تبیان، دستیار زندگی

‎شفقنا (پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه) – حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی به پرسش "آیا زنان از نظر عقل و ایمان ناقص هستند"  در پایگاه خود پاسخ داده اند. متن پاسخ ایشان به این شرح است:

پاسخ: یکی از شبهاتى كه پیرامون موضوع زن همواره مطرح مى‏شود، مضمون روایتى در نهج‏البلاغه ‏است كه در آن از زنها به بدى یاد كرده و فرموده است‎:‎ ‎ »‎معاشر الناس، انّ النّساء نواقص الایمان، نواقص الحظوظ، نواقص العقول، فأمّا نقصان ایمانهنّ، ‏فقعودهنّ عن الصلاة والصّیام فى أیام حیضهنّ، وأمّا نقصان عقولهنّ فشهادة امرأتین كشهادة الرجل ‏الواحد، وأمّا نقصان حظوظهنّ فمواریثهنّ على الأنصاف من مواریث الرجال ...»(1)‏ ‎ ‎زن، ایمانش ناقص است، زیرا در ایام عادت از نماز و روزه محروم است، عقلش كم است، زیرا ‏شهادت دو زن معادل یك مرد است، و حظّ مالى او نیز نصف سهمیه مرد است. مشابه این مضمون ‏از رسول خدا صلى الله علیه وآله نیز رسیده است.(2)‏ ‎ ‎براى پاسخ به این شبهه لازم است مقدمه‏اى در مورد زمینه ستایش‏ها و نكوهش‏هایى كه در ‏بعضى از آیات و روایات آمده است ذكر شود‎.‎ گاهى حادثه و یا موضوعى، در اثر یك سلسله عوامل تاریخى، زمان، مكان، افراد، شرایط و علل و ‏اسباب آن، ستایش یا نكوهش مى‏شود، معناى ستایش یا نكوهش بعضى حوادث و یا امور جنبى ‏یك حادثه، این نیست كه اصل طبیعت آن شى‏ء، قابل ستایش و یا مستحق نكوهش مى‏باشد، بلكه ‏احتمال دارد زمینه خاصى سبب این ستایش یا نكوهش شده است. مثلاً اگر از قبیله‏اى ثناء و ‏ستایش به عمل آمده، احتمال دارد در اثر آن باشد كه مردان خوبى در آن عصر از این قبیله ‏برخاسته‏اند، و شاید در فاصله‏اى كم ورق برگردد، افراد دیگرى از آن قبیله برخیزند كه مورد نكوهش ‏واقع شوند. و گاهى به عكس، در یك سرزمین افرادى مورد نكوهش قرار مى‏گیرند، بعد طولى ‏نمى‏كشد كه افراد شایان ستایشى از آن سرزمین برمى‏خیزند.‏ ‎ ‎در همین ایران شهرهایى بوده كه درباره آنها مذمت‏هاى فراوانى وارد شده است لیكن وقتى به ‏بركت اهل بیت علیهم السلام شهروندان عوض شده، شهرها و بلاد نیز جزو بلاد نمونه و برجسته ‏این كشور شده‏اند و افرادى از آن سرزمین برخاسته‏اند كه از نظر فضائل اخلاقى و علمى و نبوغ، ‏ممتاز شده‏اند. در نتیجه، مذمت‏ها و نكوهش‏ها تا ابد لازمه آن آب و خاك نبوده، بلكه مقطعى است. ‏و دلیلش آن است كه با یك تحوّل فكرى و اعتقادى، ممكن است نظر سابق برگردد.