تبیان، دستیار زندگی

زناشویى و نكاح از حساس‏ترین دوران زندگى زن محسوب مى‏شود كه خوشبختى و بدبختى او در آن رقم مى‏خورد و از صحنه‏ هایى است كه زن از حالت فردى به حالت اجتماعى تغییر زندگى‏مى‏دهد.
از طرف دیگر نكاح مقدمه تشكیل خانواده یا اجتماع كوچك است كه هسته اصلى اجتماع بزرگ بشرى به شمار مى‏آید، به همین جهت از آداب و رسوم مربوط به نكاح مى‏توان به جایگاه و شخصیت زن و مرد در آن جامعه پى برد.

به بخشى از آداب و رسوم مربوط به نكاح در دوران جاهلیت توجه نمایید:

1- نكاح اختصاصى
در این نكاح مرد از وابستگان زن تقاضاى ازدواج مى‏نمود و این زن فقط منحصر به او بود و حق ارتباط با مردان دیگر را نداشت.
در این نوع نكاح چند مطلب باید مورد توجه قرار مى‏گرفت :

الف)كمترین توجه و عنایتى به اراده و خواست دختر نمى‏شد. او مجبور بود با كسى ازدواج كند كه پدر و خانواده او تصمیم گرفته بودند و لذا خواستگاران به رؤساى قبیله یا پدر یا برادر و عموهاى زن مراجعه كرده آن‏ها نیز قبول یا رد مى‏كردند.


ب)مهر و صداق در میان عرب یك رسم و سنت بود. آن‏ها به روز خواستگارى )یومُ الاملاك( مى‏گفتند. صداقى معین مى‏شد و دختر هیچ سهمى از آن نداشت بلكه رئیس قبیله و اولیاى دختر از آن برخوردار مى‏شدند. در حقیقت آن‏ها دختر خویش را به آن قیمت مى‏فروختند و او هم مجبور به این خرید و فروش و لوازم آن بود.


ج) بعد از ازدواج و تشكیل خانواده زن مقهور اراده و تمایلات مرد بود. او كنیزى بود كه مطابق هوس‏هاى شوهرش باید عمل مى‏نمود و پس از مرگ شوهر، این قیمومیت ادامه پیدا مى‏كرد و او حق ازدواج با كسى را نداشت بلكه تحت فرمان پسران شوهر و اگر پسرى نبود تحت ولایت بستگان شوهر باید زندگى مى‏كرد و در حقیقت به عنوان ارث به بازماندگان شوهر منتقل مى‏شد.

2- نكاح البَدَل (زناشویى تعویضى)
»لا یحِلُّ لَك النِّساءُ مِن بَعْدُ وَ لا أَن تَبَدَّلَ بهِنَّ مِنْ أَزْوَجٍ وَ لَوْ أَعْجَبَك حُسنهُنَّ إِلا مَا مَلَكَت یَمِینُك وَ كانَ اللَّهُ عَلى كلِّ شىْ‏ءٍ رَّقِیباً«(1)
بعد از این دیگر زنى بر تو حلال نیست، و نمى‏توانى همسرانت را به همسران دیگرى مبدّل كنى ]= بعضى را طلاق دهى و همسر دیگرى به جاى او برگزینى [هر چند جمال آن‏ها مورد توجّه تو واقع شود، مگر آنچه كه بصورت كنیز در ملك تو درآید! و خداوند ناظر و مراقب هر چیز است .
در مورد جمله )و لا اَنْ تَبَدَّل بهنَّ من ازواج( مفسرآن قرآن كریم دو احتمال داده‏اند: 1- این جمله در مورد طلاق دادن یكى از همسران و ازدواج با زن دیگر مى‏باشد كه خداوند پیامبر اكرم‏صلى الله علیه وآله را از این كار منع نموده است. این احتمال در تفسیر المیزان و نمونه آمده است.

