تبیان، دستیار زندگی

این مطلب از كتاب طرح‌های درمانی و مداخلات بالینی برای افسردگی و اختلالات اضطرابی تألیف رابرت لیهی و استفن هولاند (2000)  ترجمه شده است.

اختلال استرس پس از ضربه چیست؟

اختلال استرس پس از ضربه (یا PTSD) واكنش شایعی است كه انسان‌ها در مقابل رویدادهای بسیار استرس‌زا یا آسیب‌زا از خود نشان می‌دهند. رویدادهای متفاوتی می‌توانند منجر به PTSD شوند، مثلاً  حوادث اتومبیل، مورد تهاجم قرار گرفتن یا قربانی جنایت دیگری شدن، مورد تجاوز جسمی یا جنسی قرار گرفتن، ‌جان در بردن از یك مصیبت مانند سیل یا انفجار، با شاهد مرگ دیگری بودن

افراد مبتلا PTSD سه نوع مشكل با علامت اساسی نشان می‌دهند:

1)‌ تجربه مجدد خاطره‌ی دردناك، این تجربه شامل خاطراتی می‌شود كه به نظر می‌رسد خارج از كنترل هستند، كابوس‌های شبانه و فلاش‌بك‌هایی (تجدید شدن خاطره به صورت بسیار زنده و روشن) كه به فرد مبتلا به PTSD  این احساس را می‌دهند كه گویی آن رویداد را دوباره از اول تجربه می‌كند. وقتی كه فرد مبتلا به PTSD چیزی می‌بیند یا می‌شنود كه او را به یاد آن حادثه می‌اندازد، خاطرات دردناك وی دوباره زنده می‌شوند.

2) اجتناب از یادآوری اتفاقی كه روی داده است، ناراحت كننده است، پس افراد مبتلا به PTSD سعی می‌كنند درباره‌ی آن فكر نكنند. آن‌ها از افراد، اماكن یا چیزهایی كه خاطراتشان را زنده كند نیز دوری می‌كنند. آن‌ها اغلب نسبت به سایرین احساس یا عاطفه‌ای ندارند یا احساس جدایی و دوری از دیگران می‌كنند. برخی برای تسكین درد یا ناراحتی‌شان به الكل یا مواد مخدر پناه می‌برند.

3) علایم تنش جسمانی، این علایم شامل اشكال در به خواب رفتن، تحریك‌پذیری یا خشم در بیشتر اوقات، اشكال در تمركز و احساس تنش یا گارد گرفتن در مقابل دیگران می‌شود.

علل به وجود آمدن اختلال استرس پس از ضربه چیست؟

وقتی فردی یك آسیب را از سر می‌گذراند، خاطره‌ی اتفاقی كه افتاده است در ذهنشان با آنچه در آن هنگام دیدند، شنیدند، بوییدند یا حس كردند همراه می‌شود. بعداً یك منظره، صدا، بو یا احساس مشابه دیگری می‌تواند باعث شود خاطرات و احساس‌های گذشته از نو احیا شوند.

علت دیگر مرور خاطرات این است كه افراد مبتلا به PTSD نیاز دارند مفهوم آن اتفاق را برای خود تجزیه و تحلیل كنند. رویدادهای آسیب‌زا باعث می‌شوند كه این افراد باورهای پیشین‌شان را زیر سؤال ببرند – برای مثال، این كه جهان اساساً مكان امنی است یا اتفاق بدی برایشان نخواهد افتاد را مسخره و غیر ممكن می‌دانند. آن‌ها درباره‌ی ضربه‌ی روحی كه به آن‌ها وارد شده‌است فكر می‌كنند تا بتوانند دركش كنند. اما فكر كردن درباره‌ی آن خاطره باعث می‌شود خاطرات و احساسات ناخوشایند و دردناك برگردند. و این خود باعث می‌شود كه از فكر كردن درباره‌ی آن واقعه‌ی دردناك طفره بروند.
 این افراد به جای آرامش یافتن، در فاصله بین به خاطر آوردن یا تلاش برای فراموش كردن نوسان می‌كنند

سیر اختلال اسرس پس از ضربه چگونه است؟

بیشتر افراد علایم PTSD را مدت كوتاهی پس از آسیب (ضربه) نشان می‌دهند. این علایم برای تقریباً نیمی از آن‌ها ظرف سه ماه بهتر می‌شود. و برای بقیه ممكن است سال‌ها طول بكشد. برخی از آن‌ها علایم را تا سال‌ها بعد از آن رویداد نشان نمی‌دهند

چگونه درمان شناختی – رفتاری این اختلال را درمان می‌كند؟

درمان شناختی- رفتاری برای اختلال استرس پس از ضربه سه مرحله دارد.

