از حضرت امیر (ع) در باره علم پرسیدند ، حضرت پاسخ داد که علم در چهار کلمه است و کلمه چهارم این است که :

« و أن تعمل لآخرتك بقدر بقائك فیها .»[1] یعنی برای آخرت به اندازه بقائت در آن عمل کند.

انسان موجود ابدی است . یعنی نابودی و فناء و از بین رفتن در آن راه ندارد. منتهی برای جاودانه شدن باید مسیر مشخصی را طی کند که رفتن این مسیر اجباری است و در اختیار انسان نیست. خداوند متعال می فرماید :« فَإِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِنْ مُضْغَةٍ مُخَلَّقَةٍ وَ غَیْرِ مُخَلَّقَةٍ لِنُبَیِّنَ لَكُمْ وَ نُقِرُّ فِی الْأَرْحامِ ما نَشاءُ إِلى‏ أَجَلٍ مُسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُكُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ وَ مِنْكُمْ مَنْ یُتَوَفَّى وَ مِنْكُمْ مَنْ یُرَدُّ إِلى‏ أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَیْلا یَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَیْئا.» یعنی همانا شما را از خاک آفریدیم که اوّل آن را نطفه سپس خون بسته ، سپس گوشت خورد شده دارای شکل خاص و یدون شکل قرار دادیم . و به مدت مشخص در رحم مادر مستقر کردیم سپس به صورت طفل از رحم مادرتان خارج ساختیم . تا بزرگ شدید و بعضی از شما مردند و بعضی دیگر عمر کردند و به سن پیری رسیدند و و پس از اینکه عالم بودند ، علم را از دست دادند.

بـشر اوّل ّّّهـــواده زره بی اختیار اولــــــدی گــتردی قطره ی بــاران تـــراب تیــره تار اولــدی

قاتشدی تپراقا یردن گُگردی شاخه لر گزدی گل اولدی گل سارالدی دوندی امرود و انار اولدی

بوسرگردان مسافر گزدی دوردعالمده تا گلدی آنا بتنده بشمنجی جهاندا خانه دار اولدی

قوشلدی بیر ببیر نازک سمکلر روده لر تنظیم اوتوز بش کارخانه مغزده خدمتگذار اولدی

انسان وقتی به دنیا آمد چیزی نمی دانست . « وَ اللَّهُ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِكُمْ لا تَعْلَمُونَ شَیْئاً وَ جَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُون‏.» یعنی خداوند شما را از رحم مادرتان خارج ساخت در حالی که چیزی نمی دانستید. و به شما شنوائی و بینائی و قلب داد که شاید شکر گذار باشید.»

چیزی نمی دانستیم به دنیا آمدیک و اگر زود نمیریم باز در اثر کهولت و پیری تمام چیزهائی که یاد گرفته بودیم از یادمان می رود. خداوند اطن دوران را پست ترین عمر می داند در حالی که بسیار سخت نیز است. چون علی رغم اینکه مثل کودک شده است و نمی تواند غذا بخورد ، بنشیند ، درست صحبت کند ، ولی همه از او انتظار دارند که مثل مردان و زنان چهل ساله عمل کند. چون او در حالی که عقلش درست کار می کند ، بچه هایش او را تحویل نمی گیرند و به وی احترام نمی کنند. چون می بیند ثروتی که با هزاران زحمت جمع کرده است ، در اختیار فرزندان است و این قدرت ندارد حتی یک تومان از آن را به دلخواه خود خرج کند . بلکه پولی در اختیار ندارد. درد پیری و درد بیماری طاقتش را گرفته و به کسی نمی تواند بگوید . عمر به آخر رسیده و توان جبران کارهای گذشته اش را ندارد . هر روز با مرگ پنجه نرم می کند.

به همین دلیل است که خدای متعال رعایت والدین در دوران پیری آنها را سفارش می کند.« إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلاهُمَا فَلا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلا كَرِیمًا.» یعنی " هرگاه یکی از آنان، و یا هر دوی ایشان نزد تو به سن پیری برسند، اُف به آنها مگو و بر سر ایشان فریاد مزن و با سخنان محترمانه با آنان سخن بگو."