2- موضوع نكاح البدل است به این صورت كه در عصر جاهلیت هر مردى كه زن شوهردارى را مى‏پسندید و نسبت به او تمایل جنسى پیدا مى‏كرد به شوهر آن زن پیشنهاد معاوضه را مى‏داد كه زن خودش را به او بدهد و در مقابل زن او را بر اساس مدتى كه طرفین مشخص مى‏كنند در اختیار بگیرد.
در این میان زنان هیچ گونه اختیارى نداشتند و راهى جز تسلیم شدن براى آنان وجود نداشت.

این نكاح را با این الفاظ انجام مى‏دادند: اَنْزِلْ الىّ عن امرئتك اَنزِلُ لك عن امرأتى.
تو از زنت به نفع من پیاده شو، من نیز از زنم به نفع تو پیاده مى‏شوم.


در تفسیر روض‏الجنان و روح الجنان جلد 16، ص 10 در ذیل این آیه شریفه آمده است: ابومالك كه از رؤساى قبائل و هنوز مسلمان نشده بود ، با شنیدن اوصاف پیامبر اكرم‏صلى الله علیه وآله تصمیم گرفت به دیدار ایشان برود. آمد مدینه و سراغ منزل رسول خداصلى الله علیه وآله را گرفت و بدون گرفتن اجازه به صورت ناگهانى وارد منزل آن حضرت شد.
عایشه نزدیك آن حضرت نشسته بود حضرت با عصبانیت فرمودند: چرا بى اجازه داخل شدى؟

ابومالك پاسخ داد: براى رؤسا و اشراف، كسب اجازه ننگ است و منافات با عظمت آن‏ها دارد و من تاكنون از صاحب هیچ منزلى اجازه نگرفته‏ام حضرت فرمودند: این از رسوم جاهلیت است و روش اسلام غیر از این است آن گاه آیه 27 سوره نور را تلاوت فرمودند:
یَأَیهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتاً غَیرَ بُیُوتِكمْ حَتى تَستَأْنِسوا وَ تُسلِّمُوا عَلى أَهْلِهَا ذَلِكُمْ خَیرٌ لَّكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ(2)
اى كسانى كه ایمان آورده‏اید! در خانه‏ هایى غیر از خانه خود وارد نشوید تا اجازه بگیرید و بر اهل آن خانه سلام كنید؛ این براى شما بهتر است؛ شاید متذكّر شوید!
ابومالك كه انتظار این برخورد را نداشت براى تسكین حضرت گفت: چرا ناراحت شدید؟ آیا به خاطر این بانوى گلرخ است كه نزدیك شماست؟
و پیشنهاد داد آیا قبول مى‏كنى به نفع تو از زیباترین زنان خویش پیاده شوم و تو نیز از این زن پیاده شوى؛ اَفَلا اَنْزِلُ لَكَ عَنْ اَحْسِنِ الخَلق وَ تَنْزِلُ عَنْها؛ یعنى نكاح البدل را انجام دهیم.
حضرت پاسخ دادند این سنت زشت جاهلیت است كه در اسلام تحریم گردیده است .
ابو مالك از منزل رسول خداصلى الله علیه وآله بیرون رفت عایشه پرسید این مرد چكاره؟ بود

حضرت فرمودند: این مرد با این حماقتش كه دیدى رئیس و بزرگ قبیله خودش است.

3- نكاح المقت (زناشویى تنفرآمیز)
وَ لا تَنكِحُوا مَا نَكَحَ ءَابَاؤُكم مِّنَ النِّساءِ إِلا مَا قَدْ سلَف إِنَّهُ كانَ فَحِشةً وَ مَقْتاً وَ ساءَ سبِیلاً(3)
با زنانى كه پدران شما با آن‏ها ازدواج كرده‏اند، هرگز ازدواج نكنید! مگر آنچه درگذشته )پیش از نزول این حكم( انجام شده است؛ زیرا این كار، عملى زشت و تنفرآور و راه نادرستى است.
در تفسیر بلاغى، ج 2، ص 24 پیرامون این نوع نكاح آمده است كه: یكى از سنن اهل مدینه در عصر جاهلیت و در آغاز اسلام این بود كه اگر مردى وفات مى‏كرد و زنى داشت، پسر آن مرد كه از زن دیگرش بود یا یكى از اقوام آن مّیت، لباس خود را روى آن زن مى‏انداخت و به این وسیله او را صاحب و مالك مى‏شد و دیگر آن زن هیچ حقى و اختیارى نداشت.

