تبیان، دستیار زندگی

همان‌طور که مستحضرید، یکی از مباحث مهم در بخش ترویج فرهنگ عفاف و حجاب نقش رسانه‌هاست. این نقش را با توجه به اهمیت آن چگونه ارزیابی می‌فرمایید.

راجع به رسانه‌ها یک بحث نظری و یک بحث کاربردی‌تر مطرح است. بحث نظری آن این است که کار رسانه در جامعه ضریب‌دهی است؛ یعنی اگر بخواهیم راجع به حجاب کار رسانه‌ای کنیم و در فضای اجتماعی و افکار عمومی به آن ضریب دهیم، باید پیشاپیش ضریب خود حجاب را در منظومه‌ی فکری، اخلاقی و اجتماعی خودمان بدانیم. حجاب از دل یک نظام تربیتی بیرون می‌آید و آن نظام تربیتی درکنار یک نظام اقتصادی است و همراه با یک نظام فرهنگی خاص است.

 مشکلی که به نظرم در فضای رسانه‌ای داریم این است که نگاه منظومه‌ای به حجاب وجود ندارد و حجاب در مجموعه‌ی احکام و معارف دین و در نسبت با بقیه‌ی مفاهیم دینی دیده نمی‌شود. در واقع ضریب این موضوع در مجموعه‌ی معارف دینی مشخص نمی‌شود و وقتی هم رسانه می‌خواهد در فضای افکار عمومی به آن ضریب بدهد، دچار اختلال می‌شود. پس اختلال کار رسانه‌ای در زمینه‌ی حجاب به مخدوش شدن جایگاه حجاب در مجموعه‌ی معارف دین برمی‌گردد. در حقیقت این موضوع از اختلال اعتقادی، فکری و نظری اولیه سرچشمه می‌گیرد.

به این ترتیب، شما می‌بینید که از موضع دین حجاب ترویج می‌شود و در خیلی از رسانه‌های ما نسبت به آن حساسیت نشان می‌‌دهند، اما چون نگاهشان منظومه‌ای نیست، قاعدتاً اولین سؤالی که ذهن مخاطب را درگیر می‌‌کند این است که آیا دین اسلام فقط همین یک حکم را دارد؟ در‌صورتی‌که در دین اسلام ده‌ها توصیه‌ی اخلاقی و اجتماعی صورت گرفته است، چرا به باقی احکام دین با این حساسیت و تعصب نمی‌پردازید؟

این سؤال به نظرم مهم‌ترین چالشی است که در تبلیغ حجاب در رسانه‌های ما وجود دارد، چرا که ما راجع به بسیاری از امور مهم و بلکه اهم دینی سکوت می‌کنیم یا واکنش مناسبی نشان نمی‌دهیم، اما وقتی به مسئله‌‌ای مثل حجاب می‌رسیم، خیلی جدی و تند آن را مطرح می‌کنیم. تا موقعی که این فضا وجود دارد به نظرم بعید است که اقدامات ما نتیجه‌ی مطلوبی داشته باشد، به خصوص در نظامی که حاکمیت آن دینی است.

در جوامعی که حاکمیت دینی ندارند و افراد صرفاً از روی وظیفه‌ی شخصی‌شان به حجاب ملتزم می‌شوند قضیه فرق می‌کند و به یک معنا کار آسان‌تر است، ولی جامعه‌ای که عَلَم اسلام را برافراشته‌‌اند و می‌گویند ما در تمام ساحات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی می‌خواهیم آرمان‌های دینی را دنبال کنیم، دیگر نمی‌توانند بگویند ما در بعضی از حوزه‌ها مسلمان و متعصب هستیم، اما نسبت به بعضی از حوزه‌های دیگر که بعضاً مهم‌ترند بی‌اعتنا هستیم.

