امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی ازمنکر دارای شرایطی است که عبارتند از:
1) شناخت معروف و منکر
2) احتمال تأثیر
3) بداند که فرد گناهکار برای ادامه گناه خود مصر باشد
4 (امر به معروف و نهی ازمنکر مفسده بزرگتری به دنبال نداشته باشد
همچنین دارای مراحل و مراتبی است از جمله 1) انکار قلبی 2) انکار زبانی 3) اقدام عملی
پذیرا باشید دستور معروف را و خود نیز بدان دستور دهید، و بپذیرید نهى از منكر را و خود نیز از آن نهى كنید
غررالحکم ، باب امر به معروف
و كسى كه مىخواهد أمر به معروف كند، نیازمند است به آنچه دانا باشد به موارد حلال و حرام، و از انجام وظائف و عمل به تكالیف خود فارغ باشد، و در همین موارد خود مقصر نباشد. و یا اینكه از خویها و صفات مخصوص خود صرف نظر كند، و موضوعاتى را كه مورد امر و نهى است و احكام آنها را به آراء و صفات مخصوص خود مخلوط نكرده و از همدیگر جدا نماید، و در مقابل مردم با خلوص نیت و صفا و مهربانى و نرمى و مدارات رفتار كند، و دعوت به حق و امر و نهى با لطف و مهربانى و حسن گفتار و بیان خوش صورت گیرد، و اخلاق و عقول و اندازه درك و فهم اشخاص را در نظر گرفته، و هر كسى را مطابق مقام و درك او مورد توجه و خطاب قرار بدهد. به مكر و حیلههاى نفس و شیطان بینا و مطلع گردد، و در مقابل مخالفت و آزار و زحمت دیگران متحمل و صابر شود، و در صدد مجازات و مقابلت نیامده، و از آنان گله و شكایت نكرده، و با خود پسندى و خود بینى و درشتخویى و تندى با آنان روبرو نشود. نیت خود را در این دعوت خالص و تنها براى خدا قرار داده، و پیوسته از پروردگار متعال یارى و توفیق درخواست نموده، و مطلوب و منظور او خدا و ثواب الهى باشد. پس اگر آنان مخالفت كرده و شروع به آزار و اذیت نمودند، با كمال صبر و تحمل براى انجام وظیفه خود استقامت بورزد. و اگر موافقت كرده و قبول نمودند، سپاسگزارى كرده، و شكر خدا را بجاى آورد، و در همه حال امور خود را به پروردگار متعال واگذار نموده، و به عیوب و نواقص نفس خود متوجه باشد.
مصباح الشریعة ، ص: 273
ویگیهای بیان شده در این حدیث برای آمر به معروف و ناهی از منکر :
دین شناس باشد و حلال و حرام را بداند
گرفتار نفس خود نباشد
خیرخواه مردم باشد
با مردم مهربان و رفیق باشد و با محبت آنها را به خیر و خوبی دعوت کند
گفتارش نیکو باشد
از خلق و خو و طرز تفکرات متفاوت شناخت داشته باشد و با هر کس با زبان خاص خودش سخن بگوید
از حیلههای نفس آگاه باشد و غیظ او برای نفس نباشد
با تعصب نباشد
اگر از مردم آزاری دید انتقام نگیرد
خود را بدون عیب نداند
برگرفته از ده درس پیرامون امر به معروف و نهی از منکر (محسن قرائتی)
در حدیثی از رسول اکرم آمده است که « امر به معروف و نهی از منکر نکند مگر کسی که سه خصلت در او باشد :
در امر و نهی خود «مدارا» کند ، در امر و نهی خود «میانه روی» نماید و به آنچه امر و نهی می کند ، «دانا» باشد
غررالحکم ، باب امر به معروف
پیامبر اکرم (ص) :
کسی که امر به معروف می کند باید این کار را به روش خوبی انجام دهد
کنزالعمل ج552
پیامبر(ص): مؤمن آینه مؤمن است
نکات حدیث
آینه زمانی عیب را نشان میدهد که خودش گرد و غبار زده نباشد
آینه عیب را بزرگتر از آنچه هست نشان نمیدهد
آینه نقاط قوت را هم به همراه نقاط ضعف نشان میدهد
آینه عیب را رو به رو و بیسر و صدا میگوید
برگرفته از ده درس پیرامون امر به معروف و نهی از منکر (محسن قرائتی)
یا حضرت امیر در این خصوص می فرمایند: آدم بدكار را به وسیله كار نیك خود اصلاح كن، و با سخن زیبایت دیگران را به كار خیر رهنمون باش
امام (ع) مىفرمایند هر كه مىخواهد امر معروف و نهى منكر كند، محتاج است به چند چیز :
یكى آنكه- عالم باشد به حلال و حرام و سایر احكام خمسه. و تمیز میان ایشان كرده باشد، و گر نه ممكن است كه امر كند به منكر و نهى كند از معروف، و موجب عذاب و عقاب او گردد.