آن مرد اگر مى‏خواست با او ازدواج مى‏كرد یا او را به دیگرى شوهر مى‏داد و مهریه او را مى‏گرفت و به زن نمى‏داد و اگر مى‏خواست مانع ازدواج او مى‏شد و ارثى كه او برده بود نیز از او مى‏گرفت و او را رها مى‏كرد تا او در یك وضعیت بحرانى و سرگردانى بمیرد.
و نقل شده است زنى از اهل مدینه از این وضعیت به پیامبر اكرم‏صلى الله علیه وآله در مدینه شكایت كرد.

آن حضرت دستور داد او به خانه برود و بیرون نیاید تا حكم خدا تكلیف او را معلوم كند.

در پى این حادثه آیه 22 سوره نساء نازل شد.
مردم جاهلى این نوع ازدواج را مقت تنفرآمیز و فرزندانى كه ثمره این نوع نكاح بودند مقیت مى‏نامیدند.(4)
كلمه مَقت به معنى خشم گرفتن از كار زشتى است كه شخصى مرتكب مى‏شود. لازم به ذكر است در مورد نكاح المقت آیه 19 سوره نساء هم مورد استناد قرار گرفته است ولى بعضى از مفسران مى‏گویند: این آیه در مورد یكى از رفتارهاى ظالمانه مردان در دوره جاهلیت بوده است كه با زنان ثروتمند كه زیبا نبودند به خاطر اموالشان ازدواج كرده و بعد آن‏ها را رها مى‏كردند. نه طلاق مى‏دادند و نه زندگى مى‏كردند به امید مرگ و تصاحب اموالشان،

4- نكاح الخَدْن (زناشویى پنهانى)
وَ مَن لَّمْ یَستَطِعْ مِنكُمْ طوْلاً أَن یَنكحَ الْمُحْصنَتِ الْمُؤْمِنَتِ فَمِن مَّا مَلَكَت أَیْمَنُكُم مِّن فَتَیَتِكُمُ الْمُؤْمِنَتِ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِیمَنِكُم بَعْضكُم مِّن بَعْضٍ فَانكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أهْلِهِنَّ وَ ءَاتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ محْصنَتٍ غَیرَ مُسفِحَتٍ وَ لا مُتَّخِذَاتِ أَخْدَانٍ فَإِذَا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَینَ بِفَحِشةٍ فَعَلَیهِنَّ نِصف مَا عَلى الْمُحْصنَتِ مِنَ الْعَذَابِ ذَلِك لِمَنْ خَشىَ الْعَنَت مِنكُمْ وَ أَن تَصبرُوا خَیرٌ لَّكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ(5)
و آن‏ها كه از شما توانایى ازدواج با زنان آزادپاكدامن باایمان را ندارند، مى‏توانند با زنان پاكدامن از بردگان باایمانى كه در اختیار دارید ازدواج كنند. خدا به ایمان شما آگاه‏تر است؛ و همگى اعضاى یك پیكرید آن‏ها را با اجازه صاحبان آنان تزویج نمایید، و مهرشان را به خودشان بدهید؛ به شرط آن كه پاكدامن باشند، نه بطور آشكار مرتكب زنا شوند، و نه دوست پنهانى بگیرند. و در صورتى كه »محصنه« باشند و مرتكب عمل منافى عفت شوند، نصف مجازات زنان آزاد را خواهند داشت. این )اجازه ازدواج با كنیزان( براى كسانى از شماست كه بترسند )از نظر غریزه جنسى( به زحمت بیفتند؛ و )با این حال نیز( خوددارى )از ازدواج با آنان( براى شما بهتر است. و خداوند، آمرزنده و مهربان است.
لغت خدْن به معناى دوست و معشوقه است. از جمله روابط زناشویى كه مورد قبول اعراب جاهلى بود، روابط مخفى و پنهانى زنان و مردانى بود كه به جهت شرایط خاص، امكان روابط جنسى آزاد و علنى را نداشتند و لذا تلاش مى‏كردند تا با فرد مورد پسند خود روابط محرمانه‏اى بر قرار كنند.