یکی از آن‌ها مثلاً بحث عدالت اجتماعی است. خیلی از اصحاب رسانه و افرادی که راجع به حجاب تند حرف می‌زنند، راجع به بسیاری از مظالم اجتماعی سکوت کرده‌اند. مسلماً مخاطب حق دارد بگوید همان‌طور که از موضع دین از حجاب دفاع می‌کنید، از مظلوم

بنابراین اگر رسانه می‌خواهد به حجاب ضریب دهد، باید توجه کند که مهندسی فکر دینی را در جامعه به هم نریزد. در سیگنال‌هایی که به جامعه می‌دهد باید بگوید دین ما یک منظومه‌ی فکری‌ـ‌ارزشی را ایجاب می‌کند که در آن جایگاه فساد اقتصادی، ربا و بقیه‌ی مسائل مشخص شده است. چند وقت پیش یکی از اساتید سؤال خوبی مطرح کرده بود. ایشان می‌گفت این همه تظاهرات و تحصن علیه بدحجابی مطرح می‌شود، چرا تا به حال در طول این 30 سال یک بار در مخالفت با ربا تظاهرات برگزار نشده است؟

به نظرم این سؤال خیلی مهم و قابل توجه است. ربا در قرآن به صراحت جنگ با خدا عنوان شده است، اما چنین تعبیری راجع به حجاب وجود ندارد. با این حال، یک صدم حساسیتی که متدینین ما در مقابل بی‌حجابی دارند در مقابل ربا از خودشان نشان نمی‌دهند. اگر نظام اقتصادی جامعه اجازه نداد  اعضای خانواده دور هم جمع شوند و هم دیگر را ببیند و با هم مبادله عاطفی کنند، وقتی سیستم اقتصادی این طور خانواده را تحت فشار قرار دهد، قاعدتاً خیلی از برکاتی که خانواده و فضای تربیتی‌اش باید داشته باشد، بروز پیدا نمی‌کند.


این موضوع نشان‌دهنده‌ی آن است که افکار عمومی هندسه‌ی درستی از اندیشه‌ی دینی ندارد. این یک مشکل نظری است که اگر رفع شود، به نظرم خیلی اوضاع بهبود می‌یابد. اگر رسانه‌های ما واقعاً دینی شوند، مطالبشان راجع به حجاب گیرایی بیشتری خواهد داشت. صاحبان تریبون‌ها اگر راجع به همه‌ی منکرات، به خصوص مسائلی که از بدحجابی مهم‌ترند، واکنش نشان بدهند، موقعی که راجع به حجاب هم حرف می‌زنند، حرفشان دلنشین خواهد بود و مخاطب آن را راحت‌تر می‌پذیرد.

به تعبیر دیگر، مشکل ما راجع به موضوع حجاب در فضای رسانه برمی‌گردد به سکوتی که‌ ما در مقابل سایر منکرات اختیار کرده‌ایم. آن سکوت فریادهای دیگر ما را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و از تأثیر آن‌ها می‌کاهد. بنابراین اگر می‌خواهیم حرف‌ها، توصیه‌ها و حساسیت‌هایمان راجع به موضوع حجاب بر جامعه تأثیر بگذارد، باید حساسیتمان را نسبت به باقی احکام دین بالا ببریم.

علاوه بر این، یکی دیگر از بحث‌هایی که در بحث حجاب مغفول واقع شده نگاه تاریخی به موضوع حجاب است. به نظرم در این موضوع هم باید یک مقدار نگاهمان را بازتر کنیم، چرا که بحث حجاب ذیل مسئله‌ی زن و خانواده در اسلام قرار دارد؛ یعنی جدای از اینکه خانواده و بحث‌های مربوط به زنان در یک منظومه‌ی فکری و در ارتباط با مباحث سیاسی، اجتماعی و اقتصادی قرار دارد، خود موضوع حجاب ذیل مسئله‌ی زن تعریف می‌شود. بنابراین اگر بخواهیم حجاب را در جامعه جا بیندازیم، باید مبانی دینی خودمان را راجع به حضور زن در جامعه تثبیت کنیم، چون حجاب لباس حضور زن در جامعه است. اساساً چون اسلام خواستار حضور و مشارکت زن در جامعه است و برای او تکالیف اجتماعی و سیاسی قائل شده، قانون حجاب را در شریعت قرار داده است.

با توجه به این مسئله، مرزبندی نگاه اسلام ناب به بحث حجاب و نگاه‌های متحجرانه یکی از مهم‌ترین محورهایی است که باید

اگر آن تفکر فاطمی بر جامعه حاکم شود و حجاب ذیل این تفکر تبیین شود، خیلی فرق دارد. حضرت فاطمه و حضرت زینب (سلام الله علیهما) به سخنرانی‌هایشان معروف هستند. حضرت فاطمه (سلام الله علیها) در مسجد پیغمبر (صلی الله علیه و آله) برای زن و مرد سخنرانی می‌کردند. همچنین سخنرانی‌ها و خطبه‌های حماسی حضرت زینب (سلام الله علیها) موجود است. این خطبه‌ها و سخنرانی‌ها عمق معرفتی، شجاعت و حضور اجتماعی این بزرگواران را نشان می‌دهد.