‏ ‎ ‎بخشى از نكوهش‏هاى نهج‏البلاغه راجع به زن، ظاهراً به جریان جنگ جمل برمى‏گردد، همان ‏گونه كه از بصره و كوفه نیز در این زمینه نكوهش شده است با این كه بصره، رجال علمى فراوانى ‏تربیت كرده و كوفه مردان مبارز و كم‏نظیرى را تقدیم اسلام نموده و بسیارى از كسانى كه به ‏خونخواهى سالار شهیدان - صلوات اللَّه وسلامه علیه - برخاستند از كوفه نشأت گرفتند، و ‏هم‏اكنون نیز كوفه جایى است كه به انتظار ظهور حضرت مهدى علیه السلام در آنجا نماز ‏مى‏خوانند، مسجدى دارد كه مقامات بسیارى از صالحین و صدیقین در آن واقع شده است و ‏نمى‏توان گفت كه چون مثلاً از كوفه یا از بصره نكوهش شده است، آن دو شهر براى همیشه و ذاتاً ‏بد و سزاوار نكوهش مى‏باشند. قضایاى تاریخى در یك مقطع حساس زمینه ستایش یا نكوهش را ‏فراهم مى‏كند و سپس با گذشت آن مقطع زمینه مدح و ذم نیز منتفى مى‏شود.‏ ‎ ‎این تحلیل در اصل موضوع زن و بویژه در این مورد خاص قابل دقت است. اصولاً اصرارى كه قرآن ‏كریم درباره زنان پیامبر صلى الله علیه وآله دارد نشانه پیش‏بینى وحى از یك حادثه تلخ تاریخى ‏است. این كه قرآن با اصرار، به زنان پیامبر مى‏فرماید:‏ ‎ » ‎وقرن فى بیوتكنّ ولا تبرّجن تبرّج الجاهلیّة الأُولى»(3)‏ ‎ ‎و در خانه‏هایتان قرار گیرید و مانند روزگار جاهلیت قدیم زینت‏هاى خود را آشكار نكنید‎.‎ ‎ ‎نشانه آن است كه صحنه‏اى را ذات اقدس اله پیش‏بینى مى‏كرده است. خداوند عالِم غیب و ‏شهادت از آینده‏اى باخبر بوده و زنان پیامبر را از ثمرات تلخ آن قیام بى‏جا، برحذر مى‏داشت، لذا ‏فرمود در خانه‏ها بنشینید و خود را نشان ندهید، تبرّج نكنید و... ، كه على‏رغم این هشدارها، جنگ ‏جمل پیش آمد و رو در روى ولى‏اللَّه مطلق حضرت على بن ابیطالب امیرالمؤمنین - علیه افضل ‏صلوات المصلین - ، به مبارزه برخاستند. آن مقطع، یك سلسله نكوهش‏هایى را در پى داشت و یك ‏سلسله ستایش‏هایى را به همراه داشت. از سرزمینى، یا از مردمى ستایش شده كه در آن ‏صحنه، خوب عمل نموده و از گروهى و سرزمینى، نكوهش شده است چون در این رُخداد، بد عمل ‏كرده‏اند. بنابراین نباید این نكوهش‏ها و ستایش‏ها، به حساب گوهر شى‏ء گذاشته شود. اگر طلحه ‏و زبیر در برابر ولى‏اللَّه مطلق ایستادند و مورد نكوهش قرار گرفتند، طبیعى است عایشه هم كه در ‏مقابل حضرت قرار گرفت و افراد دیگرى هم كه به این سانحه سنگین كمك كردند، مورد نكوهش قرار ‏گیرند. بنابراین نباید این گونه از نكوهش‏ها یا ستایش‏ها به گوهر ذات برگردد، البته تأثیر مقطعى آن ‏محفوظ است.