مردى از پدرش نزد پیامبر شكایت كرد. حضرت پدر را خواست و پرسش نمود، پدر پیر گفت: روزى من قوى و پولدار بودم و به فرزندم كمك مى‏كردم، امّا امروز او پولدار شده و به من كمك نمى‏كند. رسول خداصلى الله علیه وآله گریست و فرمود: هیچ سنگ و شنى نیست كه این قصه را بشنود و نگرید! سپس به آن فرزند فرمود: «اَنتَ و مالُك لاَبیك» تو و دارایى‏ات از آنِ پدرت هستید.

غرض اینکه انسان در این دنیا به اجبار دوران کودکی و جوانی و پیری را می گذراند و در نهایت این جسم را در خاک گذاشته به عالم آخرت وارد می شود. در عالم برزخ با قالب مثالی زندگی می کند. اما در آخرت به چه شکلی در می آید مانده به این است که در این دنیا چگونه بوده است.

انسان وقتی می میرد یعنی روحش از بدن جدا می شود آن صورتی رابه خود می گیرد که در این دنیا با آن زندگی می کرد. اگر فرشته خو بود به صورت فرشته ، اگر مکار بود به صورت روباه ، اگر شهوت ران بود ،به صورت خرس ، اگر بداخلاق و درنده خو بود ، به صورت سگ و گرگ ، اگر متکبر بود ، به صورت مورچه مشهور می شود.

د

ر آنجا انسانها به چند دسته تقسیم می شوند:

گروهی مستقیم به جهنم می روند. گروهی مستقیم به بهشت وارد می شوند و گروهی مقداری می سوزند و بعد از جهنم نجات پیدا می کنند. ما از کدام دسته خواهیم بود وابسته به این است که در اینجا چگونه بودیم.

وضعیت اهل جهنم

کسانی که در آتش همیشه می مانند وضعشان آنقدر خراب است که قابل بیان نیست.

غذای اهل جهنم

غذایشان غسلین است که چرک و خونی است که از بدن اهل جهنم می ریزد. جبرئیل به رسول خدا (ص) در مورد غذای اهل جهنم می گوید که ای رسول خدا! اگر ذره ای از غذای اهل جهنم را در دنیا بریزند، تمام اهل دنیا از بوی تعفن آن جان می دهند. در تفسیر مجمع البیان و منهج الصادقین گفته که: »غسلین، کثافات و فضولات و چرک و خون و مدفوع جهنمیان است؛ یعنی اهل جهنم مدفوع و فضولات خودشان را خودشان می خورند.[2]«

غذای دیگر اهل جهنم «ضریع» است. در روایت است که: «اگر قطره ای از ضریع در آبهای دنیا ریخته شود تمام حیوانان دریایی از بوی بد آن می میرند.»

ضریع، نوعی گیاه خاردار است که برگ ندارد و اگر خشک شود سم کشنده می گردد. هیچ حیوانی این گیاه را نمیخورد.

خداوند که غذای اهل دوزخ را به این گیاه تلخ و سم دار و بدبو تشبیه کرده به خاطر خباثت این گیاه است و الا ضریعی که در جهنم است قطعا به مراتب از این گیاه بدتر و تلخ تر و بدبوتر خواهد بود؛ چنانچه پیامبر اکرم فرموده: ضریع، چیزی است در میان آتش دوزخ که خاردار است و از تلخ ترین گیاهان، تلخ تر و از مردار گندیده تر است و حرارتش نیز از حرارت آتش بیشتر است.