دوم آنكه- خود مرتكب مناهى و تارك اوامر نباشد، و گر نه چنان كه گذشت، اثر نخواهد كرد.
سوم آنكه- از روى اخلاص و اعتقاد درست باشد و مغشوش به اغراض فاسده و اعراض كاسده نباشد، و گر نه نتیجه او غیر فظاعت آخرت و شناعت دنیا نخواهد بود.
چهارم آنكه- از روى رحم و شفقت باشد، نه از روى صاحب كمالى و غرض علم و اظهار استعداد، و گر نه نتیجه او نیز مثل نتیجه سابق، غیر خسران نخواهد بود.
پنجم آنكه- از روى حكمت باشد و هر كسى را موافق حال او و مناسب طور او با او معامله كند، مثل كسانى كه راه به عبادت نبردهاند و حلاوت بندگى الهى نچشیدهاند. امثال این جماعت را به یك بار به عبادات شاقّه تكلیف نكند، كه موافق حكمت نیست و باعث نفرت ایشان مىشود. ...
ششم آنكه- از مكر نفس و كید شیطان، غافل نشود و از حوادث و سوانح روزگار هر چه رو دهد، ملازم صبر و شكر باشد، و اگر از مردم و از كسانى كه در مقام اصلاح ایشان است، حركت ناملایمى نسبت به واعظ واقع شود، در مقام تلافى و تدارك نشود، و شكوه ایشان به كس نكند، و اظهار عبوس و ترشرویى ننماید، و از غلظت و تندى و درشتى احتراز كند، و نیّت خود را از اغراض فاسده خالص دارد، و عوض همه اینها از خدا خواهد. و اگر با او مخالفت نمایند و جفا كنند، صبر كند. و اگر موافقت نمایند و گفته او را قبول كنند، شكر كند. و در همه حال كار خود به خدا گذارد و از عیب خود غافل نباشد.
مصباح الشریعة / ترجمه و شرح عبد الرزاق گیلان، ص: 403
امام صادق علیه السّلام فرمود: به راستى، كسى امر به معروف و نهى از منكر كند كه سه خصلت دارد:
خود بدان چه امر مىكند دانا و از آنچه نهى مىكند آگاه است، در آنچه امر مىكند عادل و در آنچه نهى مىكند نیز عادل است، دوستانه امر مىكند و به مهربانى نهى مىنماید.
رهاورد خرد (ترجمه تحف العقول) ص 363
باز معتبره مسعدة بن صدقه با همان سند می گوید: «شنیدم ابو عبدالله [امام صادق] علیه السلام که فرمود:
«از امر به معروف و نهی از منکر پرسیده شد که آیا بر تمامی امت واجب است، فرمود: نه ! عرض شد: چرا [پس بر چه کسانی واجب است] فرمود: بر توانمندی که از او حرف شنوی داشته باشند، نیز معروف را از منکر بشناسد، نه بر ضعیفی که نمی تواند به راه، هدایت کند، بلکه از حق به باطل می خواند.
دلیل سخن، کتاب خدای عزّ و جلّ است که فرمود: «ولْتکن منکم اُمّة یدعون الی الخیر و یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر»، این دستور خاص است، نه عام، چنانکه خدای عزّ و جلّ فرمود: «و مِن قوم موسی اُمّة یهدون بالحق و به یعدلون» و نگفت: «علی اُمّة موسی، یا علی کلِّ قوم» و می بینیم که امروز اینان امتهای گوناگون و بیشتر از یک امت اند، چنانکه خدای عزّ و جلّ فرمود: «اِنّ ابراهیم کان اُمّة قانتاً لله».(30)
کافی، ج 5، ص 60
امام حسین (ع): به خدا بر هیچ چشم مؤمن روا نیست که ببیند خدا را نافرمانی میکنند و کاری نکند... مگر آن که آن وضع را تغییر دهد.