‏ ‎ ‎روایتى كه در نهج‏البلاغه وارد شده است، به عنوان یك قضیه حقیقیّه نیست، تقریباً نظیر قضیه ‏شخصیه یا قضیه خارجیه است، اصل قضیه این است كه عایشه، این جنگ را به راه انداخت. اهل ‏سنت هم معتقدند جنگ جمل را او به‏پا نموده و سبب و محرك، او بوده است. چه این كه ابن ‏ابى‏الحدید معتزلى از بزرگان اهل سنّت قبول كرده است كه: «قد أخطأتْ» منتها توهّم او و امثال او ‏این است كه «تابت و‎ ‎ماتت تائبةً» ولى دیگران مى‏گویند «لم تمت تائبة». به هر صورت بعد از این كه ‏در جریان جنگ جمل، عایشه سوار شتر شد و طلحه و زبیر را هم تحریك كرد و خونهاى فراوانى ‏ریخته شد و سرانجام شكست خورد، امیرالمؤمنین - علیه افضل صلوات المصلین - این سخنان را ‏بیان فرمود‎.‎ ‎ ‎همان گونه كه درباره همین جریان جنگ جمل و مردم بصره، خطبه‏اى با عنوان «فى ذمّ أهل ‏البصرة بعد وقعة الجمل» در نهج‏البلاغه آمده است كه‎:‎ ‎ »‎كنتم جند المرأة وأتباع البهیمة»(4)‏ ‎ ‎شما سپاه زن بودید - فرماندهى شما را عایشه به عهده داشت - ، و دنباله‏رو حیوان چهارپایى ‏شدید، یعنى آن شتر كه عایشه را مى‏بُرد، جلو حركت مى‏كرد و شما هم به دنبال آن ناآگاهانه ‏حركت مى‏كردید. مى‏فرماید: شما ناآزموده این كار را انجام دادید و به كار نپخته‏اى اقدام كردید.‏ ‎ ‎در خطبه 14 نیز كه همین گروه را مذمت مى‏كند، سرزمین بصره را مورد نكوهش قرار مى‏دهد و ‏مى‏فرماید: موقعیت جغرافیایى سرزمین شما بد است، از آسمان دور و به آب نزدیك است و‎... .‎ ‎ ‎پیروان شتر را مذمت كردن و نزدیك به آب بودن نه براى آن است كه شتر بد است و یا در ساحل ‏دریا قرار گرفتن بد است، بلكه براى آن است كه راكب و ساكن آن، در این صحنه، ‎بد رفتار نموده ‏است. وگرنه وجود مبارك پیغمبر صلى الله علیه وآله نیز شتر سوار شد و در جریان مهاجرت، از مكه ‏به مدینه آمد و هنگامى كه وارد مدینه شد فرمود‎:‎ ‎ »‎خلّوا سبیلها فاِنّها مأمورة»(5)‏ ‎ ‎اهل مدینه از روى علاقه و اشتیاق شتر پیامبر را به سوى منطقه و خانه خود هدایت مى‏كردند، ‏و پیامبر صلى الله علیه وآله براى آن كه هیچ كس آزرده نشود فرمود: كارى به شتر نداشته باشید، ‏این شتر مأموریت خدایى دارد هر جا كه خود این شتر ایستاد و زانو زد و خوابید من همانجا پیاده ‏مى‏شوم و شتر آمد در منزل ابوایوب كه در ردیف مستمندترین مردم مدینه بود ایستاد.‏ ‎ ‎پس به دنبال شتر رفتن یا سوار شتر شدن یا بر اساس حركت شتر كار كردن، به خودى خود ‏مذمتى ندارد، باید توجه كرد راكبش چه كسى و در چه قضیه و قصه‏اى است؟ آیا اگر خود حضرت ‏امیر - سلام‏اللَّه علیه - یا حضرت صدیقه طاهره - سلام‏اللَّه علیها - سوار شتر یا اسب یا بغله شوند ‏و عده‏اى به دنبال ایشان حركت كنند مى‏توان گفت كه پیروان شتر مذمومند یا پیروان اسب و بغله ‏مذمومند؟

‏(1) نهج البلاغه صبحى صالح، خطبه 80.‏ ‏(2) بحارالانوار، ج103، ص259.‏ ‏(3) سوره احزاب، آیه 33.‏ ‏(4) نهج البلاغه، خطبه 13 و14.‏ ‏(5) بحارالانوار، ج19، ص108.‏ ‏(زن در آئینه جلال و جمال، صفحات 367 ـ 372.)‏

www.shafaqna.com/persian