سؤال اینجاست که ما چقدر تلاش کرده‌ایم این الگو را در جامعه ترویج کنیم؟ اینکه در مورد شخصیت حضرت فاطمه (سلام الله علیها) صرفاً روی یک موضوع تأکید کنیم، به نظر شما ظلم به آن حضرت نیست؟ پس تکلیف امتیازات و ویژگی‌های دیگر آن حضرت چه می‌شود؟ البته قطعاً حجاب یکی از ویژگی‌های شخصیتی حضرت فاطمه (سلام الله علیها) است، ولی ویژگی‌های بسیار بزرگ‌تری در شخصیت آن حضرت وجود دارد که متأسفانه کمتر به آن‌ها پرداخته می‌شود. حدیث داریم از آن حضرت که می‌فرمایند:

«الجار ثم الدار» راجع به همین حدیث می‌توان صدها کتاب نوشت، چرا که یکی از مبانی تفکر اجتماعی دینی است. تا امروز رسانه‌های ما چقدر روی این حدیث کار کرده‌اند؟ در حالی که به نظرم همین «الجار ثم الدار» کافی است تا همه‌ی مشکلات مملکت حل شود، ولی راجع به این مباحث هیچ کاری انجام نمی‌شود، بعد ما می‌خواهیم حجاب در جامعه تثبیت شود.

شما فکر می‌کنید اراده‌ای وجود دارد که ما به سمت سایر مباحث اخلاقی نرویم و فقط حجاب را پررنگ کنیم یا اینکه روزمرگی و تسامح دلیل این اوضاع است؟

هر دو این‌ها هست. بعضی‌ها در رویکردشان حرف‌های امام (رحمت الله علیه) و مبانی ایشان برای اداره‌ی جامعه را قبول ندارند و به همان دین استحاله‌شده‌ی زمان شاه معتقدند، اما از آنجایی که جرئت ندارند به صراحت امام (رحمت الله علیه) را نقد کنند، یک برخورد کاریکاتوری با اندیشه‌ی ایشان دارند و سعی می‌کنند هندسه و اجزای تفکر انقلاب اسلامی را، با مسکوت گذاشتن بخشی از اجزای آن و تحریف بخشی دیگر، به هم بریزند. گروه‌هایی مثل انجمن حجتیه رسماً با مبانی اسلام ناب مخالف‌اند و یکی از کارهایی که می‌توانند انجام دهند همین است که مثلاً بدحجابی را معضل بزرگی جلوه دهند و به قول امام (رحمت الله علیه) حسرت دین‌داری دوره‌ی شاه را بخورند.

معلوم است که آن‌ها اندیشه‌ی ناقصی دارند و بعضاً برخی از تیپ‌های حزب‌اللهی هم تحت تأثیر همین اندیشه‌های فاسد مواضع نامناسبی اتخاذ می‌کنند. این در حالی است که وضعیت امروز حجاب اصلاً با قبل از انقلاب قابل

به نظر شما، جدای از مشکلات نظری، در مجموع رسانه‌های ما در حال حاضر مروج حجاب هستند؟

مهم‌ترین رسانه در کشور ما صداوسیما است. این رسانه به لحاظ کمی و کیفی اصلاً‌ با بقیه‌ی رسانه‌های کشور قابل مقایسه نیست. بر اساس آنچه گفتم، به نظرم رسانه‌ها در این زمینه چندان موفق نبوده‌اند، چون به نظر من رسانه‌ای که مروج اسلام ناب نباشد، مروج حجاب نیست، اگرچه یک صفحه‌ی ویژه‌‌ برای حجاب داشته باشد یا در بعضی مقاطع چندین مقاله یا برنامه درباره‌ی حجاب تهیه کند. حجاب نمادِ یافتن نسبت درست با جامعه برای زن مسلمان است؛ یعنی زن وقتی می‌خواهد در جامعه حضور پیدا کند و به زندگی اجتماعی و سیاسی خودش بر اساس مبانی دینی معنا بدهد، حجاب متجلی می‌شود.