نخست، درمانگرتان به شما می‌آموزد كه با احساسات و تنش همراه با خاطرات چگونه كنار آیید. از جمله شیوه‌هایی برای آرامش بخشیدن به جسمتان و ساكت كردن دردی كه احساس می‌كنید را به شما آموزش خواهد داد.

در مرحله دوم، درمانگرتان به شما كمك می‌كند با این خاطرات رو به رو شوید. او به شما كمك می‌كند تا داستان اتفاقی كه روی‌ داده‌است را دوباره تعریف كنید. هر چه بیشتر این كار را بكنید از خاطراتی كه جان می‌گیرند كمتر ناراحت می‌شوید و بیشتر به آرامش می‌رسید.

سرانجام، درمانگرتان به شما شیوه‌هایی می‌آموزد تا به كمك آن‌ها افكار منفی‌تان را تغییر داده و مسائل زندگی‎تان را سروسامان دهید.

نتایج پژوهش‌های انجام شده حاكی از آن است درمان شناختی – رفتاری به افراد مبتلا به PTSD كمك می‌كند تا احساس بهتری داشته باشند. این مطالعات بر سربازان جنگی و نیز قربانیان تهاجم، تجاوز و سایر آسیب‌ها انجام شده است.

درمان چه مدت طول می‌كشد؟

مدت زمان درمان به آسیب‌هایی كه از آن رنج می‌بردید، میزان وخامت آن‌ها، میزان بد بودن علایم در حال حاضر و مشكلات دیگری كه در زندگی‌تان دارید بستگی دارد. درمان برای افرادی كه تنها یك آسیب را از سر گذرانده‌اند، معمولاً 12 تا 20 جلسه است. بیشتر این جلسات 45 تا 50 دقیقه طول می‌كشد، اما به ندرت ممكن است تا 90 دقیقه هم طول بكشند.

آیا دارو می‌تواند مؤثر باشد؟

داروها به تنهایی برای درمان PTSD كافی نیستند. با این حال اگر با روان‎درمانی تركیب شوند برای برخی از بیماران مفید هستند. تجویز این داروها به عهده پزشك یا روانپزشكتان است.

از شما به عنوان بیمار چه انتظاری داریم؟

اگر در حال حاضر مواد مخدر یا الكل مصرف می‌كنید یا بحران‌های اساسی دیگری در زندگی‌تان دارید شروع درمان با PTSD بهترین كار ممكن نیست. درمانگرتان به شما كمك می‌كند نخست با این مشكلات كنار بیاید، و بعد بر روی علایم PTSD خود كار كنید. لازم است بعد از این‌كه درمان را شروع كردید مشتاقانه به درمان بپردازید و هر هفته مقداری وقت برای تمرین چیزهایی كه آموخته‌اید صرف كنید

آشنایی با بیماری "اختلال استرس بعد از تروما"(استرس پس آسیبی)