میزانالحِکمَه، جلد 7، صفحه 324
كسى كه بیرون نیامده است از خیالات و خاطرههاى نفسانى، و خلاص نشده است از آفتها و خطرها و شهوات نفس خود، و شیطان را هنوز از خود دور نساخته و از شر او ایمن نگشته، و داخل نشده است در حمایت پروردگار متعال و در مرحله توحید او، و نرسیده است به محیط أمن و عصمت از جانب خداوند، صلاحیت ندارد براى امر به معروف كردن و نهى از منكر نمودن. زیرا كه این آدم چون واجد شرایط نیست، هر چه بگوید و هر امر و یا نهیى اظهار نماید به ضرر خود او تمام شده، و این اظهار خود حجت و دلیلى مىشود بر خلاف و علیه او، و هرگز دیگران هم از او استفاده نمىكنند. خداوند متعال مىفرماید: آیا امر مىكنید مردم را به اعمال نیكو و خودتان را فراموش مىنمایید. و گفته مىشود او را: اى خیانت كار آیا از دیگران درخواست كرده و توقع دارى چیزى را كه در آن موضوع به خود خیانت نموده، و زمام خود را در آن قسمت سست گرفته و آزاد گزاشتى! و روایت شده است كه ابو ثعبله اسدى از حضرت رسول اكرم پرسید كه تفسیر این آیه شریفه چیست؟ اى آن كسانى كه ایمان آوردید بر شما باد كه مواظب نفسهاى خود باشید و ضرر نمىرساند به شما گمراهى و انحراف دیگرى چون شما در هدایت به راه مستقیم باشید؟ رسول اكرم پاسخ داد: امر كن به معروف و نهى كن از منكر و صبر كن به آنچه از ناملایمات به تو مىرسد، و در انجام این وظیفه مهم تا توانى استقامت داشته باش، تا جایى كه بر خورد كنى به افرادى كه حرص شدید به دنیا و زینتهاى دنیوى داشته و پیروى سخت از هوى و هوس كرده و در عین حال مغرور و فریفته آراء و افكار خود باشند، در این صورت این وظیفه از عهده تو ساقط شده، و بر تو است كه متوجه اصلاح امور و تهذیب نفس خود بوده، و از امر به معروف و دعوت و نصیحت و موعظت خود دارى كنى.
مصباح الشریعة / ترجمه مصطفوى، متن، ص: 270
از امام صادق (ع) سوال شد آیا امر به معروف و نهی از منکر بر همه واجب است؟
امام فرمود: این کار بر شخصی واجب است که مورد احترام و اطاعت دیگران باشد و نسبت به معروف، علم و بصیرت داشته باشد، نه بر کسانی که خود در انتخاب راه متحیرند
بحارالانوار جلد 97 صفحه 93
آیا مردم را به نیكى فرمان مىدهید و خود را فراموش مىكنید، با اینكه شما كتاب [خدا] را مىخوانید؟ آیا [هیچ] نمىاندیشید؟ 44 البقره
ما راه را بدو نمودیم یا سپاسگزار خواهد بود و یا ناسپاسگزار
الانسان آیه 3
گفت: «به راستى من دشمن كردار شمایم
الشعرا آیه 168
شخصی از امام کاظم (ع) پرسید یکی از یاران شما شراب خورده است آیا از او تبری جوییم؟ امام فرمود: از کارش تبری جویید (نه از خودش)
بحار الانوار ج 27 ص 137
امام صادق(ع) میفرمایند: لغزشهای مومنان را پیگیری نکنید که هر کس اینگونه باشد خداوند علاوه بر آخرت در همین دنیا او را افتضاح خواهد کرد
مستدرک ج7 ص81
مسئولیت تدریجی و اکتفا به حداقل
اكنون خدا بر شما تخفیف داده و معلوم داشت كه در شما ضعفى هست الانفال 66
امام علی علیه السلام :
به کسانی که گناه ندارند، و از سلامت دین برخوردارند، رواست که به گناهکاران ترحم کنند، و شکر این نعمت گذارند، که شکرگزاری آنان را از عیبجویی دیگران باز دارد، چرا و چگونه آن عیبجو عیب برادر خویش گوید؟ و او را به بلایی که گرفتار است سرزنش میکند؟ آیا به خاطر ندارد که خدا چگونه او را بخشید و گناهان او را پردهپوشی فرمود؟ چگونه دیگری را بر گناهی سرزنش میکند که همانند آن را مرتکبشده! یا گناه دیگری انجام داده که از آن بزرگتر است؟ به خدا سوگند! اگر خدا را در گناهان بزرگ عصیان نکرده و تنها گناه کوچک انجام داد، اما جرات او بر عیبجویی از مردم، خود گناه بزرگتری است. ای بنده خدا، در گفتن کسی شتاب مکن، شاید خدایش بخشیده باشد، و بر گناهان کوچک خود ایمن مباش، شاید برای آنها کیفر داده شوی، پس هر کدام از شما که به عیب کسی آگاه است، به خاطر آنچه که از عیب خود میداند باید از عیبجویی دیگران خودداری کند، و شکرگزاری از عیوبی که پاک است او را مشغول دارد از اینکه دیگران را بیازارد.