وقتی که منظومه‌ی فکر دینی در رسانه‌ها به هم بریزد و ضرایبش خلط شود، اگرچه مستقیماً به حجاب بد و بیراهی گفته نشود، ولی به نظرم مبانی حجاب در جامعه از بین می‌رود. هر چقدر که شما اندیشه‌ی دینی را با هندسه و ضرایب درست بین اجزایش در جامعه طرح کنید، کمک کرده‌اید که حجاب جا بیفتد؛ یعنی این‌ها یک مجموعه هستند که اگر باقی اجزای آن درست باشند، حجاب هم جایگاه و نسبت خودش را با بقیه‌ی اجزا درست پیدا می‌کند، ولی اگر این مجموعه را با برنامه‌ها و نوع تفکراتتان به هم بزنید، حجاب هم متأثر می‌شود و تعریف غلطی غیر از آنچه اسلام خواسته است پیدا می‌کند. از این منظر می‌توان گفت که مجموعه‌ی فضای رسانه‌ای ما دچار مشکلات اساسی است.

از رسانه‌ی ملی، به عنوان مهم‌ترین رسانه‌ی کشور، انتظار می‌رود که خودش بتواند ضریب‌دهی کند؛ یعنی فکری پشتش باشد که این رسانه ضریب‌دهی را در جامعه انجام دهد. نظر شما چیست؟

به نظرم اصل مشکل به آن نگاه ظاهربینانه برمی‌گردد. وقتی جنس مطالباتی که از صداوسیما مطرح می‌شود بر اساس مبانی دقیق و درست دینی نباشد، حاصلش این می‌شود که صداوسیما به همه‌ی کارگردان‌ها ابلاغ می‌کند حتی یک تار موی خانم‌ها نباید دیده شود. همان طور که امروز این گونه است؛ یعنی اگر به سریال‌های صداوسیما نگاه کنید، حجاب به لحاظ حدود شرعی کاملاً در آن‌ها رعایت می‌شود، هرچند که اخیراً این موضوع هم کم‌رنگ‌تر شده است.

این اوضاع حاصل همان نگاه ظاهربینانه و جزئی‌نگر به حجاب است؛ یعنی شما می‌بینید در یک سریال 50 قسمتی همه‌ی خانم‌ها حجاب را رعایت می‌کنند، ولی هیچ نشانه‌ای از ارزش‌های خانوادگی و اخلاق دینی در آن سریال وجود ندارد. در واقع حجاب به امری مکانیکی تبدیل شده است. کالبدش هست، ولی روح ندارد. این در حالی است که همه‌ی این‌ها با همدیگر نسبت دارند. حجاب با مهربانی، فکر مردم بودن و امثالهم نسبت دارد، ولی حجابی که در صداوسیما می‌بینید هیچ نسبتی با این ارزش‌ها ندارد. دیالوگ‌ها، روابط، اتفاقات و... گفتمان دیگری را ترویج می‌کنند، ولی بازیگرها حجاب دارند. این نوع حجاب که در خیلی از سریال‌ها وجود دارد اتفاقاً به نظر من نافی حجاب است.

برای مثال، سریالی به نام «ستایش» از تلویزیون پخش می‌شد که می‌گفتند مظهر حجاب است، در حالی که به نظرم مضحک بود. کل سریال بر تقبیح یک حکم دینی و ایجاد نفرت نسبت به این حکم بنا شده بود. همان طور که می‌دانید، حضانت فرزند بر عهده‌ی پدربزرگ است و در این فیلم خلاف این موضوع تبلیغ می‌شود. در این فیلم کسی که مثلاً به واسطه‌ی اسلام بدبخت شده چادری است. بنابراین به بدترین شکل ممکن چادر ترویج می‌شود.

ضمن اینکه خود آن بازیگری که نقش یک خانم چادری را بازی می‌کند، در خارج از رسانه وضعیت پوششی نامناسبی دارد.

به نظر من این موضوع چندان مهم نیست، چون او بازیگر است و ممکن است نقشی که بازی می‌کند شباهتی به شخصیت واقعی‌اش نداشته باشد. به نظر من، حتی در خود آن سریال هم فساد