تبیان، دستیار زندگی

مترجم: صالح سپهری فر منبع: NewScientistروزنامه جام جم ( www.jamejamonline.ir )

 
لویی پاستور و رابرت کخ، حدود ۱۵۰ سال پیش نظریه ای ارائه کردند که در زمان خود کشفی بسیار مهم محسوب می شد.

این نظریه که بعدها «نظریه جرم» نام گرفت، میکروب ها را عامل بروز بیماری ها می دانست. با این که امروزه این مطلب برای ما عادی و بدیهی به نظر می رسد، اما در زمان خود انقلابی در زمینه پزشکی و بهداشت ایجاد کرد.

خلاصه این نظریه این بود که برخی گونه های میکروبی به بدن ما حمله می کنند و سبب بروز بیماری می شوند. در قرن بیستم، این نظریه سبب ایجاد تغییراتی در سبک زندگی ما انسان ها شد

ما بیش از پیش به بهداشت و شست وشو اهمیت دادیم و با پاتوژن ها (یعنی میکروب های بیماری زا) مقابله کردیم و بیماری هایی که ایجاد می کردند را درمان نمودیم.

این اقدامات سبب نجات جان میلیون ها و شاید میلیارد ها انسان شد. هر روز نتایج این نظریه را در زندگی خود مشاهده می کنیم ولی آیا ممکن است این نظریه نادرست باشد؟

پژوهش هایی که در سال های اخیر انجام شده، نه کل نظریه جرم، بلکه برخی از اقداماتی که به خاطر این نظریه انجام داده ایم را زیر سوال برده است.

این پژوهش ها توسط پژوهشگران مختلفی از سراسر دنیا انجام شده و هیچ گونه هماهنگی قبلی هم بین آنها نبوده است.

نتایج این پژوهش ها شاید چراغ سبزی برای ارائه نظریه ای گسترده تر در مورد بیماری ها باشد که شاید بتوان آن را «نظریه بوم شناختی بیماری ها» نامید

اما ماجرا از کجا شروع شد؟ اواخر دهه ۱۹۸۰، برخی از پژوهشگران زیست شناسی و نیز سلامت عمومی، متوجه تفاوت هایی میان بچه های روستایی و شهری شدند.

احتمال ابتلا به آلرژی در بچه های روستایی بسیار کمتر بود. این یافته، پژوهشگران را به فکر انداخت دلیل این پدیده شاید این باشد که این بچه ها در معرض باکتری های بیشتری بوده اند و سیستم ایمنی بدن آنها، خود را متعادل ساخته است.

این ایده که معمولا نظریه بهداشت نامیده می شود، توسط یافته های حاصل از پژوهش های تجربی انجام یافته در سراسر دنیا نیز تائید شده است

بچه های روستایی که به طور مداوم با خاک سرشار از باکتری و نیز حیوانات اهلی در تماس هستند، کمتر به آلرژی مبتلا می شوند. البته این مساله به زندگی در روستا محدود نمی شود.

گاهی اوقات قرار گرفتن در معرض باکتری های دیگر نیز می تواند تا حدی مفید باشد. به عنوان مثال، پژوهش جدیدی که در استرالیا انجام شده نشان می دهد زنان حامله ای که با سگ خانگی در تماس هستند، فرزندانی به دنیا می آورند که احتمال ابتلا به آلرژی در آنها کمتر است.

این پژوهش ها، تفاوت های اساسی میان سیستم ایمنی بدن کودکانی که در محیط نه چندان تمیز و محیط تمیز زندگی می کنند را نشان می دهد. شاید بتوان این گونه نتیجه گیری کرد که بهتر است تا حدی کثیف باشیم!

بتازگی نظریه جدید بهداشتی از سوی دانشمندان ارائه شده است که می گوید مهم نیست با چه حجمی از باکتری ها روبه رو می شویم.

مهم این است که با باکتری های بیشتری روبه رو شویم. این تنوع بیشتر باکتری سبب می شود بدن بتواند باکتری های خوب را از بد تشخیص دهد.

