعیت دیگر ناسازگار باشد .

۳) تاب آوری محصول تعامل ویژگی های شخصیتی ذاتی با فاكتورهای محیطی است .

۴) تاب آوری در موقعیت هایی كه چندین ریسك فاكتور وجود دارد ، پیچیده تر است .

۵) تاب آوری می تواند آموختنی باشد .

● تاب آوری و كاربرد آن در پیشگیری از اعتیاد :

در رویكرد جدید پیشگیری از اعتیاد شناسایی و ارتقاء عوامل محافظت كننده از جمله عوامل تاب آوری و شناسایی وكاهش عوامل خطرساز از جایگاه پراهمیت و ویژه ای یرخوردار است .

 تاب آوری یاResiliency یكی از مفاهیمی است كه اخیراً در حوزه پیشگیری از اعتیاد و سایر اختلالات روانی و آسیب ها مطرح شده و می تواند كلید پیشگیری باشد . در حال حاضر این عقیده در موضوع پیشگیری از اعتیاد در حال رشد است كه برنامه های پیشگیری می تواند بر مبنای اطلاعات كسب شده از مطالعه بر روی كسانی باشد كه به طور موفقیت آمیز از سوء مصرف مواد اجتناب كرده اند نه آنهایی كه الزاماً مواد مصرف كرده اند . شاید پاسخ گفتن به این سؤال كه(( برنامه های پیشگیری باید بر مبنای مثبت ها باشد یا منفی ها؟)) دشوار باشد ، اما باید در نظر داشته باشیم كه از افرادی كه به مصرف مواد(( نه گفته اند)) نیز می توان چیزهای بسیاری آموخت. در سال های گذشته بیشتر توجهات در زمینه سوء مصرف مواد در جوانان به این نكته معطوف بود كه چرا فلان جوان به راه خطا رفت (معتاد شد ) و به این سئوال كه چرا جوان دیگر راه درست را در پیش گرفت ( یعنی از مواد اجتناب كرد ) توجهی نمی شد.

 جدیداً توجهات به مطالعه بر روی آن دسته از جوانان پر خطر كه توانسته اند در اجتناب از مواد موفق باشند ، معطوف شده است. این جوانان اگر چه موقعیت ها و شرایط تهدید آمیز بسیاری برای گرایش به مصرف مواد داشته اند، اما توانسته اند از خطرات سربلند بیرون بیایند كه بواسطه تاب آوری مبتنی بر عوامل محافظت كننده ای بوده است كه به آنها كمك كرده تا از مواد اجتناب كنند. مثلاً بچه های افراد الكلی بیشتر از بچه های دیگر در معرض خطر گرایش به الكل هستند اما طیف وسیعی از آنها به طرف الكل نمی روند و سالم می مانند و از همین رو تاب آور به شمار می آیند.

مفهوم تاب آوری شیفت به یك چهارچوب جدید را در زمینه پیشگیری از اعتیاد مطرح می كند. این شیفت از مبدأ كاهش ریسك فاكتورهای محیطی ( كه زمینه ساز بروز رفتارهای ناسازگار و اختلالات روانی هستند) به سمت تاب آوری و ارتقاء آن می باشد. در این چهارچوب جدید، شناخت عوامل محافظت كننده محیطی، اصلی است كه از آن می توان به سان سپری در مقابل اثرات زیان آور ریسك فاكتورها استفاده كرد. به علاوه آگاهی و شناخت آسیب پذیری های فردی كه تهدیدی برای تاب آوری به شمار می رود از اهمیت زیادی برخوردار است. بنابراین تاب آوری به عنوان محصول تعامل فاكتورهای فردی و محیطی و آنچه كه در طی سال های رشد كودكی و نوجوانی در فرد شكل می گیرد و پرورش می یابد مطرح می گردد. پس تاب آوری می تواند با تقویت عوامل محفاظت كننده در محیط كودك همراه با ارتقاء مهارتهای زندگی و توانایی های شخصی وی توسعه یابد.

ناگفته نماند كه هر فرد می تواند در موقعیتی تاب آور (Resilient)، و در موقعیتی دیگر غیر تاب آور (Nonresilient) باشد، كه به كیفیت ارتباط فرد با عوامل خطر و عوامل محافظت كننده بستگی دارد. در بهترین شرایط حتی عامل خطر می تواند، زمینه ای برای جستجوی منابع محافظ توسط فرد گردد و در عمل تبدیل به عاملی محافظ برای فرد شود. مثلاً اگر تأثیر اولین تجربه مصرف مواد كه عامل زمینه ساز برای تداوم مصرف می باشد با خاطره تلخی مثل سرگیجه، تهوع و … همراه باشد این، سابقه می تواند برای همیشه فرد را از مصرف مواد دور كند و این خاطره برای او نقش عامل محافظت كننده را خواهد داشت. برخی از مهمترین عوامل تاب آور عبارتند از داشتن تصویر مثبت از خود، كنترل فرد بر زندگی خود، احساس مسئولیت و ارزش های اخلاقی و …

● نتایج مطالعات انجام شده

در مورد تاب آوری و عوامل تاب آوری مطالعات متعددی انجام شده كه برخی از آنها ذكر می گردند.

ـ در یك مطالعه گسترده، چندین فاكتور محافظت كننده بالقوه كه به نظر می رسید احتمال گرایش به الكل و مواد را كاهش می دهند، شناسایی شدند. در این مطالعه مشخص شد كه روابط صمیمانه باخانواده، وجود الگوهای مؤثر و قوی در زندگی، موفقیت های تحصیلی، پیوند محكم با مدرسه و تلاش برای رسیدن به آرزوها، نوجوانان را كمتر به سمت مواد سوق می دهد. همچنین به نظر می رسید كه خلق و خو و روحیات ملایم نوجوانان را قادر به سازگاری با استرس ها و سازگاری با دید مثبت می كند كه این هر دو باعث تقویت عوامل محافظت كننده در فرد می شوند. (۱۹۸۵) Hawkins , Lishner

در سال ۱۹۸۶ انسیتو ملی سوء مصرف الكل در آمریكا سه گروه از فاكتورهای بالقوه محافظت كننده را معرفی كرد كه مشتمل بر فاكتورهای والدینی، همسالان و محیطی می باشند.

۱) فاكتورهای والدینی شامل : مخالفت والدین با مصرف الكل، توقع پاك بودن و عدم مصرف و روابط خانوادگی محكم و مهارت های اجتماعی.

۲) فاكتورهای گروه همسالان : درك درست و دقیق معیارهای مصرف و عدم مصرف بوسیله همتایان و مهارت های امتناع از مصرف مواد در مقابل فشارهای همسالان.

۳) فاكتورهای محیطی : در دسترس نبودن الكل، توانایی انتقاد از تبلیغات الكل

در رابطه با فاكتورهای محافظت كننده كه در این مطالعه توصیف شدند، اعتقاد عمیقی به آموزش وجود داشت نوجوانان حتی اگر در معرض ریسك فاكتورها هم نبودند آموزش داده می شدند كه در این صورت نسبت به همسالان خود با احتمال كمتری به سمت مصرف مواد می رفتند. این مطلب نشان می دهد كه برنامه هایی كه طی آنها دانش آموزان آموزش می بینند، می توانند تاب آوری را در آنان پرورش دهند.