به چه دیدی هنر نمائی کنیم
این روزها وقتی صحبت از خلق آثار هنری و ادبی مرتبط با دوران دفاع مقدس به میان می‌آید؛ بسیاری از نویسندگان، هنرمندان و حتی شاعران مدعی می‌شوند اثری كه من خلق كرده‌ام به دلیل حضورم در دوران دفاع مقدس در جبهه‌ها بسیار به واقعیت و آن روحیه معنوی خاكریزها نزدیك است.
در طول این سال‌ها چه بسیار فیلم‌های دفاع مقدسی یا داستان‌ها و نمایشنامه‌هایی بوده‌اند كه حاشیه‌های فراوانی ایجاد كرده‌اند از «لیلی با من است» كمال تبریزی گرفته تا «پاداش سكوت» مازیار میری و «اخراجی‌ها»ی مسعود ده‌نمكی كه هركدام به شكل و شیوه‌ای مدعی بوده‌اند در مقایسه با دیگران بیشتر به فضای واقعی دوران جنگ پرداخته‌اند.
سوالی كه در این میان پیش می‌آید، این است كه آیا هر كسی در جنگ شركت كرده است، می‌تواند از آن بنویسد و روایت كند؟ آیا بودن و تجربه یك نویسنده و هنرمند از دوران جنگ و جبهه‌ها برای شناخت او از جنگ شرط لازم و كافی است؟ آیا بعثی‌ها و اهل قلم آنها كه در مقابل رزمنده‌های ما بودند و رزمنده‌ها را می‌دیدند می‌توانند از جبهه بنویسند و شناخت درست از آن داشته باشند؟
و در مقابل این پرسش‌ها می‌توانیم بگوییم اصلا اگر این شرط را بپذیریم ادبیات دفاع‌مقدس بشدت انحصاری نمی‌شود.
واقعیت این است كه احمد دهقان در «پرسه در خاك غریب» در مقایسه با تمام كتاب‌ها و داستان‌های قبلی‌اش روی دیگری از جنگ را به نمایش می‌گذارد، رویی كه بشدت تلخ و خشن است؛ نمی‌خواهم بگویم او بزرگنمایی كرده است یا نوشته‌هایش از حقیقت و واقعیت جنگ فاصله زیادی دارند، نه! بلكه اتفاقا قصه رمان شباهت بسیاری با خاطراتی دارد كه به قلم یك داستان‌نویس، تبدیل به داستان می‌شود. غالب حوادث داستان، با حقایق و اتفاقاتی كه در جنگ اتفاق افتاده، شباهت و تطابق دارد. استفاده از قاطر در عملیات‌ها، سرمای طاقت‌فرسای كردستان، استفاده عراقی‌ها از گازهای شیمیایی علیه مردم كرد، آوارگی كردها در كوه، اسكان رزمنده‌ها در خانه‌های روستایی و... همگی بخوبی در داستان نشسته و روایت شده‌اند.
اما سوال من از نویسنده‌ای متعهد و انقلابی همچون احمد دهقان این است كه واقعه 61 هجری صحرای كربلا را چگونه می‌توان دید؟ صحرای كربلا صحنه خونینی بود كه اگر با نگاه انسانی بخواهیم به آن بنگریم، كشت و كشتارهای بسیاری در آن اتفاق افتاده است، اما می‌توان در نگاه زینب(س) نشست و گفت: مارایت الا جمیلا!
نكته دیگر به عنوان كتاب بازمی گردد؛ پرسه در خاك غریب حداقل به زعم من نمی‌تواند عنوان و پیشانی‌نوشت خوبی برای داستان احمد دهقان باشد. این نام بیش از آن كه ما را به فضای دفاع و ایثارگری ببرد، تداعی‌گر مفهوم حضور نیروهای ایرانی در خاك عراق و انجام عملیات است كه حتی در مقایسه با متن همین كتاب، در تضاد قرار دارد. منبع جام جم