البته نه آن‏چنان محرمانه كه كسى نفهمد بلكه تاحدى كه زن شهره به فاحشه بودن نشود و مورد طمع همگان قرار نگیرد.

این نوع نكاح در دوره جاهلى رسمیت داشت به صورتى كه مردم كسى را به این جهت مورد سرزنش قرار نمى‏دادند آن‏ها تنها زناى آشكار كه خارج از آداب و رسوم خودشان بود مورد ملامت قرار مى‏دادند. قرآن مجید همه نوع زنا را ممنوع اعلام كرده و مردم را از این گونه اعمال نهى مى‏نماید )غیر مسافحات ولامتخذات اخدان(6)
لازم به ذكر است آیه 5 سوره مائده هم بر نكاح الخدن در عصر جاهلى اشاره دارد.

5- نكاح الشِغار(زناشویى تعویضى)
كلمه شِغار به معناى حامى نداشتن، دورشدن و منقصت است و همچنین به معناى آماده شدن زنان براى عمل زناشویى بكار مى‏رود و در اینجا معناى اخیر مراداست(7)
در كتب روایى شیعه به نكاح الشغار در عصر جاهلیت اشاره شده و روایاتى از پیامبر گرامى‏صلى الله علیه وآله اسلام نقل شده است كه ایشان مى‏فرمایند: لاشغار فى الاسلام.(8)
در توضیح این نوع نكاح آمده است كه عرب جاهلى زنان و دختران خویش را در مقابل مهر زن دیگرى قرار مى‏دادند به این صورت كه شخصى دختر یا خواهرش را زن كسى مى‏ساخت كه در عوض به جاى گرفتن مهریه، دختر یا خواهر آن شخص را زن خود سازد. این زناشویى را نكاح شغار مى‏نامیدند. در این نوع نكاح فقط رضایت و تمایل آن دو مرد مؤثر بود و زنان مانند كالا مبادله و معاوضه مى‏شدند.


6- نكاح الجمع (زناشویى همگانى) از جمله رفتارهاى ظالمانه و جاهلانه عرب در دوره جاهلیت این بود كه ثروتمندان آنان به منظور كسب ثروت، كنیزانى زیبا تهیه كرده و آن‏ها را با آموزش‏هاى خاص عشوه‏گرى در خانه‏هایى جا مى‏دادند و بر بام آن پرچمى كه حكایت از آزادى ورود براى همگان داشت نصب مى‏كردند.

این زنان به پرچمداران یا )ذوات الّرایات( معروف بودند.

این عمل زشت مورد قبول عرب جاهلى بود و كسانى كه مرتكب این گونه رفتارها مى‏شدند مورد سرزنش قرار نمى‏گرفتند بلكه فرزندى كه ثمره این چنین نكاحى بود با كمك قیافه‏شناسان به یكى از مردها منتسب شده و فرزند رسمى و مشروع آن مرد محسوب مى‏شد.


7- نكاح الاِسْتِبْضاع (زناشویى جهت باردار شدن)
این نكاح شرم آورترین سنن جاهلى به شمار مى‏رود.

اگر مردى دوست داشت كه فرزندى با قیافه و شكلى خاص یا دلیر و شجاع یا شاعر و كاهن و امثال آن داشته باشد و خود مُتّصف به این اوصاف نبود زنش را با قرار و مذاكرات قبلى در اختیار مردى كه آن خصوصیات را داشت قرار مى‏داد تا از او فرزندى با آن صفات متولد شود و طبق سنت رایج، این فرزند متعلق به شوهر رسمى آن زن بود.(9)

8- نكاح الرَهْط (زناشویى دسته جمعى) یكى دیگر از ازدواج‏هاى قانونى عرب جاهلى این بود كه عده‏اى كه نباید از ده تن تجاوز كنند با رضایت هم با زنى رابطه زناشویى برقرار مى‏كردند و مخارج او را متكلف مى‏شدند.