در سال ۱۹۷۵ با تمام شدن جنگ ویتنام، سربازان آمریکایی که از نبرد جان سالم به در برده و به خانه‌های خود برگشته بودند علایمی از ترس، وحشت و اضطراب مداوم را از خود نشان می‌دادند که بعدها در کتاب‌های روانپزشکی آن را به نام PTSD یا «اختلال استرس بعد از تروما» نامیدند
اما سربازان گرفتار در وحشت و خشونت جنگ تنها کسانی نیستند که در معرض این اختلال روحی‌اند؛ بلکه هر انسانی که دچار یک حادثه دردناک در زندگی شود اما برای مدتی طولانی یا همیشه با ترس و نگرانی و وحشت آن زندگی کند درحقیقت به PTSD دچار شده است.
امروز بعد از گذشت بیش از ۳۰ سال از جنگ ویتنام تحقیقی که اخیرا روی کهنه سربازان این جنگ انجام شده نشان می‌دهد که PTSD طولانی مدت نه فقط باعث رنج روحی می‌شود بلکه یک عامل خطر بسیار جدی نیز هست که حتی بیشتر از عوامل خطر شناخته شده می‌تواند فرد را دچار بیماری‌های مزمن جسمی و مرگ زودرس کند.
در هنگام حوادث سخت و وحشت آوری که زندگی را تهدید می‌کند یا باعث تکان روحی می‌شود بیشترآدم‌ها دچار پریشانی می‌شوند. ترس از نداشتن امنیت یا ترس از تکرار حادثه در دل خانه می‌کند و انگار تصویر حادثه مدام در برابر چشم قرار دارد. بیشتر افراد بعد از چند روز تا چند هفته بر این پریشانی غلبه می‌کنند و به جریان طبیعی زندگی برمی‌گردند، اما در بعضی آدم‌ها این واکنش‌های احساسی ادامه پیدا می‌کند و این همان جایی است که مرز بین انسان سالم و فرد مبتلا به PTSDجدا می‌شود.
در این اشخاص خاطره بد و رنج آور حادثه، گاه و بیگاه به ذهن هجوم می‌آورد و به‌اصطلاح در حالتی از فلاش بک یا بازگشت به گذشته همان احساس‌های ناخوشایند زمان حادثه تکرار می‌شود. حتی خواب شبانه هم ممکن است پر از اشاره‌ها و علامت‌هایی باشد که آن حادثه را یادآوری می‌کند. به همین دلیل فرد مبتلا به PTSD برای در امان ماندن از شر هجوم این احساس‌ها از همه مکان‌ها، موقعیت‌ها یا اشخاصی که به نوعی تداعی‌کننده آن حادثه هستند دوری می‌کند و حتی از صحبت کردن در مورد آن هم گریزان است.
این افراد احساس جداماندگی یا غریبه بودن نسبت به دنیای پیرامونی خود دارند و به فعالیت‌های مهم زندگی خود بی‌علاقگی نشان می‌دهند، در عوض ممکن است هر لحظه گوش به زنگ وقوع یک اتفاق باشند که این حالت می‌تواند آنها را عصبی و تحریک پذیر کند.
نگاهی به آمارها نشان می‌دهد که بین ۸ ـ۷ درصد از جامعه در دوره‌ای از زندگی به PTSD دچار می‌شوند که در بعضی موارد مثل بازماندگان جنگ یا آنهایی که در معرض تجاوز جنسی قرار گرفته‌اند آمار ممکن است به ۳۰ درصد برسد.
بلایای طبیعی مانند زلزله، سیل و طوفان، آتش سوزی، تصادف رانندگی، سقوط هواپیما، حوادث تروریستی، تجربه‌های شخصی مانند هتک حرمت و فجایع عمدی بشری مانند قتل عام‌ها، شکنجه‌ها، بمباران‌ها یا حتی اردوگاه‌های کار اجباری از اتفاق‌های دردناکی هستند که شیوع PTSD در آنها بیشتر گزارش شده است.

