تبیان، دستیار زندگی

خمیازه کشیدن: روشی برای تمرین مغز


قبل از خواندن این پست اول یک خمیازه مفصل (همان دهان دره) بکشید تا مغزتان باز شود! می‌توانید به این حرف بخندید که خنده هم روش مفیدی برای استراحت مغز است. شاید برایتان جالب باشد بدانید که خمیازه کشیدن به عنوان روش درمانی برای مشکلات صوتی افراد در صحبت برای کم کردن هیجان و حساسیت زیاد گرفتگی گلو همیشه استفاده شده است.

تحقیقات با تصاویر اسکن مغزی، نشان داده است که خمیازه کشیدن بطور نورولژیکی با قسمتی از مغز ارتباط دارد که مسئول رفتار اجتماعی و آگاهی انسان است. “پریکانیس” (precuneus) استراکچر کوچکی در پرایتال لوب مغز است که بطور خاص با آگاهی شخص مرتبط است. پریکانیس با کهولت و بیماری‌هایی نظیر الزایمر تحلیل می‌رود. تحقیقات نشان داده است که خمیازه کشیدن پریکانیس را تحریک می‌کند.

در غالب فرهنگ‌ها خمیازه کشیدن در جمع، بخصوص به هنگام گوش دادن به صحبتِ کسی، عملی بی‌ادبانه تلقی می‌شود چون که نشانی از بی‌حوصله‌گی و خستگیِ شنونده است. حالا طرف چه از صحبت گوینده حوصله‌اش سررفته باشد یا نه، نکته اینجاست که خمیازه عمل طبیعی بدن است برای تحریک مغز و سرحال آمدن. بنابراین حالا قبل از اینکه بقیه مطلب را بخوانید محض تمرین یک خمیازه دیگر بکشید!

خمیازه مکانیزمی برای آگاه ماندن است که در 20 هفته اول زندگی جنینی بوجود می‌آید. یعنی جنین هم خمیازه می‌کشد. در نوزادان خمیازه باعث تنظیم شدن ساعت طبیعی بدن می‌شود. خمیازه همانطور که همه تجربه داریم باعث تنظیم فشار داخل و خارج گوش هم می‌شود. همه به هنگام بلند شدن و فرود هواپیما کمی گوش گرفتگی را تجربه کرده‌ایم. خیلی‌ها در این مواقع آدامس جویدن را توصیه می‌کنند. خمیازه راه سریعی برای باز شدن گرفتگی گوش در اثر تغییر فشار هوا است. بعلاوه خمیازه به کنترل دما و متابلویسم بدن نیز کمک می‌کند.

جالب است که غالب حیواناتی که ستون فقرات دارند خمیازه می‌کشند ولی فقط در انسان‌ها، شامپانزه‌ها و گوریل‌هاست که خمیازه مسری است! در مورد انسان‌ها آنقدر مسری است که احتمالا شما الان با خواندن این نوشته در حال خمیازه کشیدن هستید! سگ‌ها قبل از حمله خمیازه می‌کشند. به ورزشکاران حرفه‌ای هم توصیه می‌شود که قبل از اجرای مورد نظر خمیازه بکشند. اگر ندیده‌اید بد نیست ویدئوی مثلا اسکی ‌بازها و یا دونده‌ها را قبل از سوت شروع مسابقه نگاه کنید.

بنابراین خوب است که گاه به عمد هم خمیازه بکشیم. مثلا صبح که از خواب بیدار می‌شویم، یا قبل از روبرو شدن با وضعیتی دشوار، قبل از سخنرانی در جمع، هروقت که عصبانی هستیم و یا هیجان داریم. امتحانش ضرر که ندارد. بخصوص به هنگام عصبانیت و یا هیجان شدید، اثر خمیازه خیلی محسوس است، بخصوص که خمیازه کشیدن مسری هم هست. دفعه دیگر که عصبانی شدید به یاد این توصیه بفتید و به عمد چند تا خمیازه بکشید. فقط یادتان نرود که نتیجه را برای ما هم اینجا بنویسید!

همه‌ی آنچه که در بالا گفتم در مزایای خمیازه به عنوان یک عمل طبیعی و قابل کنترل بدن است. واضحاً اگر خمیازه کشیدن عملی غیر قابل کنترل برای کسی بشود، آن نشانی از یک اختلال نورولژیکی است.

چرا خمیازه می کشیم؟
در حدود 6 ثانیه طول می کشد تا به آرامی نفس عمیق کشیده و به سرعت هوا را بیرون دهید. بازوها را کشیده و صورت خود را بد شکل کنید و چشمان را نیمه باز و باریک کرده و حتی قطره ای اشک بریزید.همه این حرکات برای کشیدن خمیازه است که تمامی حیوانات مهره دار به وفور در طول روز انجام می دهند. ده بار در ساعت، به خصوص در ابتدای صبح و اواخر شب. آیا خمیازه به معنای خستگی ، کسل بودن یا حتی تلاشی برای ایما و اشاره به دیگران است؟ اطلاعات کمی راجع به این عملکرد وجود دارد اما شاید این تصور که خمیازه به معنای نیاز به خواب و استراحت است چندان صحیح نیست. درست است که افراد اغلب زمانی که آماده برای خوابیدن هستند خمیازه می کشند، اما این کار در ابتدای صبح یا بقیه ساعت های روز هم اتفاق می افتد و وقوع آن وابسته به فاکتورهایی نظیر سطح تحریک، گیجی یا حتی دیدن افرادی در حال خمیازه کشیدن است.
به دلیل اینکه در هنگام تنفس ، اکسیژن بلعیده و دی اکسید کربن بیرون داده می شود ، تئوری های گذشته مدعی بود که دلیل خمیازه پاسخ به نیاز اکسیژن و دفع دی اکسید کربن است. اما این تئوری بعد از مشاهده نتیجه یک مطالعه در سال 1987 منسوخ شد. در این مطالعه ثابت شد که افراد با سطح بالای اکسیژن ، کمتر از دیگران خمیازه نمی کشند یا حتی افراد با دی اکسید کربن بالا بیش از دیگران خمیازه نمی کشند. پس بهتر است قبل از هر گونه توضیح راجع به این فرایند دو نکته را به خاطر داشته باشیم که :
خمیازه کشیدن حتی زمانی که سطح اکسیژن ود ی اکسید کربن در حد نرمال است اتفاق می افتد.
خمیازه کشیدن باعث تحریک دیگران به این امر می شود(یعنی به نظر می رسد که مسری باشد.)
افزایش میزان خمیازه در پاره ای از بیماری ها که عملکرد مغز را تحت تاثیر قرار داده است مشاهده شده است. شروع خمیازه در جنین از هفته 11 اتفاق می افتد.