در واقع، سیستم ایمنی بدن بدون روبه رو شدن با چنین تنوع زیستی، ممکن است اشتباهاتی از خود بروز دهد بنابراین از آنجا که این سیستم با دنیای اطراف آشنایی چندانی ندارد، نمی تواند عاملی که به بدن حمله کرده را بخوبی تشخیص دهد.

فرضیه دیگری که در این میان جالب به نظر می رسد «فرضیه کرم» است. این فرضیه می گوید بخشی از تکامل بدن ما به خاطر حضور کرم های انگلی است و نبود این کرم ها در برخی افراد، سبب بروز واکنشی نامناسب از سوی سیستم ایمنی بدن شده و به بیماری هایی نظیر ام.اس یا آسم می انجامد.

نظریه جرم به ما می گوید باید مراقب باشیم تا با میکروب های بد روبه رو نشویم ولی شاید نیاز باشد میکروب های خوب را به خود جذب کنیم و از آنها به سود​خود​مان استفاده کنیم.

از سویی دیگر، «فرضیه نقص طبیعت» بیان می دارد که محیط شهرها سبب بروز مشکلات فیزیولوژیکی در کودکان می شود که در نهایت سبب مشکلات رفتاری یا مشکلات دیگر در آنها می شود.

این نظریه بسیار شبیه «فرضیه زیست گرایی» است که بیان می دارد انسان ها نوعی علاقه و کشش ذاتی در قبال طبیعت و تنوع زیستی دارند که هر دو نقش مهمی در سلامت آدمی دارند.

آنچه از همه این مطالب بر می آید این است که نبود گونه های مفید میکروبی، سبب ابتلای ما به انواع بیماری ها می شود لذا شاید بتوان نکته ای جدید را درباره نظریه جرم بیان داشت.

اگر نظریه جرم را در مورد گونه های مضر میکروبی بدانیم، این نظریه ها به گونه های مفیدی اشاره دارد که حضور چندانی در زندگی روزمره ما ندارند.

با کنار هم گذاشتن این قطعات پازل به تصویری می رسیم که می توانیم آن را «نظریه زیست بومی بیماری» بنامیم. لذا بروز بیماری را علاوه بر حضور میکروب های بد، می توان به نبود میکروب های خوب نیز مربوط دانست.

البته این مطلب برای زیست شناسان تکاملی و نیز بوم شناسان تازگی ندارد. بسیاری از موجودات زنده برای ادامه حیات به گونه های دیگر جانداران نیازمندند. انسان نیز در این میان استثنا نیست.

مشکل اینجاست که پژوهشگران بهداشت عمومی و پزشکان همانند بوم شناسان فکر نمی کنند. علم پزشکی بیشتر به میکروب های مضر و بیماری زا اهمیت می دهد.

پزشکان هرگز باکتری، کرم یا سایر موجوداتی که در بدنتان حضور ندارند را تجویز نمی کنند اما حضور بسیاری از این گونه ها در بدن سبب سلامت و بی نیازی به درمان می شود.

اما در این میان بالاخره تکلیف ما چیست؟ با این که نظریه جرم می گوید برای دور بودن از میکروب های مضر باید بهداشت را رعایت کنیم، نظریه بوم شناختی بیماری ضمن تایید این نظر، جذب و قرارگیری در کنار گونه های مفید میکروبی را نیز ضروری می داند اما مشکل اینجاست که علم پزشکی در ۲۰۰ سال اخیر کوشش بسیاری برای شناسایی میکروب های مضر کرده، اما مطالعه میکروب های مفید سابقه چندانی ندارد.

مشکل دیگر این است که شمار میکروب های مضر به چند صد می رسد، اما شمار گونه های مفید میکروبی صدها هزار یا حتی بیشتر است. بسیاری از این گونه ها حتی نامگذاری هم نشده اند و کارکرد دقیق آنها نیز شناخته شده نیست.