بعضی از راویان گفته اند که: در جهنم، دوزخیان بسیار گرسنه می شوند چنانچه از زیادی گرسنگی، آتش جهنم برایشان آسان می شود، در این هنگام، ضریع به انسان دهند که چون بخورند در گلویشان گیر کند(چون خار دار است) و فرو نرود و به همین جهت قران فرموده: «وطعاما ذا غصة» آنان به یادشان می اید که در دنیا وقتی غذا گلویشان گیر می کرد، آب می خوردند، در آنجا نیز تقاضای آب می کنند تا طعام ضریع را از گلویشان پایین ببرد. ملائکه عذاب از چشمه آنیه که چشمه جوشانی است و مانند مس گداخته است به ایشان آب دهند که وقتی نزدیک آن شوند پوست صورتشان درون آن ریزد و چون بخورند تمام امعاء و احشایشان را بسوزاند.

غذای دیگر جهمنمیان زقوم است. خداوند می فرماید :« ثم انکم ایها الضالون المکذبون لاکلون من شجر من زقوم فمالئون منها البطون.»[3]یعنی " گمراهان و دروغگویان و تکذیب کنندگان قیامت و جهنم از درخت زقوم می خورند تا شکمشان پر شود." و می فرماید :« ان شجرة الزقوم طعام الاثیم کالمهل یغلی فی البطون کغلی الحمیم.»[4] یعنی "از درخت زقوم مسلما غذای گنهکاران است، همانند فلز گداخته در شکمها می جوشد."

نوشابه جهنمیان

اهل جهنم، از شدت آتش، اظهار تشنگی می کنند و فغان سر می دهند. به پاسخ همین فغان و ناله، آب برایشان آورده می شود؛ آبی که همچون مس و قلع گداخته شده است و آن را در ظرف آتشین ریخته و به دستشان می دهند.« وَ سُقُوا مَآءً حَمِیمًا فَقَطَّعَ أَمْعَآءَهُمْ» یعنی آبی جوشان به خوردشان داده می شود پس روده هایشان را از هم می پاشد

اهل جهنم، ظرف آتشین را نزدیک صورت می آورند که بیاشامند؛ اما از شدت حرارت آن، گوشت صورتشان پخته شده و به میان ظرف می ریزد. «كُلَّمَا نَضِجَتْ جُلُودُهُم بَدَّلْنَـ"هُمْ جُلُودًا غَیْرَهَا لِیَذُوقُوا الْعَذَابَ إِنَّ اللَهَ كَانَ عَزِیزًا حَكِیمًا.»یعنی " به زودی آنها را به آتشی درآوریم که هربار پوستشان پخته شود، پوستی دیگر برجایش نهیم تا عذاب را (به طور کامل) بچشند. بی شک خداوند شکست ناپذیر حکیم است."

حمیم

یکی از نوشابه های اهل جهنم حمیم است . خداوند می فرماید:« لَهُمْ شَرابٌ مِنْ حَمیمٍ وَ عَذابٌ اَلیمٌ.» و می فرماید :« وَ اِنْ یَسْتَغیثُوا یُغاثَوا بِماءٍ کَالْمُهْلِ یَشوِی الْوُجوُهَ بِئسَ الشَّرابُ.» « مُهْل » یعنی فلز ذوب شده یا مس گداخته شده یا آب سیاه رنگ در حال جوش یا ماده سمی در حال گداخته شدن که وقتی به این آب نزدیک می‌شوند ، پوست صورتشان می‌ریزد . وقتی این آب را خوردند ، ملائکه عذاب مقداری هم روی سرشان می‌ریزند : « یُصَبُّ مِنْ فَوقِ رُوُسِهمُ الْحَمیمُ »در قرآن آمده است :« فَشارِبُونَ شُرْبَ الحَمیمِ.» شتر معمولاً دیر تشنه می‌شود ؛ چون ذخیره آب دارد اما وقتی ذخیره‌اش تمام شود خیلی تشنه می‌شود مخصوصاً که به مرض تشنگی و استسقا مبتلا باشد ، وقتی به آب برسد با هیجان تمام آب می‌خورد . خداوند می‌فرماید : اهل جهنم نیز از حرارت جهنم و خصوصاً بعد از خوردن زقوم و ضریع به قدری تشنه می‌شوند که وقتی به آب حمیم می‌رسند مثل شتر تشنه آب می‌خورند .