فرزندى كه به دنیا مى‏آمد اگر پسر بود مادر او پدرش را از جمع آن ده نفر انتخاب مى‏كرد و اگر دختر بود آن فرزند نزد مادر مى‏ماند زیرا كسى حاضر به پذیرفتن او نمى‏شد(10).
در دائرةالمعارف فرید وجدى )ماده عرب( آمده است كه از جمله سنن یمنى‏ها این بود كه چند برادر معمولاً یك زن را به خود اختصاص مى‏دادند و به نوبت از او بهره مى‏بردند.

رسم به این بود كه شب‏ها این زن تحت اختیار برادر بزرگتر باشد و روزها هر یك از برادرها كه تمایل به او پیدا مى‏كرد با گذاشتن عصاى مخصوص در مقابل در اتاق او را به خود اختصاص مى‏داد.
لازم به ذكر است كه اقسام هشتگانه نكاح كه ذكر شد نسبت به مجموع جزیرةالعرب بوده است زیرا هر قبیله و منطقه، رسوم خاص خودشان را داشتند كه قبیله دیگر آن را قبول نداشت، یا چند قبیله در مورد یك سنت با هم مشترك بودند. در هر صورت روابط زناشویى در این چارچوب معمول و قانونى محسوب شد و اگر خارج از این ضوابط بود در آن صورت آن را سفاح و زنا مى‏خواندند!؟.


تعدد زوجات
در میان قبایل عرب از جمله افتخارات مردان، داشتن زنان زیاد بود.

گاه شمار زنان یك مرد از سیصد تن افزون مى‏گشت.

البته براى این روحیه دلایلى از قبیل: میل به داشتن فرزندان زیاد و تفاخر به آنان، شدت غریزه جنسى، مطرح نمودن مردى خود، زیاد كردن افراد قبیله به منظور دفاع در برابر مهاجمان، زندگى صحرانشینى و... نقل شده است.
در پایان این بحث یاد آور مى‏شود كه موضوع نكاح و آداب و رسوم عرب جاهلى، گسترده‏تر از این مطالبى است كه ذكر شد. این‏ها اجمالى از سنن جاهلى مربوط به نكاح بود و همین مقدار هم كافى است كه به جایگاه زن و رفتار ظالمانه جامعه آن روز نسبت به او پى ببریم.




1 - جواهر الكلام فى شرح شرایع الاسلام - نجفى - محمد حسن - بیروت
2 - جهان در عصر بعثت - باهنر ، رفسنجانى - دفتر نشر فرهنگ اسلامى - 1372
3 - چهل حدیث - امام خمینى - موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى - 1376
4 - خدمات متقابل اسلام وایران - مطهرى - مرتضى - انتشارات صدرا - 1366
5 - خصال - شیخ صدوق - فهرى زنجانى - احمد - انتشارات علمیه اسلامیه - 1 مجلد
6 - درآمدى بر آموزش عقاید - مصباح یزدى - موسسه انتشارات دارالعلم
7 - درسهایى از تاریخ تحلیلى اسلام - رسولى محلاتى - انتشارات وزارت فرهنگ وارشاداسلامى- 1368
8 - ربا، بیمه - مطهرى - مرتضى - انتشارات صدرا - 1371
9 - رنجها و فریادهاى فاطمه - محدث قمى - محمدى اشتهاردى - محمد - انتشارات ناصر - قم - 1369
10 - زن در آیینه جمال و جلال - جوادى آملى - مركز فرهنگى رجا

منبع

سلام
ای بابا عجب ازدواج های مسخره ای واقعا که این عربا آخر دیوانگین.

بنام خدا
سلام
به این میگن سوءاستفاده زن....