خطبه 140 نهج البلاغه
پیامبر اکرم(ص) فرمود : هر که امر به معروف میکند، باید شیوهاش نیز معروف باشد
کنزالعمال، حدیث 5523
حضرت علی (ع) فرمود: کسی که کرامت و ارزش خود را شناخت، دنیا و هوسها نزد او ناچیز میشود
نهج البلاغه خطبه 103
امام صادق (ع) شخصی را برای مأموریتی به منطقهای فرستاد او در گزارش خود به امام از مردم منطقه به شدت انتقاد کرد امام فرمود:
ایمان ده درجه دارد بعضی یک درجه ایمان دارند و بعضی دو درجه، بعضی هم هفت تا ده درجه نباید کسانی که ایمان کاملتری دارند از دیگران توقع بیش از ظرفیت داشته باشند
بحارالانوار ج66 ص168
در شیوه تبلیغ انبیاء میخوانیم که میفرمودند: ما مأموریم طبق ظرفیت افراد با آنان صحبت کنیم
بحار الانوار ج2 ص69
هر کس برادر دینی خود را مخفیانه موعظه کند او را آراسته کرده ولی هر کس آشکارا موعظه کند او را شرمنده کرده است
بحارالانوار ج75 ص374
هر گاه کسی را موعظه میکنی خلاصه بگو
غررالحکم
هنگام مسافرت خانواده خود را به تقوا سفارش کنید (در آستانه دوری دلها به هم نزدیکتر میشود)
مستدرک ج 8 ص 122
به هنگام خشم و غضب کسی را ادب نکنید زیرا در معرض افراط هستید
بحارالانوار ج 76 ص102
باید گروهی از شما باشند که به خیر دعوت کنند و به خوبی فرمان دهند و مانع بدی بشوند... این گروه، رستگارانند
سوره آلعمران 104
(در این آیه، دو بار از دعوت به خوبی یاد شده و یک بار از نهی... دعوت به خوبی نیز مقدم بر نهی است(
حضرت امیر ـ علیه السلام ـ فرمود: سخن چون از دل بر آید بر دل نشیند و آن گاه که از زبان بر آید از گوش فراتر نرود
لعـنـت خـدا بـر آنـان باد كه به معروف امر مى كنند و خود آن را وامى گذارند و از منكر نهى مى كنند و خود بدان دست مى یازند
نهج البلاغه ، خ 129، ص 386
آدم بدكار را به وسیله كار نیك خود اصلاح كن، و با سخن زیبایت دیگران را به كار خیر رهنمون باش
غررالحکم ، باب امر به معروف
امر به معروف كن تا اهل و شایسته آن باشى، و جلوگیرى كن از كار زشت با دست و زبان خود، و از انجام كار بد جدا شود و كناره گیرى كن با تلاش و كوشش خود.
(غررالحکم ، باب امر به معروف)
امام علی(ع) میفرماید: دلهای مردم وحشی است، پس هر کسی بتواند با آنها الفت برقرار کند، به او روی خواهند آورد
نهج البلاغه، قصار 47
امام علی(ع) میفرماید:
برای دلهای آدمیان، علاقه و اقبال و گاهی تنفر و ادبار است. هنگامی که میخواهید کاری را انجام دهید از طریق علاقةاشخاص وارد شوید زیرا هنگامی که کسی را مجبور بر کاری کنید نابینا میشود (خود را به کوری و کری میزند)
نهج البلاغه، قصار 193
در سخنی منسوب به امیرمؤمنان (ع) چنین آمده است: هرگاه جوانی را سرزنش میکنی راهی برای وی جهت برونرفت از خطایش وابگذار؛ تا به ستیزهجویی وادار نشود