یادگاری‌های حافظه

کلمه PTSD برای اولین بار به‌طور رسمی در سال ۱۹۸۰ وارد نظام طبقه بندی بیماری‌های روانی شد. این به معنای آن نبود که بیماری جدیدی در عالم پزشکی کشف شده و یا این اختلال قبلا وجود نداشته است.
در زمان جنگ جهانی اول مشابه همین اختلال در میان سربازان مشاهده می‌شد که در آن زمان آن را «شوک گلوله باران» می‌نامیدند. از آن هم عقب‌تر و در۲۰۰۰ سال پیش از میلاد مصریان باستان با علایم روانی پس از جنگ آشنا بودند و یونانیان نیز پس از وقوع جنگ ماراتن در ۴۵۰ قبل میلاد که بین سپاه داریوش هخامنشی و دولت آتن روی داد اختلالاتی مشابه PTSD را در میان سربازان خود مشاهده و آن را توصیف کرده‌اند.
هنوز به درستی معلوم نشده که چرا بعضی از آدم‌ها به PTSD دچار می‌شوند؛ اما تحقیقات جدید بر این عقیده است که کلید حل این مسئله در چگونگی ثبت خاطرات در مغز است. مسئله اینجاست که حافظه ما وقایع را در پوشه‌های کاملا مجزا و تفکیک شده ثبت نمی‌کند بلکه هنگام بایگانی یک اتفاق، مغز سعی می‌کند بین خاطره آن اتفاق و دیگر محفوظات و تجربه‌های زندگی ارتباط برقرار کند.
به همین دلیل دیدن یک منظره و تصویر یا شنیدن صدایی جدید یا حتی چشیدن و بوییدن چیزی که ارتباطی ولو اندک با حادثه قبلا تجربه شده داشته باشد می‌تواند با به راه انداختن زنجیره‌ای از محفوظات مغزی دوباره همان حادثه را زنده کند.
هر چقدر فردی به‌مدت طولانی‌تر در معرض یک موقعیت خطرناک باشد و هر چقدر به متن حادثه نزدیک‌تر باشد احتمال ابتلا به PTSD افزایش می‌یابد. با این وجود شواهد گردآوری شده بعد از حملات ۱۱ سپتامبر نشان می‌دهد که نداشتن حضور فیزیکی در محل یک حادثه تضمینی برای مبتلا نشدن به PTSD نیست، به همین دلیل به‌نظر می‌رسد که نوعی استعداد شخصی نیز برای ابتلا به PTSD لازم است.

PTSD بدتر از سیگار

بیشتر مردم عادت دارند بخش زیادی از بیماری‌های جسمی خودشان را به استرس مربوط کنند. اگرچه این عقیده در بعضی موارد واقعا غلو آمیز و گاهی کاملا نامربوط است اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که حداقل در مورد PTSD حق با مردم عادی است.
بررسی‌های انجام شده روی بیش از چهار هزار کهنه سرباز آمریکایی جنگ ویتنام محققان را به این نتیجه رسانده که PTSD می‌تواند بیش از هر عامل خطر دیگری، فرد را دچار بیماری‌های دراز مدت جسمانی و مرگ زودرس کند. این مطلب به قدری اهمیت دارد که حتی به پزشکان توصیه شده هنگام شرح حال گرفتن از بیماران، PTSD را به‌عنوان بخشی از شرح حال رایج بگنجانند.
این محققان عقیده دارند همانطور که بالا بودن شمارش گلبول‌های سفید خون می‌تواند نشانه‌ای از عفونت یا بیماری‌هایی نظیر لوکمیا (سرطان خون) باشد و یا همانطور که بالا بودن تست خونی ESR می‌تواند نشانه‌ای از التهاب باشد و بنابراین خطر یک بیماری جدی و مرگ را پیش‌بینی کند به همین صورت هم PTSD که توسط آزمون‌های روان‌شناسی اندازه گیری می‌شود می‌تواند نشانه‌ای مستقل باشد که بیان می‌کند وضعیت دراز مدت سلامتی فرد در خطر جدی است.
بیماران قلبی نیز از اثرات PTSD در امان نیستند. مشخص شده که حدود ۱۵ درصد از افراد بعد از حمله قلبی دچار مشکلات روحی به‌خصوص PTSD می‌شوند که این اتفاق می‌تواند آنها را درگیر یک سیکل معیوب کند، زیرا PTSD با ایجاد اشکال در عملکرد اجتماعی بیمار، افزایش فشارهای روحی و تهدید وضعیت سلامتی باعث وخیم‌تر شدن مشکل قلبی می‌شود.
اگر چه PTSD خودش به‌طور مستقل یک عامل خطر برای سلامتی محسوب می‌شود اما ممکن است با زمینه‌سازی‌ برای کسب عادت‌های نادرست بهداشتی، هر چه بیشتر سلامتی را تهدید کند؛ به‌عنوان مثال ۴۵ درصد افراد مبتلا به PTSD سیگاری هستند،‌ همچنین بعضی از این بیماران برای فرار از مشکلات روحی به الکل گرایش پیدا می‌کنند که این کار جدا از عوارض جسمی باعث بدتر شدن علایم PTSD نیز می‌شود.