تئوری ها
بعضی از منطقی ترین نظریه ها راجع به علت خمیازه در ادامه بیان می شود اما صحت هیچ کدام تاکنون ثابت نشده است.
1-خمیازه باعث کشیدگی ریه ها به سمت بیرون و اطراف بافت ها می شود و به این ترتیب مانع از افتادگی راه های هوایی بسیار باریک می شود. این نظریه می تواند علت خمیازه را که اغلب در موقع کم عمق شدن تنفس اتفاق می افتد توجیه کند. (مثل زمان خستگی، کسل شدن یا بیدار شدن از خواب)

- خمیازه باعث توزیع ماده ای شیمیایی به نام سورفکتانت می شود. سورفکتانت ماده ای چسبنده است که سطح کیسه های هوایی را پوشانده و باعث باز نگه داشتن آنها می شود. عملکرد و مقدار مناسب این ماده برای توانایی جنین در بیرون آمدن از رحم ضروری و حیاتی است. این نظریه علت خمیازه جنین را دردوران رشد توجیه می کند.(خمیازه باعث آمادگی جنین برای تنفس می شود)

- به دلیل اینکه خمیازه باعث کشیدگی ماهیچه ها و مفاصل و افزایش سرعت قلب می شود، ممکن است به عنوان عاملی برای افزایش هوشیاری به خصوص بعد از دوره استراحت نیز توصیف شود. این نظریه می تواند توجیه کند که چرا ورزشکاران و موزیکدانان حرفه ای درست قبل از افزایش تمرکز و فعالیت خمیازه می کشند.

4- خمیازه می تواند ارتباطی غیر کلامی با دیگران را – به معنای اعلام زمان استراحت و کنار گذاشتن فعالیت روزانه- به همراه داشته باشد. دربین نوعی خاص از میمون ها ، کشیدن خمیازه طولانی به معنای اعلام زمان خواب است. برای انسانها نیز این عمل می تواند به معنای نیاز به خواب و استراحت باشد.

5- خمیازه می تواند سیستمی هشدار دهنده برای اعلام نیاز به استراحت باشد. مثلا ممکن است در هنگام رانندگی این عمل هشداری برای متوقف شدن باشد.

چرا خمیاز مسری است؟
ممکن است این یک نیروی پیشنهادی باشد که باعث شود بعد از دیدن فردی در حال خمیازه باعث خمیازه کشیدن شود. اگر نظریه مربوط به ارتباط گروهی غیرکلامی صحیح باشد، مثلا درمورد بابون ها(نوعی خاص از میمون ها)سرایت خمیازه ممکن است پدیده ای برنامه ریزی شده ، ژنتیکی و خود مختار باشد.
خمیازه به عنوان نشانه ای از بیماری: باور داشته باشید یا نه اما باید گفت که این ادعا تا حدودی صحیح است.
خمیازه بیش ازاندازه –اگرچه به ندرت به عنوان اولین نشانه - در بین افراد مبتلا به فلج چندگانه، بیماری لوگریک(نوعی بیماری که باعث تباهی سلولهای عصبی مسئول حرکت ماهیچه ای می شود)، آسیب های ناشی از رادیولوژی و در بین افراد تحت درمان پارکینسون مشاهده شده است.همچنین در موارد نادری می تواند نشانه ابتلا به سردرد میگرنی باشد. از طرف دیگر خمیازه در بین افراد مبتلا به اسکیزوفرنی کمتر اتفاق می افتد. دلیل خمیازه بیش از اندازه و یا کمتر از اندازه در بعضی از بیماری ها نا مشخص است. محققان می گویند که تحریکات الکتریکی در بخش هایی خاص از مغز می تواند باعث تحریک خمیازه شود. بعلاوه ماده شیمیایی ویژه ای در مغز (حاوی دوپامین و acth )در خمیازه کشیدن موثر است. خمیازه به ظاهر پدیده ای ساده به نظر می رسد اما در حقیقت رفتاری پیچیده با دلایل نامشخص است.
حرف آخر: اگر مخاطب شما یا کسی که در کنار شماست شروع به خمیازه کشیدن کرد، شما نیز می توانید همین عمل را تکرار کنید اما به خاطر داشته باشید که نوعی ارتباط غیر کلامی به معنای تنها گذاشتن وی برای استراحت نیز می باشد

براساس آخرین تحقیقات، محققان ثابت كرده اند خمیازه كشیدن ریشه‌ای باستانی دارد
آیا خمیازه ویروسی است؟